W 2004 r. spółka z o.o. dokonała odpisu aktualizacyjnego na należność wątpliwą. Odpis ten w 2004 r. nie stanowił kosztu uzyskania przychodu. W styczniu 2005 r. spółka otrzymała postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu. W marcu 2005 r. spółka skierowała do komornika wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Czy w tej sytuacji spółka może zwiększyć koszty uzyskania przychodu roku 2005 o kwotę odpisu aktualizującego dokonanego w roku 2004?
RADA
Skoro nastąpiło uprawdopodobnienie nieściągalności poprzez potwierdzenie wierzytelności prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowanie sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, spółka Czytelnika będzie uprawniona do zwiększenia kwoty kosztów uzyskania przychodów o kwotę odpisu aktualizującego.
UZASADNIENIE
Za koszty uzyskania przychodów nie uznaje się odpisów aktualizujących (art. 16 ust. 1 pkt 26a updop). Wyjątkiem są jednak odpisy aktualizujące wartość należności, określone w ustawie o rachunkowości, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona na podstawie art. 12 ust. 3 updop do przychodów należnych, a ich nieściągalność została uprawdopodobniona zgodnie z art. 16 ust. 2a pkt 1 updop.
Co do zasady więc kosztem uzyskania przychodów mogą być wierzytelności, w stosunku do których spełnione zostały łącznie następujące warunki:
• zostały uprzednio zaliczone przez podatnika do przychodów podatkowych,
• w myśl ustawy o rachunkowości wartość należności została zaktualizowana odpisem, oraz
• nieściągalność tych wierzytelności została uprawdopodobniona przez podatnika w jeden ze sposobów określonych w art. 16 ust. 2a ustawy updop.
Z pytania przedstawionego przez Czytelnika nie wynika bezpośrednio, że spółka zaliczyła przedmiotową należność do przychodów należnych. Założyć jednakże należy, że tak się stało, ponieważ przychodem z działalności gospodarczej są przychody należne, niekoniecznie otrzymane.
W odniesieniu do tej należności został przez spółkę utworzony odpis aktualizujący. Założyć więc również należy, iż zgodnie z ustawą o rachunkowości spółka miała do tego prawo.
Ostatnim wymaganym warunkiem do spełnienia jest konieczność uprawdopodobnienia nieściągalności należności. W myśl przepisu art. 16 ust. 2a pkt 1 updop nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną, w szczególności jeżeli:
• dłużnik zmarł, został wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość obejmująca likwidację majątku, albo
• zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu w rozumieniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego lub na wniosek dłużnika zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, albo
• wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo
• wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego.
Przykład
Podatnik z tytułu sprzedaży towarów na rzecz kontrahenta wystawił fakturę VAT na kwotę 10 000 zł netto (12 200 zł brutto). Kwotę 10 000 zł zaliczył do przychodów podatkowych jako przychód należny, lecz w ciągu kilku miesięcy od upływu terminu płatności należności nie otrzymał. Sprawa została skierowana do sądu. Zgodnie z art. 35b ustawy o rachunkowości podatnik utworzył odpis aktualizujący wartość należności.
Po uzyskaniu prawomocnego wyroku sądu podatnik skierował sprawę na drogę postępowania egzekucyjnego.
W powyższej sytuacji podatnik ma prawo do zaliczenia w koszty uzyskania przychodów kwoty 10 000 zł. Zaliczenie takie może nastąpić w roku, w którym nieściągalność została uprawdopodobniona zgodnie z przepisami podatkowymi.
Należy stwierdzić, że ze względu na użycie przez ustawodawcę sformułowania „w szczególności” wymieniona powyżej lista sposobów uprawdopodobnienia nieściągalności nie jest listą zamkniętą. Dlatego też istnieje możliwość dopuszczenia uprawdopodobnienia nieściągalności w inny sposób.
Jak stwierdził jednak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 3 lutego 1999 r. (SA/Sz 790/98), nie ulega wątpliwości, że ewentualne inne przesłanki uprawdopodobnienia muszą mieć charakter przesłanek o znaczeniu prawnym równorzędnym w stosunku do wskazanych w ustawie. Nie sposób zatem za okoliczności uzasadniające wniosek o prawdopodobieństwie nieściągalności wierzytelności uznać takich zdarzeń i czynności wywołanych i podejmowanych przez wierzyciela, które nie mają znaczenia prawnego równego prawomocnemu orzeczeniu sądowemu i które jeszcze nie wszczynają postępowania egzekucyjnego, a które dopiero poprzedzają wydanie takiego orzeczenia lub skierowania stwierdzonej takim orzeczeniem wierzytelności na drogę postępowania egzekucyjnego. Innym od wskazanych w przepisie 16 ust. 2a pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych sposobem uprawdopodobnienia nieściągalności wierzytelności nie może być zatem dowolny sposób, lecz powinien to być sposób mający „doniosłe znaczenie prawne”.
W związku z powyższym należy także przedstawić wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 sierpnia 1999 r. (III SA 8311/98). W orzeczeniu tym sąd stwierdził, iż: Nieściągalność powinna być uprawdopodobniona przez samego podatnika tworzącego rezerwę na pokrycie takich należności, a uprawdopodobnienie nieściągalności powinno być dokonane najpóźniej na dzień utworzenia tego rodzaju rezerwy, przy czym podatnik przed utworzeniem rezerwy na pokrycie należności w koszty uzyskania przychodu winien udokumentować swoją aktywność w dochodzeniu wierzytelności, albowiem bezkrytyczne uznawanie wierzytelności za nieściągalne powoduje niezasadne premiowanie podatników nieaktywnych.
Dodatkowo należy zauważyć, że uprawdopodobnienie stanowi swego rodzaju wyjątek od zasady udowodnienia. Działa to na korzyść strony, której przepis ustawy dozwala na mniejszy stopień pewności, że dany skutek nastąpi. Jak bowiem wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 listopada 1998 r. (I SA/Gd 254/97), należy stwierdzić, iż utworzenie przez podatnika rezerwy na pokrycie należności nieściągalnej nie jest uzależnione od dysponowania przez niego dokumentami lub innymi dowodami potwierdzającymi okoliczność nieściągalności wierzytelności. Wierzyciel może utworzyć taką rezerwę, podlegającą zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów, także w przypadku gdy posiada jedynie dostatecznie przekonywające informacje o stanie majątkowym dłużnika i nieściągalności swej wierzytelności.
Odpowiadając więc bezpośrednio na pytanie Czytelnika, skoro wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, oraz w sytuacji gdy spełnione zostały pozostałe dwie przesłanki wymienione powyżej, spółka Czytelnika będzie uprawniona do zwiększenia kwoty kosztów uzyskania przychodów o kwotę odpisu aktualizującego. Uznanie za koszt uzyskania przychodów może nastąpić w roku, w którym nieściągalność została uprawdopodobniona zgodnie z przepisami podatkowymi, czyli w przypadku Czytelnika może to nastąpić w 2005 r.
• art. 16 ust. 1 pkt 26a, art. 16 ust. 2a pkt 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 183, poz. 1538
Marcin Sikora
konsultant podatkowy