Ustawa covidowa a terminy podatkowe
Rok 2020 był okresem, w którym z szybko zmieniającą rzeczywistością zderzyły się przepisy prawa. W reakcji na taki stan rzeczy ustawodawca wprowadzał szereg rozwiązań legislacyjnych nakierowanych na walkę ze skutkami globalnej pandemii. W dniu 8 marca 2020 r. zaczęła obowiązywać ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, która była kolejno wielokrotnie nowelizowana.
Wśród tych szczególnych rozwiązań znalazły się oczywiście takie, które wywoływały wiele wątpliwości interpretacyjnych. Jednym z takich problematycznych przepisów był dodany 31 marca 2020 r. art. 15zzr tej ustawy, który stanowił, że w okresie obwiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg przewidzianych przepisami prawa administracyjnego terminów m.in. przedawnienia nie rozpoczynał się, a rozpoczęty ulegał zawieszeniu na ten okres.
Przepis ten obowiązywał jednak stosunkowo krótko, bo został uchylony z dniem 15 maja 2020 r., a zgodnie z przepisami ustawy zmieniającej, bieg terminów o których mowa w komentowanym przepisie rozpoczynał się lub „odwieszał” po upływie 7 dni od wejścia w życie ustawy uchylającej ten przepis.
Ministerstwo Finansów i WSA w Warszawie: przepisy covidowe bez wpływu na bieg terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych
Fundamentalna wątpliwość, która pojawiła się zaraz po dodaniu komentowanego przepisu, było ustalenie, czy dotyczy on w ogóle terminów przewidzianych w prawie podatkowym. Tezy negujące taki wpływ dotyczyły w głównej mierze dwóch problemów węzłowych.
- Pierwszy, który chyba najbardziej podzielił komentatorów w tym przedmiocie, dotyczył zagadnienia z zakresu nauk ogólnych o prawie, tj. czy prawo podatkowe jest wyspecjalizowaną częścią prawa administracyjnego czy jednak stanowi osobną gałąź prawa. Powyższa kwestia jeszcze przed pojawieniem się COVID-19 była niejednolicie postrzegana w podręcznikach akademickich, a pojawienie się problematycznego przepisu z pewnością tego sporu nie zakończyło. Należy zatem stwierdzić, że na tej płaszczyźnie trudno było o kompromis.
- Drugim, niezwykle ciekawym argumentem przemawiającym za stanowiskiem negującym wpływ przepisu na termin w prawie podatkowym (w tym komentowany termin w którym zobowiązanie podatkowe ulega przedawnieniu), było rozróżnienie przez ustawodawcę w innych przepisach ustawy postępowań administracyjnych od postępowań prowadzonych na podstawie przepisów ordynacji podatkowej.
Co ciekawe, brak wpływu omawianego przepisu na m.in. bieg terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych potwierdził również Minister Finansów w odpowiedzi z dnia 1 maja 2020 r. (znak: SP5.055.2.2020) na pismo Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców.
Powyższą argumentację przyjął również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 31 marca 2022 r. (sygn. akt III SA/Wa 1747/21).
Odmienne stanowisko pozostałych sądów administracyjnych
Wspomniany wyrok WSA w Warszawie stanowił jednak wyłom w kształtującej się linii orzeczniczej, w której podkreślano, że art. 15zzr ustawy ma zastosowanie do terminów wynikających z prawa podatkowego. Podkreślano w szczególności funkcjonalną, celowościową (ograniczenie ustawą covidową działania całej administracji publicznej, w tym administracji podatkowej), ale także systemową zewnętrzną (jednolite sądownictwo) i historyczną (wywodzenie się prawa podatkowego z prawa administracyjnego) wykładnię tego pojęcia.
Ciekawe stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 grudnia 2021 r. (sygn. akt III FSK 4552/21). W ramach rozstrzygania co prawda innego problemu z zakresu materialnego prawa podatkowego sąd uznał, że wykładania użytego w art. 15zzr ustawy terminu „przepisy prawa administracyjnego” powoduje wątpliwości niedające się usunąć w sposób jednoznaczny. To powoduje, że należy je rozstrzygnąć na korzyść strony (art. 2a ordynacji podatkowej). Z uwagi jednak na specyfikę sprawy, w której uznanie, że art. 15zzr ustawy ma zastosowanie do prawa podatkowego będzie korzystne dla podatnika – sąd ten uznał o objęciu prawa podatkowego normą komentowanego przepisu.
Powyższych wątpliwości nie dostrzegały późniejsze składy orzekające w innych sprawach zawisłych przed NSA, co wydaje się na pewien czas rozstrzygnięte.
Od kiedy liczyć czas zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego?
W orzecznictwie sądów administracyjnych pojawił się jednak kolejny problem. Skoro art. 15zzr ustawy zawieszał bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii to należy zauważyć, że stan zagrożenia epidemicznego został wprowadzony 14 marca 2020 r., stan epidemii w dniu 20 marca 2020 r. (w tym czasie odwołano stan zagrożenia epidemicznego) natomiast art. 15zzr ustawy zaczął obowiązywać dopiero od 31 marca 2020 r. W związku z powyższym zasadne jest pytanie, czy omawiany przepis ma charakter retroaktywny.
W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 lutego 2022 r. (sygn. akt III FSK 4834/21) przyjęto, że treść komentowanego przepisu wyraźnie wskazuje na intencję ustawodawcy wywołania jego wstecznego skutku. Oznacza to, że zawieszenie biegu terminu przedawnienia miałoby swój początek 14 marca 2020 r.
Tego stanowiska nie podzielił inny skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w wyroku z 7 czerwca 2022 r. (sygn. akt III FSK 5032/21) wskazał, że przepisy wprowadzające art. 15zzr ustawy nie zawierają przepisów intertemporalnych ani przejściowych, które uprawniałyby do wstecznego obowiązywania przepisów, a wykładania przepisu w oparciu intencje ustawodawcy, w tym przypadku godziłaby w podstawowe wartości konstytucje (np. zasadę pewności prawa). Zgodnie z tym poglądem zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego miałoby swój początek dopiero z dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej wprowadzającej komentowany przepis, tj. 31 marca 2022 r.
To nie koniec wątpliwości
Dyskusja ta z pewnością nie zakończy się na przedstawionych orzeczeniach, ale trwać będzie tak długo, jak nie wygasną zobowiązania podatkowe do których zastosowanie będzie miał lub mógł mieć art. 15zzr ustawy.
Warto na koniec nadmienić, że omawiany przepis zawieszał nie tylko bieg terminów przedawnienia, ale dotyczył również innych terminów przewidzianych w szeroko rozumianym prawie administracyjnym. Wobec uznania przepisu za obejmujący również prawo podatkowe można pokusić się o dużo dalej idące wnioski, jak choćby wspomniane wcześniej zawieszenie biegu terminu do złożenia oświadczenia w celu zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych czy nawet terminów zapłaty podatku lub złożenia deklaracji podatkowej.
Podatnicy, którzy liczą na to, że ich zobowiązania podatkowe przedawnią się z końcem roku, powinni dla pewności doliczyć kilkadziesiąt dni. Dla organów podatkowych jest to dodatkowy czas na weryfikację prawidłowości rozliczeń podatników.
Adam Mazur, Associate w ENODO Advisors