Jako małżeństwo osiągamy dochody z najmu nieruchomości. Istnieje pomiędzy nami wspólność majątkowa. Nieruchomości wynajmujemy na cele działalności gospodarczej (lokale użytkowe). Najem ten nie jest związany z prowadzoną przez nas działalnością gospodarczą. Odprowadzamy VAT, sporządzając co miesiąc deklaracje VAT-7. Najem jest zarejestrowany na NIP małżonki, również co miesiąc wpłacamy zaliczki na podatek dochodowy (PIT-5), rozliczając dochody po 50%. Czy w świetle nowych przepisów o VAT oraz ustawy o swobodzie działalności gospodarczej możliwe jest zachowanie takiej formy? Czy jest możliwe, aby małżonka zarejestrowała najem tylko na siebie, równocześnie prowadząc wspólnie z mężem działalność gospodarczą?
W przepisach ustawy o VAT nie można rozdzielić działalności gospodarczej prowadzonej przez podatnika na różne rodzaje przychodów, tak jak to ma miejsce w przepisach ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W przypadku ustawy o VAT wszystkie czynności wykonywane przez danego podatnika są przez niego rozliczane w ramach jednej działalności opodatkowanej VAT. Obowiązki podatkowe w zakresie VAT obciążają czynnych podatników VAT. Zatem obowiązki podatkowe z tytułu rozliczania w zakresie VAT przychodów z nieruchomości będą obciążały albo jednego z małżonków, albo obydwoje, w zależności od tego, który z małżonków jest czynnym podatnikiem VAT.
W przypadku ustawy o VAT wszystkie czynności wykonywane przez danego podatnika są przez niego rozliczane w ramach jednej działalności opodatkowanej VAT. Obowiązki podatkowe w zakresie VAT obciążają czynnych podatników VAT. Obowiązki podatkowe z tytułu rozliczania w zakresie VAT przychodów z nieruchomości będą zatem obciążały albo jednego z małżonków, albo obydwoje, w zależności od tego, który z małżonków jest czynnym podatnikiem VAT. Podatnikiem może być osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Jeżeli w ramach prowadzonej działalności gospodarczej podatnikami VAT są obydwoje małżonkowie jako osoby fizyczne, to najem będzie przez nich rozliczany proporcjonalnie po 50% w ramach rozliczeń VAT z tej działalności. Stanie się tak wtedy, gdy obydwoje małżonkowie będą stroną umowy najmu jako wynajmujący.
Jeżeli jednak stroną umowy najmu będzie tylko jeden z małżonków, który jest podatnikiem VAT czynnym, VAT od najmu będzie rozliczany właśnie przez niego. Gdy umowę najmu zawiera tylko jeden z małżonków, można domniemywać, że wolą obydwojga małżonków jest, aby działalność w zakresie najmu była prowadzona tylko przez jednego z nich. W takiej sytuacji tylko jeden z małżonków będzie rozliczał VAT z najmu. Na taką interpretację wskazuje m.in. wyrok NSA z 25 kwietnia 2002 r., sygn. akt SA/Sz 1685/00. W wyroku tym czytamy:(...) Obowiązek podatkowy każdego z małżonków, wynikający z wykonania określonej czynności, może wystąpić jedynie wówczas, gdy czynność podlegająca opodatkowaniu jest wykonywana wspólnie przez oboje małżonków, to jest gdy oboje są stroną transakcji obciążonej podatkiem. Tylko wówczas każde z nich we własnym imieniu i na własny rachunek (to jest rachunek majątku dorobkowego) dokonuje czynności opodatkowanej, stając się przez to podatnikiem podatku od towarów i usług.
(...)
Za całkowicie nietrafny należy uznać wyrażony w uzasadnieniu decyzji organu pierwszej instancji pogląd, zaakceptowany – jak się wydaje – przez organ odwoławczy, iż „małżonkowie nie mogą dowolnie ustalać, który z nich (...) będzie podatnikiem podatku od towarów i usług w przypadku świadczenia usług najmu lub dzierżawy lokalu użytkowego będącego współwłasnością małżonków nabytą w ramach majątkowej wspólności ustawowej” (...). O tym, który z małżonków jest (będzie) podatnikiem podatku od towarów i usług, rozstrzyga wola tych małżonków co do tego, który z nich będzie w konkretnej sytuacji wykonywał określone czynności zarządu majątkiem wspólnym.
Natomiast jeżeli wspólną działalność gospodarczą opodatkowaną VAT małżonkowie prowadzą w formie spółki, np. cywilnej lub jako osoba prawna (np. spółka z o.o.), to w zakresie osiąganych przychodów z najmu małżonkowie będą odrębnymi podatnikami VAT. Oznacza to oddzielne rozliczanie w zakresie VAT działalności gospodarczej i oddzielne w zakresie najmu. W takiej sytuacji tylko jeden z małżonków (jak to jest sugerowane w pytaniu – żona) może się zarejestrować jako podatnik VAT czynny i rozliczać przychody z najmu.
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej reguluje podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej, o czym stanowi art. 1 tej ustawy. W związku z tym ma ona zastosowanie do działalności gospodarczej. Natomiast nie ma zastosowania do najmu niebędącego przedmiotem działalności gospodarczej.
Przychody ze wspólnej własności u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku (art. 8 ust. 1 updof). Gdy brakuje przeciwnego dowodu, przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe.
Zasady te mają również zastosowanie do małżonków, między którymi istnieje wspólność majątkowa, osiągających z najmu przychody ze wspólnej własności, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy, chyba że złożą pisemne oświadczenie o opodatkowaniu całości dochodu z tego źródła przez jednego z nich (art. 8 ust. 3 updof).
Wybór zasady opodatkowania całości dochodu przez jednego z małżonków wyrażony w oświadczeniu obowiązuje przy zapłacie zaliczek i składaniu deklaracji za cały dany rok podatkowy oraz składaniu zeznania o wysokości dochodu (poniesionej straty).
W świetle wymienionych przepisów nadal najem może być zarejestrowany na NIP małżonki, a dochody z tego tytułu w zakresie podatku dochodowego mogą być rozliczane po połowie na każdego z małżonków.
• art. 1 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej – Dz.U. Nr 173, poz. 1807
• art. 8 ust. 1 i 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 25, poz. 202
Krzysztof Lis
specjalista w zakresie VAT