Od 2016 r. na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT) obowiązuje tzw. klauzula nadużycia prawa. Jej głównym celem jest zwalczanie unikania opodatkowania i uszczelnienie systemu podatkowego. W artykule wyjaśniamy genezę, istotę i przesłanki klauzuli nadużycia prawa w VAT oraz wskazujemy konsekwencje jej naruszenia.
- Kiedy jest stosowana klauzula nadużycia prawa w VAT
- Na czym polega nadużycie prawa w VAT?
- Skąd wzięła się klauzula nadużycia prawa w VAT?
- Dwie przesłanki nadużycia prawa w VAT
- Jakie są konsekwencje zastosowania klauzuli nadużycia prawa w VAT?
- Czy klauzula nadużycia prawa w VAT spełnia swoja rolę?
Klauzula nadużycia prawa została wprowadzona do ustawy o VAT na mocy ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 846 z późn. zm.).
Kiedy jest stosowana klauzula nadużycia prawa w VAT
W świetle ustawy o VAT w przypadku wystąpienia nadużycia prawa przy:
1) odpłatnej dostawie towarów i odpłatnym świadczeniu usług na terytorium kraju,
2) eksporcie towarów,
3) imporcie towarów na terytorium kraju,
4) wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
5) wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów
– czynności te wywołują jedynie takie skutki podatkowe, jakie miałyby miejsce w przypadku odtworzenia sytuacji, która istniałaby w braku czynności stanowiących nadużycie prawa. Za dokonanie wymienionych wyżej czynności uznaje się czynności podlegające opodatkowaniu, niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.
Na czym polega nadużycie prawa w VAT?
Przez nadużycie prawa rozumie się dokonanie ww. czynności w ramach transakcji, która pomimo spełnienia warunków formalnych ustanowionych w przepisach ustawy, miała zasadniczo na celu osiągnięcie korzyści podatkowych, których przyznanie byłoby sprzeczne z celem, któremu służą te przepisy.
Skąd wzięła się klauzula nadużycia prawa w VAT?
Genezą powstania omawianej klauzuli jest orzecznictwo unijne, a w szczególności wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Halifax, z dnia 21 lutego 2006 r., sygn.. C-255/02. Halifax to przedsiębiorstwo bankowe, które planowało wybudować na swoje potrzeby ośrodki obsługi telefonicznej. Aby zrealizować swoje zamiary, firma zawarła z różnymi zewnętrznymi podmiotami szereg skomplikowanych umów. Były one zgodne z obowiązującym prawem, lecz pozbawione motywów gospodarczych, a ich jedynym celem było uzyskanie korzyści podatkowych. Z treści wyroku Trybunału w tej sprawie polski ustawodawca zaczerpnął dwie przesłanki pozwalające uznać daną czynność za nadużycie prawa podatkowego.
Dwie przesłanki nadużycia prawa w VAT
Pierwsza z przesłanek ma charakter obiektywny i stanowi, że dana czynność, pomimo spełnienia warunków formalnych jej dokonania, skutkuje uzyskaniem korzyści podatkowej, która jest sprzeczna z celem któremu służą te przepisy.
Druga, subiektywna przesłanka, zakłada, że z ogółu obiektywnych okoliczności wynika, że uzyskanie powyższej korzyści podatkowej było zasadniczym celem dokonującego czynności. Warto podkreślić, że dopiero przy spełnieniu obu przesłanek łącznie, możemy uznać dane zachowanie za nadużycie prawa na gruncie ustawy o VAT.
Jakie są konsekwencje zastosowania klauzuli nadużycia prawa w VAT?
W przypadku wystąpienia nadużycia prawa, dokonane czynności, wywołują jedynie takie skutki podatkowe, jakie miałyby miejsce w przypadku odtworzenia sytuacji, która istniałaby w braku czynności stanowiących nadużycie prawa. Oznacza to, że w przypadku stwierdzenia nadużycia prawa, podatnik będzie musiał zapłacić podatek bez uzyskanej nielegalnie, korzyści finansowej. Jednakże, co istotne, same czynności, które zmierzały do nadużycia, nadal pozostają ważne i wywołują skutki prawne (oczywiście inne niż podatkowe).
Czy klauzula nadużycia prawa w VAT spełnia swoja rolę?
Warto zastanowić się nad istotnością klauzuli nadużycia prawa w zwalczaniu unikania opodatkowania w Polsce oraz uszczelnianiu systemu podatkowego. Wydaje się, że nie znajduje ona szerszego zastosowania, gdyż w przeciwieństwie do oszustw, które stanowią główny problem, nadużycie prawa dotyczy jedynie czynności spełniających warunki formalne ich dokonania. Klauzula ta stanowi jednak stanowi uzupełnienie polskiego systemu VAT, zapobiegając mniej licznym, ale również szkodliwym naruszeniom przepisów podatkowych.
Andrzej Zalewski, prawnik w Kancelarii Gorazda, Świstuń, Wątroba i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni.