Warto przypomnieć, iż zarówno wspólna polityka handlowa UE jak i zagadnienia związane z unią celną należą do wyłącznych kompetencji Unii Europejskiej (art. 3 ust. 1 lit a oraz art. 207 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej).
W związku z tym szereg zagadnień w sposób wyłączny będzie regulowany bezpośrednio stosowalnymi przepisami prawa unijnego, stosowanymi z pierwszeństwem przed sprzecznymi z nim normami prawa krajowego.
W kwestiach nieuregulowanych w przepisach wspólnotowych oraz w zawartych umowach międzynarodowych, każde państwo stosuje swoje własne regulacje prawne.
Również polskie prawo celne przyjmuje powyższą zasadę. Mianowicie, art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 19 marca 2004 roku Prawo celne (Dz. U. z 2004 r. Nr 68 poz. 622 z późn. zm., dalej jako „Pr. cel.”) nakazuje odpowiednie stosowanie w postępowaniach w sprawach celnych przepisów art. 12 oraz działu IV ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, z uwzględnieniem zmian wynikających z przepisów prawa celnego.
Zgodnie z definicją zamieszczoną w art. 4 pkt 1 Rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 roku ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (dalej jako „WKC”) „osobą” jest:
1) osoba fizyczna,
2) osoba prawna oraz
3) o ile obowiązujące przepisy przewidują taką możliwość, stowarzyszenie osób uznane za zdolne do podejmowania czynności prawnych, a nieposiadające przy tym osobowości prawnej.
Polecamy: Czy straty olejów smarowych podlegają akcyzie?
Z kolei definicje legalne „długu celnego”, „dłużnika” jak i „zgłaszającego” odwołują się do wyżej wskazanego rozumienia „osoby”.
Zgodnie z art. 4 pkt 9 WKC „dług celny” oznacza nałożony na osobę obowiązek uiszczenia należności celnych przywozowych (dług celny w przywozie) lub należności wywozowych [dług celny w wywozie], które stosuje się do towarów określonych zgodnie z obowiązującymi przepisami wspólnotowymi;
W myśl art. 4 pkt 12 WKC „dłużnik”, to każda osoba zobowiązana do zapłacenia kwoty długu celnego, a zgodnie z art. 4 pkt 18 WKC – "zgłaszający" oznacza osobę, która dokonuje zgłoszenia celnego we własnym imieniu, albo osobę, w której imieniu dokonywane jest zgłoszenie celne).
Niezależnie jednak, czy dług celny powstanie w wyniku przyjęcia zgłoszenia celnego, czy w sytuacjach szczególnych przewidzianych w prawie celnym, konieczną przesłanką ustalenia na kim ciąży obowiązek zapłaty kwoty długu celnego, będzie przesądzenie, czy określony podmiot będzie zdolny do bycia podmiotem obowiązku wynikającego z prawa celnego.
W literaturze wypowiedziano pogląd, iż z uwagi na praktykę ukształtowaną na gruncie przepisów obowiązujących przed dniem 1 maja 2004 roku, spółka cywilna może być uznana za „osobę” w rozumieniu WKC, a tym samym implicite być stronę postępowania celnego (por. M. Kałka [w]: M. Kałka, W. Ksieniewicz, Wspólnotowy Kodeks Celny Komentarz 2007, Wrocław 2007, s. 23 – 24).
Inni autorzy pomimo że nie zaliczają wprost spółki cywilnej do kategorii „osób” w rozumieniu art. 4 pkt 1 WKC, to jednak nie eliminują jej w sposób wyraźny z kręgu podmiotów mogących być stroną w postępowaniu celnym (por. J. Chuderski, K. Chuderski, Postępowanie celne, Prawo celne krajowe i wspólnotowe z komentarzem, Warszawa 2010, s. 43 – 44 oraz s. 110 – 114).
Polecamy: Jak rozliczać koszty w czasie
Źródłem wątpliwości może być fakt posługiwania się przez przepisy unijnego prawa celnego pojęciem „osoby”, a nie tak jak to czyni Ordynacja podatkowa pojęciem „strony”, a ponadto dopuszczenie przez przepisy Ordynacji podatkowej do udziału w postępowaniu podatkowym w charakterze strony spółki cywilnej.
Na gruncie polskiego prawa podatkowego spółka cywilna znajduje się w kręgu ustawowo wymienionych podmiotów spraw uregulowanych przepisami prawa podatkowego i z racji swojego prawnie chronionego interesu może lub musi brać udział w postępowaniu podatkowym i być adresatem rozstrzygnięcia organu podatkowego (por. J. Borkowski [w]: B. Adamiak, J. Borkowski, R. Mastalski, J. Zubrzycki, Ordynacja podatkowa, Komentarz 2008, Wrocław 2008, s. 586, uchwała NSA z dnia 1 lipca 2002, sygn. akt FPK 4/2002, opubl. ONSA 2003/2/51 oraz wyrok WSA w Warszawie z 8 lipca 2005, sygn. akt III SA/Wa 819/05 dostępny pod adresem: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/).
Niemniej nie można zapominać, że prawo polskie może być stosowane tylko w zakresie nieuregulowanym w unijnym prawie celnym.
Dlatego ustalenie pojęcia strony postępowania celnego musi uwzględnić przytoczoną powyżej definicję „osoby” (art. 4 pkt 1 WKC). Tylko podmiot mający zdolność prawną może być stroną postępowania celnego, ponieważ w tym postępowaniu właściwe organy celne orzekają o jego prawach i obowiązkach, a zatem musi on być zdolny do ich nabycia.
Prawodawca unijny nie wskazuje jakie podmioty, poza osobami fizycznymi i prawnymi, będą stronami postępowania w sprawach celnych. Zastosowane w WKC odesłanie do przypadków uregulowanych w prawie krajowym („stowarzyszenie osób uznane za zdolne do podejmowania czynności prawnych, a nieposiadające przy tym osobowości prawnej”) musiało bowiem uwzględniać różnorodność form prawnych występujących w prawie cywilnym państw członkowskich.
A zatem to prawo prywatne państwa członkowskiego przesądza, czy określona jednostka organizacyjna będzie zdolna do nabywania praw i obowiązków oraz do podejmowania czynności prawnych tzn. czy będzie miała zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych.
Polskie prawo cywilne definiuje spółkę cywilną jako oparty na umowie stosunek obligacyjny istniejący pomiędzy wspólnikami, którzy to zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładu.
W związku z tym wskazuje się, że spółka cywilna nie tylko nie ma osobowości prawnej, ale także nie jest jednostką organizacyjną o której mowa w art. 331 Kodeksu cywilnego, w związku z czym nie ma ona samodzielnej zdolności prawnej oraz sądowej (por. G. Bieniek [w]: G. Bieniek (red.) Komentarz do Kodeksu cywilnego, Księga trzecia, Zobowiązania Tom 2, Warszawa 2005, s. 657 – 659).
Dlatego należy uznać, że spółka cywilna nie jest osobą w rozumieniu art. 4 pkt 1 WKC, ponieważ nie może we własnym imieniu nabywać prawa i obowiązków, w tym z zakresu prawa celnego.
Orzecznictwo sądów administracyjnych również skłania się w kierunku nieuznawania spółki cywilnej za stronę postępowania celnego (por. prawomocne wyroki WSA w Gliwicach z 18 kwietnia 2008 roku, sygn. akt III SA/Gl 1376/07 oraz z 12 czerwca 2008 roku, sygn. akt III SA/Gl 42/08 dostępne pod adresem: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/).
Niejako w miejsce spółki cywilnej, stronami postępowania będą wszyscy jej wspólnicy zobowiązani solidarnie do zapłaty należności celnych.