W dniu 9 maja 2025 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn. Ta nowelizacja ma dwa cele. Likwidację obowiązku uzyskiwania zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego potwierdzającego zwolnienie z podatku od spadków i darowizn, a także uproszczenie rozliczania podatku z tytułu nabycia nieodpłatnej renty. Projekt nowelizacji przygotowano w Ministerstwie Finansów.
- Nie trzeba będzie uzyskiwać zaświadczenia z urzędu skarbowego potwierdzającego zwolnienie z podatku od spadków i darowizn
- Uproszczenie zasad ustalenia wartości nieodpłatnej renty (świadczeń powtarzających się)
- Kiedy zmiany wejdą w życie?
Nie trzeba będzie uzyskiwać zaświadczenia z urzędu skarbowego potwierdzającego zwolnienie z podatku od spadków i darowizn
Pierwsza zmiana objęta omawianą nowelizacją, to likwidacja obowiązku uzyskiwania zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego potwierdzającego zwolnienie z podatku od spadków i darowizn nabycia od osób z kręgu najbliższej rodziny własności rzeczy i praw majątkowych, będących następnie przedmiotem dalszego obrotu albo obciążenia w drodze aktu notarialnego lub czynności, w której notariusz uwierzytelnia podpisy.
Przypomnijmy, że w aktualnym stanie prawnym, na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2024 r. poz. 1837 - dalej jako "u.p.s.d.", notariusze mogą dokonywać czynności notarialnych, w których przedmiotem obrotu lub obciążenia są rzeczy lub prawa majątkowe nabyte przez zbywcę tytułem spadku lub w inny nieodpłatny sposób objęty zakresem u.p.s.d. tylko wtedy, gdy zbywca przedstawi zaświadczenie wydane przez naczelnika urzędu skarbowego. Zaświadczenie takie ma potwierdzać, że nabycie jest zwolnione od podatku, że należny podatek został zapłacony albo że zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia, i stanowi zabezpieczenie przed wyzbyciem się majątku przez podatników w tych przypadkach, gdy uchylają się oni od zapłaty podatku.
Omawiana nowelizacja ma zlikwidować powyższy wymóg uzyskania zaświadczenia w przypadku nabycia rzeczy lub praw majątkowych, mających być przedmiotem czynności notarialnej, gdy nastąpiło ono:
1) na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo
2) od osób z kręgu najbliższej rodziny.
Ministerstwo Finansów wyjaśnia, że w pierwszym przypadku wymóg uzyskiwania zaświadczenia potwierdzającego, że nabycie jest zwolnione od podatku od spadków i darowizn, że należny podatek został zapłacony albo że zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia jest zbędny, ponieważ treść aktu notarialnego, na podstawie którego nastąpiło to nabycie, odzwierciedla ten fakt.
Notariusze, zgodnie z art. 18 ust. 1 u.p.s.d., są płatnikami podatku od spadków i darowizn od czynności dokonanych w formie aktu notarialnego. W związku z tym, są oni obowiązani do pobrania należnego podatku i wpłacenia go na rachunek odpowiedniego urzędu skarbowego. Jeżeli czynność dokonywana w formie aktu notarialnego dotyczy majątku, od nabycia którego podatek został zapłacony, w oczywisty sposób nie występuje ryzyko, że podatnik będzie uchylał się od jego uiszczenia.
Drugi przypadek dotyczy obrotu majątkiem nabytym przez najbliższych członków rodziny, o których mowa w art. 4a ust. 1 u.p.s.d., to jest przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, w sposób inny niż w formie aktu notarialnego. Nabycie to z mocy prawa jest zwolnione z podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem zgłoszenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, lub w przypadku dziedziczenia – od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku oraz udokumentowania otrzymania środków pieniężnych w określonych ustawą przypadkach. Jeżeli zatem podatnik dokonał zgłoszenia nabytego majątku, w efekcie czego nabycie to zostało zwolnione z podatku, obowiązek przedstawienia zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego o zwolnieniu nabycia z podatku przy dokonywaniu obrotu tym majątkiem jest zbędnym formalizmem.
Warunkiem, dla zastosowania nowych przepisów w tym zakresie konieczne będzie uprzednie dokonanie zgłoszenia majątku, będącego przedmiotem dalszego obrotu, a także przedstawienie potwierdzenia tego zgłoszenia notariuszowi.
Omawiane zwolnienie z obowiązku uzyskiwania zaświadczenia przy dokonywaniu obrotu majątkiem, którego nabycie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, będzie dotyczyło majątku nabytego od dnia 1 stycznia 2007 r., czyli od dnia wprowadzenia zwolnienia dla osób z kręgu najbliższej rodziny. Od tej samej daty rozszerzono także obowiązek przedkładania zaświadczenia przy obrocie majątkiem nabytym nie tylko na podstawie dziedziczenia, ale także każdego innego tytułu objętego zakresem przedmiotowym u.p.s.d. Pozwoli to z jednej strony zrealizować cel projektowanych rozwiązań deregulacyjnych, a z drugiej zabezpieczyć przed wykorzystywaniem ich niezgodnie z zamiarem projektodawcy.
Uproszczenie zasad ustalenia wartości nieodpłatnej renty (świadczeń powtarzających się)
Omawiana nowelizacja obejmie także uproszczenie zasad ustalenia wartości nieodpłatnych świadczeń powtarzających się dla celów ich opodatkowania.
Konieczność nowelizacji przepisów wynika z potrzeby zniwelowania skutków dokonanej uchwałą w składzie siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 31 marca 2025 r. sygn. akt. III FPS 5/24, dotyczącą opodatkowania umowy nieodpłatnej renty ustanowionej na czas określony, w której wysokość świadczenia jest określona w pieniądzu.
Uchwała ta zmieniła dotychczasową linię interpretacyjną sądów administracyjnych oraz utrwaloną praktykę organów podatkowych, polegającą na ustalaniu wartości świadczeń powtarzających się zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy, przez pomnożenie wartości świadczenia miesięcznego przez liczbę miesięcy, na które zostało ustanowione, gdy w chwili ustanowienia renty znana była wartość pojedynczego świadczenia. Wydanie uchwały zobowiązuje do jej stosowania składy orzekające sądów administracyjnych, a w konsekwencji także organy podatkowe.
NSA nie zaaprobował stanowiska organów podatkowych i uznał, że umowa renty jest prawem majątkowym, którego wartość nie jest z góry ustalona co do wysokości, a zatem podstawę opodatkowania należy ustalać w miarę wykonywania świadczeń powtarzających się wynikających z umowy renty.
Taka interpretacja przepisów z jednej strony nakłada obowiązek składania zeznania podatkowego o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych po każdym wykonanym świadczeniu, zarówno dla celów opodatkowania nabycia takiego świadczenia, jak i odliczenia go od podstawy opodatkowania jako ciężar.
Z drugiej strony w przypadku renty ustanowionej dla członka najbliższej rodziny, w celu skorzystania ze zwolnienia nakłada obowiązek złożenia zgłoszenia po każdym otrzymanym świadczeniu. Biorąc pod uwagę okresowy charakter świadczenia, które zazwyczaj ustalane jest w miesięcznych terminach płatności, skutkiem wskazanej uchwały jest zarówno wzrost biurokratycznych obowiązków po stronie podatników, jak i kosztów po stronie organów podatkowych, a w przypadku podatników, o których mowa w art. 4a ustawy, ryzyko utraty zwolnienia.
Wyżej wskazana uchwała NSA doprowadziła do zróżnicowania sposobu opodatkowania świadczeń powtarzających się, w zależności o tego czy wynikają one z umowy renty czy z innego stosunku prawnego zobowiązaniowego. Przykładowo, w przypadku gdy obdarowany został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia na rzecz osoby trzeciej, polegającego na ustanowieniu świadczenia powtarzającego się w postaci comiesięcznej wypłaty określonej sumy pieniędzy przez 3 lata, organ podatkowy będzie nadal uprawniony do zastosowania dotychczasowej interpretacji przepisów, tj. ustalenia wartości tego obciążenia jednorazowo jako zsumowanej wartości świadczeń. W przypadku gdy świadczenie to zostanie ustalone dożywotnio, wartością tego obciążenia będzie wysokość rocznego świadczenia pomnożona przez 10 lat.
Ministerstwo Finansów uważa, że treść ww. uchwały uzasadnia zmianę przepisów prowadzącą do uproszczenia zasad rozliczenia podatku, w ten sposób, aby zasady ustalania wartości świadczeń powtarzających się były jednolite i niezależne od tytułu prawnego jakim zostały ustanowione. Zmiana przepisów przywróci stan polegający na jednorazowym sposobie określania podstawy opodatkowania, a co za tym idzie jednorazowym ustaleniu wysokości zobowiązania podatkowego i doręczeniu jednej decyzji podatkowej w tym zakresie.
Zdaniem MF, przywrócenie zasad obowiązujących do 31 marca 2025 r. zniweluje opisane powyżej negatywne konsekwencje przyjęcia interpretacji przepisów zawartej w uchwale i wprowadzi symetryczne rozwiązanie, gdzie zarówno podatnicy zwolnieni od podatku, podatnicy dla których renta stanowi ciężar darowizny, jak i podatnicy zobowiązani do zapłaty podatku z tytułu nabycia renty, będą zobowiązani do jednorazowego złożenia zeznania podatkowego (zgłoszenia) i rozliczenia podatku.
Dlatego też omawiana nowelizacja ma kompleksowo uregulować
- zasady powstania obowiązku podatkowego w przypadku nabycia świadczeń powtarzających się w dodawanym w art. 6 ust. 1b oraz
- zasady ustalania wartości nieodpłatnych świadczeń powtarzających się w znowelizowanym art. 12 u.p.s.d.
Jeżeli przedmiotem nabycia będą świadczenia powtarzające się, których łączna wartość za okres trwania obowiązku tych świadczeń jest ustalona na dzień ich ustanowienia (ich wysokość jest możliwa do ustalenia na podstawie umowy, która łączy strony lub oświadczenia osoby ustanawiającej je), to zasadą będzie powstanie obowiązku podatkowego z chwilą ich ustanowienia oraz przyjęcie przy ustalaniu wartości tych świadczeń łącznej ich wartości, a w przypadku gdy zostały ustanowione na czas nieokreślony - za okres 10 lat (zasada ta jest obecnie zawarta w art. 13 ust. 1 u.p.s.d). Jeżeli na dzień ustanowienia świadczeń nie będzie ustalona ich łączna wartość za okres trwania obowiązku tych świadczeń (nie będzie możliwe jej wyliczenie), za zgodą podatnika przyjmuje się ich łączną uprawdopodobnioną wartość.
Jedynie w przypadku, gdy wartość świadczeń nie będzie mogła być ustalona ani uprawdopodobniona w dniu ustanowienia świadczeń powtarzających się, obowiązek podatkowy powstanie z chwilą wykonania poszczególnych świadczeń, a podstawę opodatkowania będzie stanowiła wartość poszczególnych świadczeń. Obejmie ona przypadki, gdy sposób ustalenia wysokości pojedynczego świadczenia, uniemożliwi ustalenie lub uprawdopodobnienie łącznej wartości wszystkich świadczeń za cały czas ich trwania, np. wskutek określenia klauzuli waloryzacyjnej albo określenie wartości świadczenia w oparciu o zmienne kryterium.
Wyżej opisane nowe zasady będą miały zastosowanie do ustalenia wartości świadczeń powtarzających się jako przedmiotu nabycia, a także gdy wykonanie polecenia polegającego na ustanowieniu świadczeń powtarzających się będzie stanowiło ciężar spadku lub darowizny pomniejszający podstawę opodatkowania.
Kiedy zmiany wejdą w życie?
Prokekt nowelizacji przewiduje, ze nowe przepisy wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. A planowany termin przyjęcia projektu nowelizacji przez Radę Ministrów i skierowania do Sejmu, to II kwartał 2025 r.
Źródło: Projekt (z 8 maja 2025 r.) ustawy o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn - założenia (UDER19).