Czym jest kaucja?
Na wstępie należy zaznaczyć, iż przepisy ustawy o podatku od towarów i usług (dalej jako ustawa o VAT) nie definiują kaucji. Dlatego do celów analizy warto posłużyć się definicją z ze słownika języka polskiego PWN, zgodnie z którą kaucja to suma pieniężna złożona jako gwarancja dotrzymania zobowiązania.
Mechanizm gwarancyjny polega na tym, że gdyby strona umowy, która złożyła kaucję nie wywiązała się ze zobowiązania, wówczas druga strona umowy może zaspokoić się ze złożonej kaucji. Z powyższego można by wyinterpretować, iż złożenie i zaspokojenie się kaucją nosi znamiona świadczenia.
Co jest opodatkowane VAT?
W tym miejscu należy przywołać art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, stosownie do którego opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.
A więc, aby opisana czynność wchodziła w zakres opodatkowania podatkiem VAT, musiałaby mieć odpłatny charakter, jak i kwalifikować się jako dostawa towarów, bądź świadczenie usług w rozumieniu ustawy o VAT.
Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, co do zasady, przez dostawę towarów, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Powyższe w orzecznictwie doprecyzowywane jest jako przeniesienie władztwa ekonomicznego nad rzeczą. Natomiast, zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy o VAT, towarami są rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii.
Natomiast stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, co do zasady, przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów. Można z tego wywieść, że pojęcie świadczenie usług zostało zdefiniowane w sposób negatywny, czyli wszystko co nie jest dostawą towarów jest świadczeniem usług. Natomiast pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie).
Kwalifikacja kaucji na gruncie przepisów VAT
Tak więc, czynność przekazania kaucji nie będzie zaliczona w dyspozycję art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. Bowiem, przy czynności wpłacenia kaucji nie można mówić o jej odpłatności, gdyż jest to świadczenie zwrotne, niestanowiące wynagrodzenia za dany towar bądź usługę. Ponadto, co do zasady, przekazywane środki pieniężne są nie są uznawane za towar w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy o VAT, w myśl którego towary to rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii. Mowa tu o pieniądzach rozumianych jako środki pieniężne, a nie – przykładowo - o monetach przekazywanych z uwagi na ich charakter numizmatyczny (zob. interpretację indywidualną Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 16.03.2020 r., znak: 0113-KDIPT1-2.4012.70.2020.1.KSI). Z uwagi na powyższe przekazania kaucji nie stanowi dostawy towarów.
Powyższe tezy znajdują potwierdzenie w treści interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 26.10.2021 r., znak: 0113-KDIPT1-2.4012.570.2021.2.IR, gdzie stwierdzono, iż:
„Cechą charakterystyczną kaucji jest to, że może ona zostać wykorzystana tylko w ściśle określonym przypadku, tj. w razie niedopełnienia zobowiązania. Zabezpieczenie wykonania umowy, poprzez ustanowienie kaucji ma charakter gwarancyjny, zabezpieczający, co oznacza, że ustanowiona jest ona na wypadek, gdyby strona umowy, która złożyła kaucję nie wywiązała się z niej. Wówczas druga strona umowy może zaspokoić się ze złożonej kaucji. Jest ona ze swej istoty świadczeniem o charakterze zwrotnym i nie stanowi zaliczki za wykonaną czynność. (…), należy stwierdzić, że w dacie otrzymania przez Wnioskodawcę kwoty depozytu zabezpieczającego (kaucji), opłata ta nie stanowi wynagrodzenia za skonkretyzowanie świadczenie, nie wiąże się z wykonaniem przez Wnioskodawcę świadczenia i tym samym w dacie jej otrzymania nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT.”
Sprawa miałaby się odwrotnie, gdyby z ustaleń między kontrahentami wynikało, że na wypadek dotrzymania zobowiązań umownych kwotę kaucji należy zaliczyć na poczet wynagrodzenia. Wówczas kwota kaucji zaliczyłaby się do podstawy opodatkowania VAT. Gdyż, co do zasady, podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika (art. 29a ust. 1 ustawy o VAT).
Kaucja - zapłata
W świetle zatem powyższego, uznać należy, że przedpłata, zaliczka, zadatek podlegają opodatkowaniu VAT tylko wówczas, gdy stanowią część ceny (należności, zapłaty) za mające nastąpić w przyszłości skonkretyzowane świadczenia, czyli za określoną dostawę towarów lub określone świadczenie usług. Oznacza to, że VAT należny od ww. rodzajów otrzymywanych wpłat wystąpi zasadniczo wówczas, kiedy w umowie lub w innych dokumentach (np. zamówieniu), bądź ustaleniach transakcji zostanie wyraźnie skonkretyzowane, jakich przyszłych towarów bądź jakich przyszłych usług wpłata ma dotyczyć.
Dominik Świercz, konsultant podatkowy w TAXEO Komorniczak i Wspólnicy sp.k.