Regulacje dotyczące nadzwyczajnego obostrzenia kary znajdują się w art. 37 i 38 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zmianami), zwanej dalej kodeksem.
Przepis art. 37 kks wskazuje sytuacje, kiedy sąd ma obowiązek orzec nadzwyczajnie obostrzoną karę. Kodeks przewiduje zastosowanie poniżej wyliczonych przypadków dla wszystkich przestępstw skarbowych, ponieważ mają one wspólny przedmiot ochrony.
Są to następujące przypadki:
1. Kiedy sprawca popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej wartości albo popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest duża. Uszczuplenie należności musi nastąpić już wcześniej. Nie jest wystarczające, aby doszło jedynie do narażenia należności o dużej wartości na uszczuplenie. Istotne jest, aby sprawca je spowodował i to w znacznym rozmiarze.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 stycznia 2009 r. (V KK 309/08) podkreślił ten fakt, stwierdzając, że Stadium dokonania przestępstwa oszustwa podatkowego (art. 56 § 1 k.k.s.) następuje już z chwilą zaistnienia narażenia na uszczuplenie należności podatkowej, ale dopiero w razie stwierdzenia dalej idącego skutku zachowania sprawcy, w postaci spowodowania uszczuplenia takiej należności, i to "dużej" wartości w rozumieniu art. 53 § 15 k.k.s., zachodzi konieczność przeprowadzenia śledztwa (art. 151a § 1 k.k.s. w zw. z art. 37 § 1 pkt 1 k.k.s.).
Kodeks w art. 53 § 26 i 26 a podaje definicję należności publicznoprawnej. Jest nią „należność państwowa lub samorządowa, będąca przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego; należnością państwową jest podatek stanowiący dochód budżetu państwa, należność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji lub należność celna, a należnością samorządową - podatek stanowiący dochód jednostki samorządu terytorialnego lub należność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji, […] przychód budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetu zarządzanego przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu, w rozumieniu wiążących Rzeczpospolitą Polską przepisów prawa Unii Europejskiej, będąca przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego”.
Duża wartość jest to wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza pięćsetkrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia (art. 53 § 15).
2. Kiedy sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu.
To, że źródło dochodu jest stałe nie oznacza, że musi być główne, wyłączne czy jedyne. Nie jest wykluczone, aby sprawca czynu miał inne, niekiedy i poważniejsze źródła. Ponadto nie trzeba dochodu z popełniania przestępstw otrzymywać w terminach wskazanych z góry.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 1976 r. (II KR 69/76) wskazał, że uniknięcie opodatkowania oznacza osiągnięcie większego nienależnego dochodu, wobec czego stałe niepłacenie podatków lub ich części oznacza uczynienie sobie z tego również stałego źródła dochodu.
3. Kiedy sprawca popełnia dwa albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich; każdy z tych czynów wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego określonego w tym samym przepisie, a odstępy czasu pomiędzy nimi nie są długie.
W komentarzu do Kodeksu karnego skarbowego (T. Grzegorczyk „Kodeks karny skarbowy. Komentarz”, wyd. IV, wydawnictwo LEX a Wolter Kluwer business, zwany dalej komentarzem) T. Grzegorczyk wskazuje, że odstęp czasu nie jest długi, jeżeli nie przekracza on roku.
4. Kiedy sprawca skazany za umyślne przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności lub karę ograniczenia wolności albo karę grzywny, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności lub 6 miesięcy kary ograniczenia wolności albo po uiszczeniu grzywny wynoszącej co najmniej 120 stawek dziennych popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe tego samego rodzaju.
Recydywa karna skarbowa polega na uprzednim skazaniu za czyn umyślny na karę pozbawienia wolności, karę ograniczenia wolności lub karę grzywny, o ile następny czyn też popełniony jest umyślnie i jest tego samego rodzaju.
Przepis art. 53 § 12 stanowi, że tego samego rodzaju są tylko przestępstwa określone w tym samym rozdziale k.k.s., a ponadto zawsze czyny popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia, choćby były określone w różnych rozdziałach kodeksu.
Zobacz także: Przestępstwa i wykroczenia skarbowe 2012 - grzywny
Zobacz także: Podatnik w postępowaniu karnoskarbowym - PORADNIK
5. Kiedy sprawca popełnia przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego.
Regulacji tej nie stosuje się wobec współuczestnika, który odstąpił od udziału w grupie lub związku i ujawnił przed organem ścigania istotne okoliczności zamierzonego przestępstwa w taki sposób, że zapobiegł jego popełnieniu (art. 37 § 3).
Celem tego przepisu jest rozbicie grupy lub związku przestępczego, dlatego współdziałający, którzy zapobiegają popełnieniu przestępstwa, nie podlegają karze.
Zatem dana osoba musi spełnić trzy warunki:
- odstąpić od udziału w grupie lub związku,
- ujawnić organom ścigania istotne okoliczności zamierzonego przez grupę lub związek czynu,
- zapobiec w ten sposób (przez to ujawnienie) popełnieniu przestępstwa, o ile działa przekonująco i na tyle szybko, aby organy ścigania mogły podjąć przeciwdziałanie.
6. Kiedy sprawca popełnia przestępstwo skarbowe, używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo działając wspólnie z inną osobą, która używa przemocy lub grozi natychmiastowym jej użyciem.
7. Kiedy sprawca przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadza inną osobę do popełnienia czynu zabronionego- przestępstwa skarbowego.
W tym przypadku niezbędne jest to, aby najpierw stwierdzić, że osoba, którą doprowadzono na skutek nadużycia stosunku zależności lub wykorzystania krytycznego położenia, popełniła czyn zabroniony. Wykazanie tego faktu jest konieczne, niezależnie od tego, czy tej osobie można przypisać winę.
T. Grzegorczyk w komentarzu wskazuje, że sformułowanie ‘doprowadzenie’ oznacza „przywiedzenie innej osoby do popełnienia czynu, a zatem do stanu dopuszczenia się przestępstwa skarbowego. Sam doprowadzający może przy tym ponosić własną odpowiedzialność, np. za sprawstwo kierownicze lub polecające (zob. art. 9 § 1)”.
Nadużycie stosunku zależności dotyczy sytuacji, gdy dochodzi do wykorzystania relacji nadrzędności. Źródłem nadrzędności może być stosunek prawny (pracowniczy, służbowy, opieki, inny), a także faktyczny (nawet jeśli jest krótkotrwały). Krytyczne położenie dotyczy okoliczności, w jakiej znaleźli się nadużywający stosunku zależności i doprowadzany (np. obietnica, że nie zgłosi się przestępstwa, niejawni haniebnych faktów z życia osobistego itp.).
Wyłączenia
Punkt 1 oraz 3 nie jest stosowany, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, a wymagalna należność została w całości uiszczona przed zamknięciem przewodu sądowego w pierwszej instancji. Regulacja ta dotyczy zarówno czynów polegających na uszczuplaniu należności, a także czynów w związku z którymi doszło do uszczuplenia.
Wyłączenie oznacza, że można skorzystać z innych przepisów, które przewidują łagodniejszą postać odpowiedzialności, a których normalnie przy powyżej opisanych wypadkach nie stosuje się. Nie dotyczy to jednak tych przepisów, które nie pozwalają na zastosowanie takiego wyłączenia w sytuacjach przewidzianych w punkcie 2, 3 oraz w art. 38 § 3 kks.
W przypadkach opisanych w punkcie 1 i 3 sąd przypisuje skazanemu poszczególne przestępstwa należące do ciągu przestępstw, ale nie wymierza kar jednostkowych za każde z nich, lecz orzeka karę tylko jeden raz na zasadach wskazanych w art. 38.
Kolejne wyłączenie przewiduje, że nie stosuje się punktu 5, jeżeli sprawca odstąpił od udziału w zorganizowanej grupie lub związku i ujawniając przed organem ścigania istotne okoliczności zamierzonego przestępstwa skarbowego, zapobiegł jego popełnieniu.