Obniżona stawka VAT na dzieła sztuki
Dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (dyrektywa VAT) stanowi w art. 103, że państwa członkowskie mogą opodatkować obniżoną stawką VAT m.in. import dzieł sztuki a także dostawę dzieł sztuki dokonywanych przez twórcę lub jego następców prawnych. Zaś art. 311 dyrektywy VAT określa, że dziełami sztuki są także "fotografie wykonane przez artystę, drukowane przez niego lub pod jego nadzorem, sygnowane i numerowane oraz wykonane w liczbie ograniczonej do trzydziestu egzemplarzy we wszelkich formatach i na wszelkich możliwych nośnikach” (punkt 7 części A załącznika IX do dyrektywy VAT).
Te przepisy zostały powtórzone (implementowane) w wielu ustawach dot. VAT w państwach UE w tym np. we Francji.
Także w Polsce w art. 120 ust. 2 i ust. 3 ustawy o VAT przewidziana jest 8% stawka VAT m.in. dla dostawy dzieł sztuki dokonywanej przez twórcę lub jego następców prawnych. A w art 120 ust. 1 pkt e) polskiej ustawy o VAT również analogicznie do dyrektywy VAT uznaje się za dzieła sztuki "fotografie wykonane przez artystę, opublikowane przez niego lub pod jego nadzorem, podpisane i ponumerowane, ograniczone do 30 egzemplarzy we wszystkich rozmiarach oraz oprawach".
Jednak we Francji obowiązuje od 2003 roku Instrukcja wydana przez administrację podatkową, która wskazuje dodatkowe kryteria uznania fotografii za dzieło sztuki (fotografię artystyczną). W instrukcji tej uznano, że nie stanowią fotografii artystycznej (a więc nie mogą korzystać z obniżonej stawki VAT) np. fotografie paszportowe, szkolne ani grupowe, a także co do zasady zdjęcia z wydarzeń rodzinnych lub religijnych (śluby, pierwsza komunia itp.).
W tym kontekście zostały zakwestionowane obniżone stawki VAT stosowane przez spółkę fotograficzną Regards Photographiques SARL, która stosowała tą stawkę do wykonywanych (i sprzedawanych) przez siebie portretów i fotografii ślubnych.
Wskutek kolejnych odwołań Spółki od decyzji w tej sprawie Conseil d’État (francuski odpowiednik polskiego NSA) skierował kilka pytań do TSUE, dotyczące w szczególności tego, czy (i jak) państwa członkowskie mogą (w swoich przepisach, czy praktyce) odróżniać fotografie będące dziełami sztuki od zdjęć, które nie mają tego przymiotu.
Polecamy: Najnowsze zmiany w VAT. Sprawdź!
Polecamy: Praktyczny przewodnik po zmianach w VAT. Sprawdź!
Organy podatkowe nie mogą oceniać "charakteru artystycznego" fotografii
Trybunał w omawianym wyroku uznał, że organy podatkowe nie mają uprawnień do oceny, czy dana fotografia jest dziełem sztuki i czy ma charakter artystyczny.
TSUE przypomniał, że z art. 311 dyrektywy VAT ust. 1 pkt 2 (i odesłania z tego przepisu do punktu 7 części A załącznika IX do dyrektywy VAT) wynika, że każdą fotografię spełniającą wskazane w tym przepisie warunki należy traktować jako „dzieło sztuki” do celów stosowania obniżonej stawki VAT. Trybunał podkreślił, że ww. pkt 7 obejmuje nie fotografie artystyczne, lecz wszystkie „fotografie wykonane przez artystę, drukowane przez niego lub pod jego nadzorem, sygnowane i numerowane oraz wykonane w liczbie ograniczonej do trzydziestu egzemplarzy we wszelkich formatach i na wszelkich możliwych nośnikach”.
Zdaniem TSUE użyte w ww. przepisach dyrektywy VAT pojęcia „twórca” i „artysta” są tożsame i chodzi o określenie tej samej osoby, która w przedmiotowym stanie faktycznym ma status autora fotografii spełniającej warunki wyraźnie przewidziane w owym pkt 7. Bowiem fotografię uznaje się za „dzieło sztuki” na podstawie omawianego pkt 7 tylko wtedy, gdy dwa główne etapy jej wykonania, to znaczy ujęcie i wydruk, zostały dokonane przez autora fotografii, a w odniesieniu do wydruku przynajmniej pod jego nadzorem. Ponadto, aby można je było uznać za „dzieła sztuki”, wydruki fotografii powinny zostać sygnowane, numerowane i ograniczone do trzydziestu egzemplarzy.
Zapisane w dyrektywie VAT kryteria są zdaniem TSUE obiektywne. Można bowiem obiektywnie ocenić tożsamość i status twórcy fotografii, sposób wydrukowania, sygnowania, numerowania i ograniczenia liczby egzemplarzy. W opinii Trybunału takie kryteria wystarczają do zapewnienia, że zastosowanie obniżonej stawki VAT jedynie do fotografii odpowiadających tym kryteriom stanowi wyjątek w stosunku do zastosowania stawki podstawowej do każdej innej fotografii. Jak podniósł rzecznik generalny Maciej Szpunar w pkt 24 opinii poprzedzającej omawiany wyrok, kryteria te są w stanie wykluczyć, że fotografie będzie można uznać za „dzieła sztuki”, wówczas gdy są one wytworem masowej produkcji, związanej z wydrukiem powierzanym specjalistycznym laboratoriom, przy czym fotograf nie miał kontroli nad końcowym wynikiem.
Według TSUE nie można wymagać dodatkowych, subiektywnych kryteriów dla zastosowania obniżonej stawki VAT dla fotografii będących dziełami sztuki wg ww. kryteriów zapisanych w dyrektywie VAT. W szczególności nie można konstruować warunku "charakteru artystycznego". Wartość artystyczna danego przedmiotu (np. fotografii) jest bowiem określana zasadniczo w oparciu o subiektywne i płynne kryteria - co było już także potwierdzane w orzecznictwie TSUE.
Trybunał zauważył także, że kwestionowana przez niego wykładnia, zgodnie z którą korzystanie z obniżonej stawki VAT jest zastrzeżone jedynie do fotografii mającej charakter artystyczny, może skutkować tym, że pewne fotografie, na przykład przedstawiające zdarzenia rodzinne, takie jak śluby, będą traktowane w odmienny sposób z punktu widzenia VAT w zależności od tego, czy organ podatkowy uzna, iż mają one charakter artystyczny, czy nie, podczas gdy fotografie te będą miały w odpowiednim przypadku analogiczne właściwości i będą zaspokajały te same potrzeby konsumenta. Niemniej jednak zasada neutralności podatkowej sprzeciwia się temu, aby podobne z punktu widzenia przeciętnego konsumenta towary lub świadczenie usług, które są w konsekwencji konkurencyjne względem siebie, były traktowane w odmienny sposób z punktu widzenia VAT (zob. podobnie wyrok z dnia 27 lutego 2014 r., Pro Med Logistik i Pongratz, C‑454/12 i C‑455/12, EU:C:2014:111, pkt 52, 53).
TSUE zaznaczył też, że z art. 311 ust. 2 dyrektywy VAT wynika, że określone kategorie dzieł sztuki mogą być wyłączone przez przepisy krajowe z zakresu pojęcia "dzieła sztuki" dla potrzeb opodatkowania wg systemu VAT marża (używane dzieła sztuki) i dla potrzeb obniżonych stawek VAT (dzieła sztuki sprzedawane przez twórców lub ich następców prawnych). Jednak to wyłączenie musi być dokonane na podstawie obiektywnych kryteriów, zgodnie z zasadą neutralności podatku VAT. Takim obiektywnym kryterium nie jest zdaniem TSUE warunek "charakteru artystycznego".
Warto też zacytować uwagi rzecznika generalnego Macieja Szpunara z opinii poprzedzającej omawiany wyrok, dotyczące prawa autorskiego. Otóż rzecznik Szpunar stwierdził w tym kontekście, że prawo autorskie od dawna przyznaje fotografii charakter dzieł intelektualnych. Jednakże pojęcie „utworu” w rozumieniu prawa autorskiego nie zawiera żadnej oceny charakteru lub poziomu artystycznego danego przedmiotu. Jakkolwiek prawo autorskie dla udzielenia ochrony wymaga, by utwór był oryginalny, to znaczy by stanowił własną intelektualną twórczość autora, to jednak przesłanka ta jest interpretowana w sposób bardzo liberalny, tak że próg ten jest łatwy do pokonania. Ma to również zastosowanie do fotografii, ponieważ w przeciwieństwie do pewnych powszechnych przekonań fotografia rzadko w pełni odzwierciedla rzeczywistość: już poprzez kadrowanie fotograf odcina część tej rzeczywistości, dokonując tym samym twórczego wyboru. Pojęcie „utworu” używane w prawie autorskim nie byłoby zatem w żaden sposób użyteczne w celu zdefiniowania pojęcia „dzieła sztuki” w rozumieniu pkt 7 części A załącznika IX do dyrektywy 2006/112. Co więcej, prawo autorskie jest w znacznej mierze zharmonizowane w ramach Unii, zwłaszcza dzięki dyrektywie 2001/29/WE. Harmonizacja ta obejmuje pojęcie „utworu”, które jest pojęciem autonomicznym prawa Unii. Jeśli chodzi o fotografię – Trybunał przyznał status utworu zwykłym fotografiom portretowym (zob. Wyrok z dnia 1 grudnia 2011 r., Painer, C‑145/10, EU:C:2011:798, pkt 94.) i pejzażowym (zob. Wyrok z dnia 7 sierpnia 2018 r., Renckhoff, C‑161/17, EU:C:2018:634, pkt 14.). Zakładam, że fotografię ślubną również można by zakwalifikować jako „utwór” w rozumieniu prawa autorskiego.
Argumentacja TSUE i rzecznika generalnego pozwala przypuszczać, że tezy omawianego wyroku dotyczą także innych rodzajów dzieł sztuki (np. utworów muzycznych, literackich, czy plastycznych).
Tezy wyroku
Tezy wyroku TSUE z 5 września 2019 r. w sprawie C‑145/18 mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Conseil d’État (radę stanu, Francja) postanowieniem z dnia 20 lutego 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 23 lutego 2018 r., w postępowaniu: Regards Photographiques SARL przeciwko Ministre de l’Action et des Comptes publics:
1) Aby można było uznać fotografie za dzieła sztuki mogące korzystać z obniżonej stawki podatku od wartości dodanej (VAT) na podstawie art. 103 ust. 1 i ust. 2 lit. a) dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w związku z art. 311 ust. 1 pkt 2 tej dyrektywy oraz pkt 7 części A załącznika IX do niej, muszą one spełnić kryteria wymienione w owym pkt 7, to znaczy, muszą być wykonane przez twórcę, wydrukowane przez niego lub pod jego kontrolą, sygnowane i numerowane w granicach do trzydziestu egzemplarzy, z wyłączeniem wszelkich innych kryteriów, w szczególności oceny ich charakteru artystycznego przez właściwy krajowy organ podatkowy.
2) Artykuł 103 ust. 1 i 2 lit. a) dyrektywy 2006/112 w związku z art. 311 ust. 1 pkt 2 tej dyrektywy oraz pkt 7 części A załącznika IX do niej należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, takiemu jak sporne w postępowaniu krajowym, które ogranicza stosowanie obniżonej stawki VAT tylko do fotografii mających charakter artystyczny, w zakresie w jakim istnienie takiego charakteru zależy od oceny właściwego krajowego organu podatkowego, która nie jest dokonywana w granicach obiektywnych, jasnych i precyzyjnych kryteriów ustanowionych przez to uregulowanie krajowe, pozwalających na precyzyjne ustalenie fotografii, na rzecz których wspomniane uregulowanie krajowe zastrzega stosowanie owej obniżonej stawki, w taki sposób, aby uniknąć naruszenia zasady neutralności podatkowej.