Czy wywołuje skutki w podatku od towarów i usług fakt, że klient przy zawarciu umowy posłużył się sfałszowanym dokumentem, przez co czynność ta jest nieważna na gruncie prawa cywilnego? Czy w konsekwencji tego do czynności takich nie stosuje się przepisów ustawy o VAT?
W prowadzonej działalności gospodarczej występują sytuacje, na które przedsiębiorca nie ma wpływu, a które wywołują negatywne skutki podatkowe. Warto przyjrzeć się przypadkom, w których podatnicy świadczący usługi bądź dostarczający towar, zgodnie z umową nie otrzymują płatności w chwili jej zawarcia, bo jest ona odroczona w czasie.
Ma to miejsce np. przy usługach telekomunikacyjnych, bądź w sytuacji, gdy płatność rozłożona jest na raty. Jeżeli nabywca takiej usługi lub towaru przy zawarciu umowy posłuży się sfałszowanym dokumentem tożsamości w celu wprowadzenia w błąd sprzedawcy, czynność taka na gruncie prawa cywilnego jest bezskuteczna co jest równoznaczne z jej nieważnością.
W konsekwencji mamy więc sytuację, w której nieuczciwy kontrahent wchodzi w posiadanie towaru i może nim rozporządzać, bądź uzyskał usługę, za które to świadczenia nie zapłacił - na gruncie prawa cywilnego umowa jest nieważna.
Podatnik świadczy usługi telekomunikacyjne. W ramach tej działalności nabywa telefony, które następnie odsprzedaje po cenie niższej niż cena nabycia. Z nabywcą telefonu podpisuje umowę, zgodnie z którą w określonym okresie będą świadczone usługi telekomunikacyjne. Nabywca telefonu posługuje się fikcyjnym dokumentem tożsamości, podając się za inną osobę, dzięki czemu uzyskuje telefon oraz korzysta z usług, za które nie płaci.
W przedstawionym przykładzie mamy do czynienia z umową nieważną na gruncie prawa cywilnego.
Zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy o VAT przepisów ustawy nie stosuje się do czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Czy oznacza to, że w przedstawionej sytuacji nie mają zastosowania przepisy ustawy o podatku od towarów i usług?
Zarówno krajowe sądy administracyjne, jak i Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) w wydawanych orzeczeniach stoją na stanowisku, że do takich sytuacji nie stosuje się wyłączenia z opodatkowania podatkiem VAT.
Jak się bowiem uzasadnia, przepis ten odnosi się do wyłączenia z opodatkowania czynności bezskutecznych na gruncie prawa, odnosząc się do istoty samej czynności. Przepis ten nie ma natomiast zastosowania, gdy bezskuteczność umowy wynika z okoliczności towarzyszących zawarciu konkretnej umowy.
Polecamy serwis: Podatki osobiste
W wyroku z dnia 22 kwietnia 2010 r. sygn. akt II SA/Wa 2010/09 Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził „ [...] przepis ten mówi o "czynnościach, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy" co oznacza, że przedmiotowa norma dotyczy tego typu sytuacji gdzie określona czynność (działanie, zobowiązanie do działania lub zaniechania) in abstracto nie będzie mogła w żadnych okolicznościach faktycznych stać się przedmiotem prawnie skutecznej umowy.”
W konsekwencji następuje oderwanie skutków podatkowych od oceny skuteczności umowy opartej na przepisach prawa cywilnego. Znaczenia nabiera ekonomiczny aspekt czynności. Jeśli więc podatnik świadczy usługi, które co do zasady podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT, a w jednostkowych przypadkach nie otrzymują z tego tytułu wynagrodzenia (klient posłużył się sfałszowanym dokumentem tożsamości) we wszystkich przypadkach zastosowanie maja przepisy ustawy o podatku od towarów i usług.
Ustawodawca nie uzależnił bowiem opodatkowania czynności od uzyskania zapłaty za świadczone usługi czy dostarczony towar. Podstawą opodatkowania jest obrót, jako kwota należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę podatku, a nie kwota uzyskanego wynagrodzenia.
Zwrócić należy uwagę na fakt, iż w każdym przypadku, gdy zawarta umowa będzie nieważna na gruncie prawa cywilnego należy dokonać oceny czy skutek taki jest wynikiem samej umowy i uniemożliwia faktyczne rozporządzanie rzeczą czy też jest to skutkiem wad samej czynności np. wymaganej prawem formy. Istotne jest więc czy nabywca uzyskał możliwość rozporządzania towarem jak właściciel.
Zobacz także: Jakie skutki w VAT wywoła likwidacja spółki cywilnej
W jakich sytuacjach będzie miał zastosowanie przepis art. 6 pkt 2 ustawy o VAT?
Pomocne w tym zakresie jest orzecznictwo ETS. ETS stoi na stanowisku, że opodatkowaniem należy objąć, oprócz czynności zgodnych z prawem, również te czynności zabronione, które co prawda są niezgodne z prawem, ale mogły być dokonane jako legalne.
Tym samym sprzedaż podrobionych kosmetyków podlegałaby opodatkowaniu podatkiem VAT, natomiast handel narkotykami już nie. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wywiódł takie stanowisko z zasady neutralności podatku VAT oraz konieczności eliminowania zakłóceń konkurencji.
W ocenie Trybunału przy opodatkowaniu nie należy dokonywać rozróżnienia na czynności legalne i nielegalne, poza tymi wyjątkami, gdy przedmiotem obrotu są takie towary, które w ogóle nie mogą być wprowadzone na rynek do obrotu publicznego.
Wracając do przedstawionego na wstępie przykładu sprzedaży usług telekomunikacyjnych stwierdzić należy, że są one przedmiotem legalnego obrotu. Fakt, że konkretna umowa uznana może być na gruncie prawa cywilnego za nieważną (bezskuteczną), jednak na jej podstawie podatnik zobowiązał się do świadczenia usług na rzecz osoby wskazanej w umowie i usługi te faktycznie świadczy. W konsekwencji takie świadczenie usług na gruncie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług podlegać będzie opodatkowaniu VAT.