Jak wynika z przywołanych przepisów, dana dostawa podlega opodatkowaniu, jeżeli została dokonana za odpłatnością. Co istotne odpłatność nie musi mieć postaci pieniężnej (musi być jedynie wyrażalna w pieniądzu). Odpłatność jako świadczenie wzajemne może również przybrać formę rzeczową (zapłata w postaci innego towaru lub usługi) albo mieszaną (zapłata w części pieniężna a w części rzeczowa).
Polecamy książkę: VAT 2017. Komentarz
W tym miejscu należy przywołać definicję umowy zamiany. Umowa zamiany to umowa, w ramach której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 Kodeks cywilny). Zatem, w przypadku zamiany obie strony przenoszą na siebie wzajemnie własność rzeczy, występując jednocześnie w charakterze dostawcy jak i nabywcy. Do zamiany mają zastosowanie przepisy o sprzedaży (art. 604 Kodeks cywilny). Umowa zamiany jest zatem umową wzajemną, bardzo zbliżoną do umowy sprzedaży. Różnica w stosunku do umowy sprzedaży polega jedynie na tym, że w miejsce świadczenia ceny pojawia się obowiązek drugiej strony przeniesienia własności rzeczy
Zatem w sytuacji gdy podatnicy VAT zawierają umowę zamiany rzeczy, dokonane przez każdą ze stron przeniesienie własności towaru należy uznać za odpłatną dostawę towarów. Tym samym podatnicy dokonujący zamiany zobowiązani są do rozpoznania obowiązku podatkowego na gruncie ustawy o VAT. Obowiązek ten powstanie z chwilą wydania towaru (art. 19a ust. 1 ustawy o VAT). Dodatkowo na stronach umowy zamiany spoczywa obowiązek udokumentowania przekazania towarów za pomocą faktur.
Wątpliwości podatników budzi kwestia ustalenia podstawy opodatkowania przy umowie zamiany. Podstawa opodatkowania dla czynności zamiany określana jest na zasadach ogólnych, tj. zgodnie z art. 29a ust. 1 ustawy o VAT. W konsekwencji przy umowie zamiany podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę otrzymaną lub którą podatnik ma otrzymać z tytułu dostawy od nabywcy lub osoby trzeciej. Zatem w przypadku zamiany rzeczy podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa przekazywanego towaru (oraz ewentualna dopłata). Warto w tym miejscu odwołać się orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w szczególności do orzeczenia z 2.6.1994 r., sygn. C-33/90, oraz do wyroku z 3.7.2001 r., sygn. C-380/99. Z rozstrzygnięć tych wynika, że za podstawę opodatkowania wymiany barterowej (umowy zamiany) uznaje się wartość towarów lub usług podlegających wzajemnej wymianie. Co istotne, wartość ta nie powinna odbiegać od wartość rynkowej.
Spółka X dokonała zamiany zabudowanej nieruchomości gruntowej. W zamian otrzymała inną nieruchomość . Stroną zamiany była Spółka Y. Nieruchomość Spółki X została wyceniona na kwotę 400 000 zł. Z kolei jako wartość nieruchomości Spółki Y wskazano kwotę 300 000 zł. Nie przewidziano dopłat. Podstawą opodatkowania dokonanej przez Spółkę X dostawy jest wartość 400 000 zł. Z kolei Spółka Y jako podstawę opodatkowania powinna przyjąć kwotę 300 000 zł. Bez znaczenia pozostaje okoliczność, że wartości przedmiotów zamiany nie są równoważne.
Małgorzata Breda, doradca podatkowy, kierownik zespołu podatku od towarów i usług w ECDDP Sp. z o.o.