Odszkodowanie za bezumowne korzystanie z mieszkania
Pan W. uzyskał wyrokiem sądu odszkodowanie za bezumowne korzystanie z jego mieszkania.
Bezumowne korzystanie z rzeczy ma miejsce wtedy, gdy osoba trzecia bez tytułu prawnego wchodzi w strefę uprawnień właścicielskich, w wyniku czego właściciel zostaje pozbawiony faktycznego władztwa nad rzeczą oraz możliwości czerpania z niej pożytków.
Zgodnie z art. 224 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jej posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
Ale od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył (art. 224 § 2 Kodeksu cywilnego).
Zgodnie z art. 225 Kodeksu cywilnego obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
Roszczenia uregulowane w ww. przepisach służą naprawieniu uszczerbków spowodowanych pozbawieniem właściciela możliwości korzystania z rzeczy. Treścią tych roszczeń jest natomiast żądanie wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz zwrot pożytków lub ich równowartości.
Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości obejmuje spodziewane korzyści z tytułu umowy najmu lub dzierżawy, która zostałaby zawarta gdyby nieruchomość nie została zajęta. Przepisy prawa cywilnego dają więc właścicielowi rzeczy prawo do roszczenia o wynagrodzenie, które obejmuje kompensatę utraconych korzyści, jakie właściciel uzyskałby, gdyby rzecz wynajął (wydzierżawił). Utrata korzyści w szczególności polega na nie uzyskaniu pożytków cywilnych (czynsz z najmu, dzierżawy), które rzecz przynosi.
Zatem wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie jest naprawieniem szkody wyrządzonej właścicielowi. Jest natomiast swoistą zapłatą za korzystanie z jego rzeczy, którą posiadacz musiałby uiścić, gdyby jego posiadanie oparte było na istniejącej, ważnej podstawie prawnej. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie wiążę się z faktem wykonywania posiadania samoistnego.
Roszczenie o to wynagrodzenie jest odrębnym roszczeniem, niezależnym od przesłanek o naprawienie szkody i zwrot bezpodstawnego wzbogacenia. Tym samym tak wypłacone świadczenie nie jest odszkodowaniem, do którego miałyby zastosowanie przepisy prawa cywilnego regulujące wysokość lub zasady ustalania roszczeń odszkodowawczych.
Zdaniem Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie (interpretacja z 2 sierpnia 2011 r. - nr IPPB4/415-577/11-2/JS) odszkodowanie to jest przychodem z tzw. innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT. Przychód ten łączy się z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1 tejże ustawy.
Pan W. ma obowiązek rozliczenia tego przychodu w zeznaniu podatkowym PIT-36 za rok podatkowy, w którym przedmiotowy przychód osiągnął.
Przy czym zdaniem organu podatkowego Panu W. przysługuje prawo rozliczenia kosztów uzyskania przychodu, jednakże w oparciu o ogólne zasady wynikające z ww. art. 22 ust. 1 ustawy o PIT, a nie w postaci kosztów utrzymania w innym lokalu mieszkalnym, które nie stanowią kosztów uzyskania przychodu w rozumieniu tegoż przepisu.
Zgodnie z art. 22 ust. 1 ww. ustawy, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23.
Aby zatem wydatek mógł być uznany za koszt uzyskania przychodu winien, w myśl powołanego wyżej przepisu, spełniać łącznie następujące warunki:
- pozostawać w związku przyczynowym z przychodem lub ze źródłem przychodu i być poniesiony w celu osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów,
- nie znajdować się na liście wydatków nieuznawanych za koszty uzyskania przychodów, wymienionych w art. 23 ustawy,
- być właściwie udokumentowany.
Dochód z powyższego tytułu – po uprzedniej kumulacji z innymi dochodami, zgodnie z art. 9 ust. 1a ww. ustawy o PIT – stanowi podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym według skali podatkowej, określonej w art. 27 ust. 1 tejże ustawy.
Polecamy: Faktura VAT od A do Z
Kalkulator odsetek podatkowych
Polecamy: Kontrola podatkowa
Nie można skorzystać ze zwolnienia z PIT
Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem:
- określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
- odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
- odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,
- odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c,
- odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT, wolne od podatku dochodowego są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:
- otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
- dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Zatem nie wszystkie odszkodowania otrzymane przez osoby fizyczne wolne są od podatku dochodowego.
Zwolnione na podstawie ww. przepisów są tylko te odszkodowania, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów rangi ustawy lub aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie, z wyjątkiem wyłączonych ze zwolnienia wolą ustawodawcy.
Natomiast z art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT wynika zwolnienie z podatku tylko odszkodowań za tzw. szkodę rzeczywistą, czyli poniesione straty, a nie z tytułu utraconych korzyści. Odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści, jakich poszkodowany mógł się spodziewać, gdyby mu szkody nie wyrządzono, podlega bowiem opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Zatem wypłacone właścicielowi wynagrodzenie (ani odsetki z tego tytułu) za bezumowne korzystanie z rzeczy na podstawie art. 224 w zw. z art. 225 Kodeksu cywilnego nie może korzystać ze zwolnienia od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3 i 3b ustawy o PIT.
Organy podatkowe prezentują konsekwentne stanowisko w tym zakresie.
Tak samo zinterpretował przepisy Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji z 21 czerwca 2011 r. (nr ILPB2/415-353/11-4/WS) - odszkodowanie za bezumowne korzystanie z części nieruchomości gruntowej.
A także Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacji z 27 lipca 2011 r. (nr IPTPB2/415-149/11-2/AKr) - sądowe odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości (linia energetyczna i stacja transformatorowa posadowione na nieruchomości).