Powyższe stwierdzenia to zasadnicze tezy wynikające z ustnego uzasadnienia wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 5 marca 2013 r. (sygn. I SA/Kr 1724/12).
Wydzielenie własności lokalu we wspólnej kamienicy
Sprawa dotyczyła kilku osób korzystających ze wspólnej kamienicy. Osoby te zamierzały dokonać przekształceń własnościowych. Kluczowa dla sprawy transakcja zostałaby przeprowadzona w sytuacji, w której kamienica stanowiłaby jedną nieruchomość (budynek z gruntem, bez wydzielonych lokali) i byłaby przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych.
W tej sytuacji doszłoby do wyodrębnienia kilku lokali i przeniesienia pełnej własności tych lokali na niektóre osoby spośród dotychczasowych współwłaścicieli. Zostałoby to dokonane za pomocą umowy o ustanowieniu odrębnej własności lokali zgodnie z art. 7 i 8 ustawy o własności lokali.
Ustanowienie odrębnej własności lokalu z mocy prawa
Właściciele wyodrębnionych nieruchomości utraciliby status współwłaścicieli całej kamienicy, za wyjątkiem tzw. części wspólnej (klatki schodowej, pomieszczeń wspólnych itd.), która zawsze jest przedmiotem współwłasności, o ile poszczególne lokale mają różnych właścicieli.
Mogłoby się zdarzyć, że powyższa transakcja doprowadziłaby do pewnych przesunięć majątkowych na korzyść (lub na niekorzyść) właścicieli wyodrębnionych lokali. Skutki tych przesunięć zostałyby zrównoważone za pomocą dopłat na rzecz tych uczestników transakcji, których ekonomiczny udział w nieruchomości zostałby zmniejszony.
Pytanie o PCC
W związku z powyższym, jeden z dotychczasowych współwłaścicieli złożył wniosek o interpretację do Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach. Istotą tego wniosku było pytanie, czy ustanowienie odrębnej własności lokali będzie opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Zadając to pytanie, wnioskodawca przedstawił stanowisko własne, wedle którego transakcja będzie od tego podatku wolna.
Przyznał zarazem, że sprawa nie jest oczywista, bo zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy o PCC przedmiotem opodatkowania jest m.in. umowa o zniesienie współwłasności. Jednakże zdaniem wnioskodawcy umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokali – dokonana zgodnie z art. 7 i 8 ustawy o własności lokali – nie może być utożsamiana z umową o zniesienie współwłasności. To prawda, że w pewnym zakresie planowana umowa doprowadziłaby do zniesienia współwłasności, ale – zdaniem wnioskodawcy – to nie miałoby znaczenia z uwagi na sposób uregulowania tych zagadnień w ustawie o PCC.
Podatek od czynności cywilnoprawnych - vademecum
Wnioskodawca podkreślił, że w świetle ustawy o PCC kluczowe znaczenie ma nie tyle ekonomiczny i prawny skutek umowy, ale jej rodzaj. Ustawa o PCC zbudowana jest w taki sposób, że przedmiotem opodatkowania są tylko takie czynności cywilnoprawne, które zostały wprost wymienione w katalogu zamieszczonym w art. 1.
Zdarza się często, że ten sam skutek prawny można osiągnąć za pomocą różnych transakcji, z których niektóre zostały wymienione, a inne – nie zostały. Zgodnie z utrwaloną doktryną, popartą orzecznictwem sądowym, sposób osiągnięcia skutku prawnego ma istotne znaczenie. Jeżeli strony transakcji wybrały czynność prawną, która nie została wymieniona w art. 1 ustawy o PCC, taka czynność nie podlega opodatkowaniu, choćby nawet prowadziła do tych samych skutków prawnych, co czynność, która została wymieniona.
Ustawa o PCC nie wymienia ustanowienia odrębnej własności
Odnosząc te uwagi do stanu faktycznego sprawy, wnioskodawca wywodził, że ustawa o PCC nie wymienia umowy o wyodrębnieniu własności lokali. Dlatego taka umowa nie może być opodatkowana na podstawie przepisu dotyczącego umowy o zniesieniu współwłasności.
Wnioskodawca podkreślał też, że – zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem – w obrocie prawnym występują transakcje znoszące współwłasność, które nie podlegają PCC. Jako przykład wymienił umowę o podziale majątku dorobkowego małżonków. Taka umowa nie podlega PCC, choćby podział został dokonany w nierównych częściach, z korzyścią dla jednej ze stron.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu – zakres i właściwości
Dodatkowym argumentem, aczkolwiek jedynie pomocniczym, jest to, że wyodrębnienie własności lokali nie pociąga za sobą zniesienia współwłasności w pozostałym zakresie. Część dotychczasowych współwłaścicieli pozostanie współwłaścicielami w odniesieniu do tej części kamienicy, która nie zostanie podzielona.
Niekorzystne rozstrzygnięcia
Po rozpatrzeniu wniosku, dyrektor IS wydał interpretację, w której stwierdził, że stanowisko wnioskodawcy było nieprawidłowe. Zdaniem dyrektora, planowana transakcja podlega opodatkowaniu PCC na podstawie przepisu o zniesieniu współwłasności. Wnioskodawca nie zgodził się z poglądem organu podatkowego, więc zaskarżył interpretację do WSA w Krakowie. W skardze i wystąpieniu przed WSA powtórzył argumentację, którą zreferowaliśmy powyżej.
Niestety, WSA także nie zgodził się ze stanowiskiem wnioskodawcy, a co za tym idzie – oddalił skargę. Ustne uzasadnienie wyroku ogłaszała przewodnicząca składu, sędzia Maja Chodacka. Pani sędzia stwierdziła, że nie ulega wątpliwości, że wydzielenie własności lokali prowadzi do częściowego zniesienia współwłasności. Dlatego transakcja jest opodatkowana PCC na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy o PCC.
Podatek od nieruchomości - vademecum
Krótki komentarz
Przedstawiony spór ujawnia niedoskonałość konstrukcji, wedle której skonstruowano ustawę o PCC. Skarżący podatnik miał wiele racji, kiedy twierdził, że ustawa nadaje wielkie znaczenie rodzajowi czynności cywilnoprawnej, a nie jej skutkom prawnym czy ekonomicznym. W rozmowie z autorem niniejszej relacji pełnomocnik skarżącego zapowiedział skargę kasacyjną do NSA. Wyrok tego sądu może być ciekawy i może wiele wyjaśnić, jeśli chodzi o rozumienie katalogu czynności opodatkowanych PCC.
Przy okazji warto dodać parę słów na temat konsekwencji podatkowych umowy o zniesienie współwłasności. Te dodatkowe uwagi będą miały znaczenie dla opisanej sprawy wtedy, gdy zostanie definitywnie stwierdzone, że wydzielenie własności lokali może być traktowane na równi ze zniesieniem współwłasności – tak jak postanowił dyrektor IS oraz krakowski WSA.
Przy tego typu transakcjach obowiązek podatkowy ciąży na tych osobach, które nabywają prawa lub rzeczy o wartości przewyższającej ich udział we współwłasności według stanu sprzed wydzielenia (art. 4 pkt 5 ustawy o PCC). Podstawę opodatkowania stanowi wartość rynkowa nadwyżki (art. 6 ust. 1 pkt 5). Ponadto, jeżeli przedmiotem zniesienia współwłasności są nieruchomości, podatek wynosi 2 % podstawy opodatkowania – zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 2.