Podatnik w postępowaniu karnoskarbowym - PORADNIK

Przestępstwa i wykroczenia skarbowe - kiedy do nich dochodzi

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Kto odpowiada za przestępstwa i wykroczenia skarbowe

Interesującą nas materię normuje Kodeks karny skarbowy. Reguluje ona podstawowe zasady odpowiedzialności karnej, jak również katalog przestępstw i postępowanie karnoskarbowe – toczone zarówno w urzędach skarbowych (wraz z mandatami), jak i przed sądami.

Podstawowe zasady odpowiedzialności są zresztą analogiczne jak w ogólnym prawie karnym. Przede wszystkim odpowiedzialności karnej za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia

Nie jest przestępstwem ani wykroczeniem skarbowym czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Nie popełnia też takiego czynu sprawca, któremu nie można w czasie czynu przypisać winy rozumianej jako obiektywna zarzucalność postępowania.

Jeżeli do dokonania przestępstwa lub wykroczenia skarbowego wymagane jest nastąpienie określonego w kodeksie skutku, sprawca zaniechania podlega odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe tylko wtedy, jeżeli ciążył na nim prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.

Czyn zabroniony można popełnić umyślnie (zamiar kierunkowy, tj. chęć popełnienia czynu, i zamiar ewentualny, tj. godzenie się na jego popełnienie), a jeśli kodeks tak stanowi – również nieumyślnie (lekkomyślność lub niedbalstwo). Z racji wagi sygnalizowanej problematyki piszemy o tym szczegółowo w dalszej części „Poradnika”.

Omawiając zasady odpowiedzialności, warto wskazać przede wszystkim na społeczną szkodliwość czynu podatnika. Jest to wstępny warunek karalności, który oznacza, że czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, nie jest czynem zabronionym pod groźbą kary. Jest to oczywista szansa dla podatnika, który przy czynach o niewielkiej wadze może oprzeć swą linię obrony na twierdzeniu o znikomej szkodliwości społecznej czynu i uzyskać tą drogą umorzenie postępowania karnoskarbowego.

Przy ocenie stopnia tej szkodliwości uwzględnić należy (art. 53 § 7 k.k.s ) :
- rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra,
- wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego,
- wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej,
- sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego,
- postać zamiaru,
- motywację sprawcy,
- rodzaj naruszonej reguły ostrożności
- stopień jej naruszenia.

Nie wyklucza to jednak, że konkretne zachowanie, wypełniające znamiona czynu zabronionego jako skarbowego przestępstwa lub wykroczenia, było ze względu na określone okoliczności jego popełnienia pozbawione elementu szkodliwości społecznej.

Problem ten występuje bardziej na gruncie wykroczeń skarbowych jako czynów zdecydowanie bardziej błahej natury niż na gruncie przestępstw skarbowych.

Jeżeli zatem szkodliwość społeczna zachowania, które k.k.s. uznaje za przestępstwo, okaże się znikoma, czyn nie stanowi przestępstwa i postępowanie powinno być umorzone (art. 113 k.k.s. w zw. z art. 17 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2007 r. nr 123, poz. 849). Tak samo należy postąpić, jeżeli znikoma szkodliwość zostanie ustalona w odniesieniu do czynu będącego wedle k.k.s. tylko wykroczeniem skarbowym.

Spółka jawna „Macin sp.j.” zaniżyła podatek od czynności cywilnoprawnych przy zakupie samochodu poleasingowego (22 lutego 2008 r.), wskazując jego cenę na 24 000 zł, podczas gdy rzeczywiście zapłacono 24 500 zł. Podatek został zaniżony o 10 zł, a zatem urząd skarbowy może umorzyć postępowanie z uwagi na znikomą szkodliwość społeczną czynu.

Jest to jednak decyzja uznaniowa, a badaniu podlegają wszystkie wymienione w diagramie elementy. Co oczywiste, podatnik może w ewentualnym dalszym postępowaniu wywodzić, że czyn był rzeczywiście społecznie szkodliwy w stopniu znikomym i postępowanie karne nie powinno być prowadzone.

Przestępstwa i wykroczenia skarbowe - co to są za czyny ?

Przestępstwo skarbowe - to czyn zabroniony przez kks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności.

Wykroczenie skarbowe jest to czyn zabroniony przez kks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia (w 2007 r. było to 4680 zł, a w 2008 r. jest to 5630 zł).

Wykroczeniem skarbowym jest także inny czyn zabronionyjeżeli kodeks tak stanowi. Jeśli zatem wartość naruszonego obowiązku jest niższa niż 5630 zł, to taki czyn nie może być zakwalifikowany jako przestępstwo, a tylko łagodniej karane wykroczenie. Oczywiście wskazana granica jest w pewnym sensie sztuczna, stąd może dojść do sytuacji, w której uszczuplenie podatku o 5631 zł sprawi, że czyn zostanie potraktowany jako przestępstwo ze wszystkimi tego konsekwencjami również natury materialnoprawnej (np. recydywa skarbowa).

Czyn zabroniony - to zachowanie o cechach określonych w kodeksie, chociażby nie stanowiło ono przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.

Kodeks karny skarbowy wyklucza stosowanie do wykroczeń skarbowych zasad odpowiedzialności przewidzianych w ustawie Kodeks wykroczeń.

Kiedy podatnikowi można przypisać winę

Wina sprawcy - to warunek ponoszenia odpowiedzialności za czyn uznawany przez kodeks za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Winę można przypisać jedynie osobie zdolnej do ponoszenia odpowiedzialności ze względu na wiek (art. 5 k.k.s.).

Winę wyłącza z założenia:
- niepoczytalność lub,
- działanie w usprawiedliwionej nieświadomości karalności czynu (art. 10 § 4) lub usprawiedliwionym błędzie co do bezprawności zachowania (art. 10 § 3).

Sam fakt naruszenia przez sprawcę nakazu lub zakazu wynikającego z prawa finansowego i spenalizowanego w kodeksie nie wystarcza więc jeszcze do przypisania mu odpowiedzialności za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Trzeba bowiem wykazać winę po jego stronie.

Wina to obiektywna możność przypisania podatnikowi czynu zabronionego w warunkach, w których mógł on zastosować się do obowiązku wynikającego z przepisów

Jeżeli chodzi o czyny popełnione przez zaniechanie to warunkiem odpowiedzialności jest istnienie po stronie sprawcy szczególnego obowiązku prawnego zapobiegnięcia temu skutkowi. Odpowiedzialność może ponieść bowiem tylko ten, kto ma obowiązek „nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej”.

Obowiązek ten może wynikać z przepisów prawa albo z umowy.

Kodeks karny skarbowy zakłada że odpowiedzialność karną ponosi się (tak przy przestępstwach skarbowych, jak i przy wykroczeniach skarbowych) jedynie za zachowanie umyślne, a za nieumyślne tylko jeżeli kodeks wyraźnie tak stanowi.

Określenie nieumyślności następuje na różne sposoby. Przez wyraźne użycie słowa „nieumyślnie” lub „dopuszcza chociażby nieumyślnie”.

Nieumyślność odnoszona jest też niekiedy jedynie do niektórych znamion charakteryzujących czyn zabroniony. Tak uczyniono w art. 65 § 2 i art. 91 § 2 k.k.s., normując paserstwo towarami pochodzącymi z przestępstw i wykroczeń akcyzowych i z czynów celnych. W obu wypadkach chodzi o sytuacje, gdy sprawca „powinien i może przypuszczać”, że jego zachowanie odnosi się do towaru pochodzącego z tych czynów zabronionych.

Zamiar sprawcy

Warunkiem przypisania odpowiedzialności karnoskarbowej jest również zamiar sprawcy rozumiany jako swego rodzaju nastawienie do popełnianego czynu.

Istnieje kilka postaci zamiaru, które skutkują też zazwyczaj zwielokrotnieniem sankcji karnych. Zawsze jednak istnienie zamiaru świadczy o tym, że czynu zabronionego dokonano umyślnie

Zamiar bezpośredni wyraża się w popełnieniu czynu z chęci jego popełnieniasprawca chciał popełnić ten czyn), przy czym ta chęć wyraża tu jedynie wolę i nie należy utożsamiać jej z zaangażowaniem emocjonalnym pragnienia osiągnięcia określonego celu.

Zamiar bezpośredni musi być (aby sprawca poniósł odpowiedzialność) wszędzie tam, gdzie kodeks wymaga szczególnego nastawienia sprawcy przez wprowadzanie do opisu czynu takich zwrotów, jak „w celu” czy „z chęci”.

Zamiarem bezpośrednim ma być objęta całość czynu zabronionego, a nie tylko poszczególne jego znamiona, chyba że ustawa łączy je jedynie z określonymi znamionami, z tym że celem, w jakim działa sprawca, nie musi być objęta wartość przedmiotu czynu, nawet jeżeli stanowi ona znamię kwalifikujące.

Polecamy: Kto musi rejestrować sprzedaż kasą fiskalną?

Polecamy: Co grozi za brak kasy fiskalnej?

Jeżeli kodeks nie wymaga zamiaru bezpośredniego, dla odpowiedzialności obojętne jest, czy sprawca popełnił czyn zabroniony w tym zamiarze, czy też tylko w zamiarze ewentualnym.

Zamiar ewentualny występuje wtedy kiedy sprawca przewidywał możliwość popełnienia czynu zabronionego (choć go nie chciał popełnić wprost) i nic nie zrobił by jemu zapobiec (godził się na zaistnienie tego czynu). Godzenie się to zatem akceptowanie stanu rzeczy, jaki może nastąpić, także poprzez obojętność. Jednak nie chodzi o akceptowanie nieuchronności, lecz ewentualności popełnienia czynu zabronionego.

SĄD NAJWYżSZY O WINIE 1. Wymagana przez przepisy (…) kodeksu karnego skarbowego (art. 4 § 1 k.k.s.) – jako warunek odpowiedzialności karnej, umyślność zachowania się sprawcy odnosząca się także do przestępstw i wykroczeń z zakresu obowiązków podatkowych, nie może być wywodzona z samego faktu zaistnienia znamion strony przedmiotowej danego czynu skarbowego. Nie można jej domniemywać, lecz należy ją udowodnić, choćby na podstawie dowodów pośrednich, w drodze logicznego rozumowania z całokształtu zebranego materiału dowodowego. Niezbędne jest jednak wykazanie na podstawie takiego materiału, że sprawca co najmniej godził się na możliwość popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwa (wykroczenia) skarbowego 2. Powierzenie obowiązków w zakresie rozliczeń podatkowych fachowym osobom trzecim nie znosi samo przez się odpowiedzialności podatnika w sferze prawa karnego skarbowego, ale pod warunkiem udowodnienia, że miał on jednak świadomość możliwości wadliwego rozliczenia i godził się na rozliczenie niezgodne z przepisami prawa podatkowego z postanowienia SN z 23 maja 2002 r., sygn. akt V KKN 426/00, OSNKW z 2002 r. nr 9–10, poz. 81

Nieumyślność występuje w k.k.s. jako nieumyślność świadoma i nieświadoma, zwane też niekiedy nadal lekkomyślnością i niedbalstwem. Kryterium staje się tu zachowanie reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach.

Reguły te wynikają z aktów prawa finansowego określających sposób zachowania się i wytworzonej przez nie praktyki. Warto tu np. zauważyć, iż zgodnie z art. 121 § 2 Ordynacji podatkowej organy podatkowe mają obowiązek udzielić na żądanie strony wszelkich niezbędnych informacji o przepisach prawa podatkowego, zatem mając wątpliwości odnośnie do określonego obowiązku czy zakazu, podatnik może uzyskać na piśmie stosowną informację.

Usiłowanie

Usiłowaniem jest czyn podjęty w zamiarze popełnienia przestępstwa zmierzający bezpośrednio do dokonania, które jednak nie następuje. Brak dokonania oznacza, że zachowanie się sprawcy nie zrealizowało wszystkich znamion czynu zabronionego, w szczególności nie spowodowało skutku, do którego sprawca zmierzał.

Usiłowanie przestępstwa skarbowego zagrożonego karą nieprzekraczającą roku pozbawienia wolności lub karą łagodniejszą jest karalne tylko wtedy, gdy kodeks tak stanowi. Za usiłowanie można wymierzyć karę w wysokości nieprzekraczającej dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa skarbowego.

Przypadki, w których usiłowanie jest karalne (kwestie podatkowe):

1. Uchylenie się od opodatkowania (art. 54 § 1 kks),
2. Firmanctwo (art. 55 § 1 kks),
3. Oszustwo w postępowaniu podatkowym (art. 56 § 1 kks),
4. Wydawanie wyrobów akcyzowych bez akcyzy (art. 63 § 1 kks),
5. Paserstwo wyrobami akcyzowymi (art. 65 § 1 kks),
6. Narażenie podatku na bezpodstawny zwrot (art. 76 § 1 kks),

Usiłowanie nie jest w ogóle karalne przy wykroczeniach skarbowych.

Formy popełnienia czynu zabronionego

Każdy czyn może być popełniony jednoosobowo albo wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami.

Dwie nieznane sobie osoby jednocześnie usiłowały dokonać wwiezienia na polski obszar celny cennych osiemnastowiecznych ikon z Ukrainy. W takiej sytuacji będą one oddzielnie odpowiadać za czyn zabroniony. Przypisanie im współsprawstwa byłoby możliwe tylko przy istnieniu między sprawcami przestępnego porozumienia.

Wykonanie czynu w ramach współsprawstwa nie musi oznaczać, iż każda ze współdziałających osób realizuje samodzielnie całość lub część znamion czynu.

Główny księgowy spółki z o.o. „Iocus sp. z o.o.” potrącał z wynagrodzeń pracowników niewielkie kwoty, które przelewał na swe prywatne konto, jednocześnie uszczuplając zaliczki na ich podatek dochodowy.

W całym procederze uczestniczył zatrudniony w spółce informatyk, którego zadanie polegało jednak tylko na czasowym wyłączeniu zabezpieczeń, tak by na serwerze nie pozostał ślad działalności księgowego. W takiej sytuacji odpowie on jako współsprawca, a nie jako pomocnik, jako że traktował czyn jako własny i bez jego udziału popełnienie czynu zabronionego mogłoby nie dojść do skutku.

---

Sprawstwo kierownicze oznacza kierowanie wykonywaniem czynu przez inną osobę. Sprawca kierowniczy nie musi być ani inicjatorem, ani organizatorem czynu, a samo inicjowanie i organizowanie nie jest równoznaczne ze sprawstwem kierowniczym. Kierowanie powinno bowiem oznaczać panowanie nad realizacją czynu. Chodzi o sytuację gdy od decyzji sprawcy kierowniczego zależy rozpoczęcie, prowadzenie, zmiana lub nawet przerwanie zachowania osoby bezpośredniego sprawcy.

Z kolei sprawstwo polecające zakłada istnienie stosunku zależności między polecającym a wykonującym polecenie, choć nie musi to być stosunek formalny – wystarcza uzależnienie natury faktycznej. Nie jest też istotna forma polecenia, byle odbiorca rozumiał ją jednoznacznie jako wolę polecającego. Polecenie nie musi poprzedzać przedsięwzięcia czynności organizacyjnych, a polecający nie musi, choć także może, być kierującym i nadzorującym wykonanie czynu.

Sprawstwo polecające będzie przy tym dokonane nie z chwilą zrealizowania znamion tej postaci współdziałania, ale dopiero z momentem dokonania czynu przez sprawcę wykonującego. Jeżeli zatem wykonujący jedynie usiłował popełnić polecony czyn, polecający odpowiada jak za usiłowanie, a gdyby nawet do usiłowania nie doszło albo gdy usiłowanie nie jest karalne, polecający odpowiedzialności nie ponosi.

Podżeganie i pomocnictwo

Podżeganie i pomocnictwo nie odnoszą się do wykroczeń skarbowych - tam nie są w ogóle karalne.

Podżegania polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania przestępstwa skarbowego. Odpowiada jak podżegacz także prowokator, nakłaniający inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego, który czyni to w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego. Prowokator nie może korzystać z czynnego żalu.

Legalną formą prowokacji jest tzw. zakup kontrolowany przewidziany w ustawach o Policji, UOP i Straży Granicznej, odnoszący się m.in. do przestępstw skarbowych, polegających na uszczuplaniu podatku lub innej należności Skarbu Państwa (np. cła), a dokonywany dla sprawdzenia uzyskanych uprzednio wiarygodnych informacji poprzez niejawne nabycie lub przejęcie przedmiotów pochodzących z przestępstwa.

Pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia przestępstwa skarbowego (np. przez dostarczenie narzędzi, środka przewozu lub udzielenie rady albo informacji).

Za przestępstwa i wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Warto podkreślić, że zgodnie z art. 6 § 1 k.k.s., ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo skarbowe albo tylko jedno wykroczenie skarbowe. Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu tego samego zamiaru lub z wykorzystaniem takiej samej sposobności, uważa się za jeden czyn zabroniony. W zakresie czynów zabronionych polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej za krótki odstęp czasu uważa się okres do 6 miesięcy.

Kara grzywny

To w praktyce najczęstsza sankcja, zwłaszcza za przewinienia o mniejszym ciężarze gatunkowym.

Wymierzając karę grzywny za przestępstwo skarbowe, sąd określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki dziennej. Jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa – 720.

Wyrokiem nakazowym można wymierzyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających wysokości 200 stawek dziennych, chyba że kodeks przewiduje karę łagodniejszą.

Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności (1/30 minimalnego wynagrodzenia x 400).

W 2008 r. stawka dzienna wahała się w granicach od 37,53 zł do 15 012 zł. W 2009 r. kwoty te wzrosły odpowiednio do 42,53 gr do 17 013 zł

Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 1080 stawek dziennych grzywny.

Za wykroczenia skarbowe kara grzywny określona kwotowo. Środkami karnymi są dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, przepadek przedmiotów i ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów.
Grzywna może być wymierzona w granicach od jednej dziesiątej (w 2009 r. 127,60 zł) do dwudziestokrotnej (w 2009 r. 25 520 zł) wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających jego podwójnej wysokości (w 2009 r. 2552 zł), a wyrokiem nakazowym w granicach nieprzekraczających jego dziesięciokrotnej wysokości (w 2009 r. 12 760 zł).

Wymierzając grzywnę lub nakładając ją mandatem karnym, uwzględnia się także stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochody i możliwości zarobkowe. W razie zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia skarbowego, na poczet orzeczonej grzywny sąd zalicza okres rzeczywistego pozbawienia wolności, zaokrąglając do pełnego dnia, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności jest równoważny karze grzywny w wysokości od jednej pięćsetnej do jednej pięćdziesiątej górnej granicy ustawowego zagrożenia karą grzywny.

Grzywna wymierzona mandatem karnym

Mandat może nałożyć tylko upoważniony pracownik urzędu skarbowego. Upoważnienie do nakładania grzywny w drodze mandatu powinno zawierać oznaczenie podmiotu wydającego upoważnienie, numer upoważnienia, datę wydania i termin ważności, podstawę prawną jego wydania, imię i nazwisko funkcjonariusza, numer ewidencyjny funkcjonariusza określony w legitymacji służbowej, określenie obszaru, na którym upoważnienie jest ważne.

Upoważnienie powinno być podpisane przez organ, który je wydał, oraz opatrzone odciskiem pieczęci urzędowej. Funkcjonariusz nakładający karę grzywny jest obowiązany na żądanie okazać dokument uprawniający go do wystawiania mandatu. Przed potwierdzeniem przez sprawcę przyjęcia mandatu, funkcjonariusz poucza go o prawie niewyrażenia zgody na przyjęcie mandatu i o skutkach prawnych braku takiej zgody.

Karę grzywny w drodze mandatu nałożyć można jedynie, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej.

Postępowania mandatowego nie stosuje się, jeżeli:

• w związku z wykroczeniem nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, chyba że do chwili przyjęcia mandatu wymagalna należność została w całości uiszczona,

• zachodzi zbieg przepisów, a ten sam czyn sprawcy wykroczenia wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa skarbowego,

• zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi.

Warunkiem ukarania jest wyrażenie przez sprawcę wykroczenia zgody na przyjęcie mandatu, a jeżeli za wykroczenie przewidziane jest obowiązkowe orzeczenie przepadku przedmiotów – także zgody na ich przepadek; zgodę tę odnotowuje się w protokole przesłuchania lub na dokumencie mandatu. Funkcjonariusz jest obowiązany określić wykroczenie zarzucane sprawcy oraz pouczyć go o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego.

Można nałożyć karę grzywny w drodze mandatu:

- wydanego ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio upoważnionemu podmiotowi, który ją nałożył; w takim wypadku kara grzywny może być nałożona jedynie na osobę czasowo tylko przebywającą w Polsce lub niemającą stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca pobytu; staje się on prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny (mandat kredytowany z chwilą pokwitowania odbioru przez ukaranego);

- kredytowanego, wydawanego za potwierdzeniem odbioru ukaranemu; powinien on zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia kary w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie.

W razie braku zgody na mandat sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

Prawomocny mandat podlega niezwłocznie uchyleniu, jeżeli karę grzywny nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie skarbowe. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złożony w terminie zawitym 7 dni od daty przyjęcia mandatu lub z urzędu.

Uprawniony do uchylenia jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania została nałożona grzywna. Po uznaniu racji podatnika sąd nakazuje niezwłoczny zwrot grzywny, chyba że zarzucany czyn wyczerpuje znamiona innego czynu zabronionego; w takim wypadku uiszczoną kwotę zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe grożących kar oraz kosztów postępowania. W razie uchylenia mandatu sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

Możliwość zminimalizowania odpowiedzialności

Kodeks karny skarbowy jest tak skonstruowany, że przepisy stanowią pewną propozycję dla sprawcy uniknięcia lub zminimalizowania odpowiedzialności, jeśli zdecyduje się on na współpracę z organami ścigania.

CZYNNY ŻAL

Zgodnie z art. 16 § 1 k.k.s., nie podlega karze sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił (na piśmie lub ustnie do protokołu) o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu (tzw czynny żal).

Wskazany przepis stosuje się tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego (urząd skarbowy) uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym.

Zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone:

• w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,

• po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Nie podlega karze podatnik, który złożył prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnoskarbowej

Sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości (art. 17 § 1 k.k.s.), a jednocześnie:

• uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności,

• sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony, a także wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścił ich równowartość pieniężną,

• uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Udzielając zezwolenia, sąd orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę, a także przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności ich złożenia – uiścił ich równowartość pieniężną.

Prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego, a uiszczenie określonej kwoty tytułem grzywny za przestępstwo skarbowe w drodze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie stanowi przesłanki recydywy skarbowej

Cofnięcie wniosku nie jest możliwe przed upływem 1 miesiąca od jego złożenia, a także po wniesieniu do sądu przez urząd skarbowy wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

Odpowiedzialność firmy zamiast odpowiedzialności pracownika

Za przewinienia konkretnej osoby może posiłkowo odpowiadać zatrudniająca ją firma (art. 24 § 1 k.k.s.). Odpowiedzialność posiłkowa to osobista odpowiedzialność majątkowa za grzywnę wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego (nie odnosi się do wykroczeń skarbowych).

Odpowiedzialność posiłkową można nałożyć jedynie na taki podmiot, który odniósł lub mógł odnieść z przestępstwa sprawcy korzyść majątkową - jeżeli sprawca czynu prowadził jego sprawy np. jako pełnomocnik, zarządca albo pracownik.

Jak wygląda postępowanie

Orzekanie w sprawach o wykroczenia skarbowe następuje wyłącznie w postępowaniu w przedmiocie udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, nakazowym, uproszczonym oraz w stosunku do nieobecnych.

Orzekanie w sprawach o przestępstwa następuje także w postępowaniu zwyczajnym, jeżeli prowadzone było śledztwo. Organami postępowania przygotowawczego w sprawach podatkowych są najczęściej urząd skarbowy i inspektor kontroli skarbowej.

Po uzyskaniu informacji o popełnieniu czynu zabronionego urząd skarbowy wszczyna postępowanie przygotowawcze, które ma na celu zweryfikowanie powziętej informacji i pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy.

Możemy wyróżnić dwa etapy postępowania przygotowawczego.

Pierwszy to tzw. postępowanie w sprawie (in rem), podczas którego bada się wszelkie przedmiotowe okoliczności czynu bez konkretnej osoby w charakterze podejrzanego.

Drugi etap to postępowanie co do osoby (in personam), w którym dochodzi do przedstawienia zarzutów i pociągnięcia do odpowiedzialności konkretnego podatnika. Podatnik wcześniej może być przesłuchany w charakterze świadka.

Po całkowitym przeanalizowaniu zgromadzonego w sprawie materiału następuje wniesienie do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o ukaranie i dochodzi do procesu sądowego, który może zakończyć się skazaniem podatnika. Prawo karne skarbowe pozwala jednak zazwyczaj już na wcześniejszych etapach postępowania na złożenie swoistej samokrytyki i zakończenie sprawy na etapie przedsądowym.

W sprawach o wykroczenia oskarżony może korzystać z pomocy jednego obrońcy. Obrońcą w sprawie o wykroczenie może być także radca prawny.

Oprac. (na podstawie Poradnika Gazety Prawnej nr 10/2008) Paweł Huczko