Przepisy dotyczące przepadku przedmiotów znajdują się w ustawie z 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83 poz. 930), zwanej dalej kodeksem, art.29-33.
Przepis art. 33 kodeksu stanowi, że jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa skarbowego, nawet w sposób pośredni, korzyść majątkową, która nie podlega przepadkowi przedmiotów określonych w art. 29 pkt 1 (przedmiot pochodzący bezpośrednio z przestępstwa skarbowego) lub 4 (przedmiot, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione), sąd orzeka środek karny - przepadek tej korzyści.
Przepadek przedmiotów w prawie karnym skarbowym cz. 1
Natomiast, gdy orzeczenie tego środka karnego nie jest możliwe, sąd orzeka środek karny ściągnięcia równowartości pieniężnej uzyskanej korzyści majątkowej.
Kodeks w art. 53 § 13 wskazuje, że korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść osiągnięta zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego. Przepis art. 53 § 17 uzupełnia ( jeżeli kodeks nie stanowi inaczej), że jako wartość przedmiotu czynu zabronionego przyjmuje się jego wartość rynkową, ustaloną według przeciętnej ceny rynkowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w razie braku tych danych - na podstawie oszacowania.
O wartości rozstrzyga czas popełnienia czynu zabronionego. Gdy nie można go ustalić, decydujący jest czas jego ujawnienia (chyba że ustawa stanowi inaczej).
W art. 33 mowa jest o dwóch środkach karnych. Jeden dotyczy przepadku korzyści majątkowych pochodzących z przestępstwa, drugi ściągnięcia równowartości pieniężnej tej korzyści.
Jeżeli zajdą opisane w tym przepisie okoliczności, to sąd musi orzec jeden ze wskazanych środków. Jest to obowiązkowe, chociaż sąd ma swobodę wyboru danego środka.
Przepis dotyczy także korzyści, która została uzyskana pośrednio. W związku z tym pożytki, które przynosi dana rzecz (np. odsetki, dywidendy, czynsz) także ulegają przepadkowi.
Istotne jest również to, że za korzyść majątkową będzie uznana zarówno korzyść, którą osiągnięto ze środków nielegalnych (uzyskanych w wyniku popełnionego przestępstwa), jak i legalnych, bez względu na proporcje między tymi pierwszymi i drugimi.
W przypadku, gdy korzyść jest współwłasnością, to orzeka się tylko przepadek tego udziału, który należy do sprawcy (lub jego równowartość pieniężną). Zasady tej nie stosuje się do przypadku, gdy sprawca posiada udział we współwłasności w korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa skarbowego.
Przestępstwa i wykroczenia skarbowe - vademecum
Jeżeli sprawca został skazany za przestępstwo skarbowe, z którego popełnienia osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową o dużej wartości, to uważa się, że mienie do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść majątkową uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny (art. 33 § 2 kodeksu).
Zatem, aby przyjąć, że dane mienie pochodzi z przestępstwa skarbowego, muszą wystąpić następujące warunki:
- skazanie sprawcy za przestępstwo skarbowe,
- osiągnięcie przez sprawcę przestępstwa korzyści majątkowej dużej wartości,
- objęcie przez sprawcę mienia we władanie lub uzyskanie do niego jakiegokolwiek tytułu w czasie popełnienia przestępstwa skarbowego lub po jego popełnieniu - nie później niż do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku,
- brak przeciwdowodu przedstawionego przez sprawcę lub inną osobę zainteresowaną.
Dotyczy to mienia, które sprawca objął we władanie lub uzyskał jakikolwiek tytuł prawny (np. tytuł własności) w czasie popełnienia przestępstwa skarbowego lub po jego popełnieniu.
Pojęcie korzyści majątkowej o dużej wartości zostało zdefiniowane w art. 53 § 15 kodeksu jako wartości, która w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza pięćsetkrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia. Wlicza się do niej także wartość korzyści (lub jej części), która podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi i nie może być objęta przepadkiem.
Przez mienie należy rozumieć zarówno własność, współwłasność, także współwłasność majątkową małżeńską, inne prawa majątkowe, rzeczy, prawa majątkowe rzeczowe i obligacyjne.
Opisana regulacja stanowi tzw. domniemanie prawne wzruszalne. Domniemanie prawne wzruszalne polega na przyjęciu, że dane twierdzenie jest prawdziwe, jeżeli inne twierdzenie, pozostające w związku z tym pierwszym, jest prawdziwe. Domniemanie prawne wynika z normy prawnej, która nakazuje przyjmowanie określonych faktów za stwierdzone. Wzruszalność daje możliwość obalenia domniemania poprzez przedstawienie przez sprawcę dowodu przeciwnego.
Dopuszczalny jest w zasadzie każdy legalny dowód, np. przedstawienie dokumentu. Nie ma znaczenia, czy dokona tego sam sprawca, czy inna zainteresowana osoba. Zainteresowaną osobą jest osoba, wobec której orzeczenie przepadku korzyści majątkowej, wpłynie na sferę praw i obowiązków.
Kolejne domniemanie (art. 33 § 3 kodeksu) zakłada, że jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca przeniósł na dany podmiot (np. osobę fizyczną, prawną) mienie stanowiące korzyść majątkową uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, to uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu (faktycznym władaniu tak jak właściciel) tego podmiotu oraz przysługujące mu prawa majątkowe należą cały czas do sprawcy, chyba że zainteresowany podmiot przedstawi dowód uzyskania tego mienia zgodnie z prawem.
Należy podkreślić, że chodzi tylko o przeniesione rzeczy i prawa majątkowe, nie zaś o całe mienie wskazanego podmiotu. Hubert Skwarczyński w artykule pt. „Przepadek korzyści majątkowej i instytucje z nim związane w prawie karnym skarbowym” opublikowanym w Przeglądzie Ustawodawstwa Gospodarczego z 25.11.2010 r. wskazuje, że:
Rzeczy będące w samoistnym posiadaniu osoby fizycznej lub prawnej albo jednostki organizacyjnej oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy. Z [...] art. 33 § 3 k.k.s. wynika, że przepadek korzyści może dotyczyć rzeczy, które są w samoistnym posiadaniu podmiotu, na rzecz którego transfer nastąpił, nie chodzi już więc o każdą formę władania, a jedynie o formę władania rzeczą jak właściciel (art. 336 k.c.). Przepis wyłącza zatem posiadanie zależne lub dzierżenie.
Celem tej regulacji jest zapobieganie transferom składników majątkowych pochodzących z przestępstw na inne osoby, aby uniknąć ewentualnego przepadku. Nie ma znaczenia to:
- jakich praw transfer dotyczył (majątkowych, obligacyjnych, innych)
- czy przeniesienie składnika majątkowego nastąpiło za wynagrodzeniem czy bez zapłaty
- czy transferu dokonano tylko na pewien czas czy na stałe.
Oba opisane domniemania stosuje się również przy dokonywaniu zajęcia przedmiotów dla zabezpieczenia grożącego przepadku korzyści oraz przy egzekucji środka karnego przepadku korzyści. W związku z tym podmiot, o którym mowa w art. 33 § 3, może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie domniemania.
Pozew przeciw Skarbowi Państwa złożony jeszcze w czasie trwania postępowania przygotowawczego lub sądowego, nie ma wpływu na przebieg postępowania karnego. W sytuacji, gdy przepadek korzyści lub ściągnięcie jej równowartości zostały już prawomocnie orzeczone, to stają się one własnością Skarbu Państwa, ale dopiero po uprawomocnieniu się wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa.
Zastosowanie domniemania określonego w art. 33 § 3 w czasie postępowania wykonawczego, powoduje jego zawieszenie do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy.