Małżonkowie prowadzący spółkę cywilną mają zamiar przekształcić ją w działalność jednoosobową prowadzoną przez jednego małżonka. Czy małżonek po zarejestrowaniu działalności na siebie może kupić towary, środki trwałe i wyposażenie ze spółki cywilnej, w której jest udziałowcem, dokumentując to fakturą VAT? Czy uzyska prawo do odliczenia VAT od tego zakupu? Czy może przekazanie takie powinno odbyć się w innej formie?
Z brzmienia przepisów wynika, że nie jest możliwa sprzedaż towarów będących przedmiotem wspólności małżeńskiej między małżonkami. Czynność taka jest z punktu widzenia prawa cywilnego bezskuteczna. W zakresie rozliczeń VAT może być natomiast uznana za czynność skuteczną.
Z treści pytania wynika, iż małżonkowie prowadzą działalność w formie spółki cywilnej. Oznacza to, że na gruncie VAT podatnikiem jest spółka cywilna, a nie jeden z małżonków (jest to odmienna sytuacja od prowadzenia działalności na imię obojga małżonków, bez zawiązania spółki cywilnej).
Małżonkowie zamierzają przekształcić działalność prowadzoną w formie spółki na działalność prowadzoną przez jednego z małżonków. W związku z tym należy zauważyć, że przepisy nie przewidują procedury takiego przekształcenia. Konieczne jest więc założenie odrębnej działalności przez jednego z małżonków (na swoje imię), a następnie ewentualne przekazanie składników majątkowych spółki do działalności odrębnej małżonka.
Z punktu widzenia prawa cywilnego przekazanie takie nie wywołuje żadnych skutków. Aczkolwiek z treści pytania nie wynika to wprost, można założyć, iż małżonkowie objęci są wspólnością majątkową. Oznacza to, że niezależnie od poczynań małżonków przedmioty należące do spółki (a więc do małżonków) pozostaną współwłasnością małżonków. Dlatego też z punktu widzenia prawa cywilnego przedmiotów tych nie można sprzedawać między małżonkami, a ewentualne umowy zawierane między nimi w tym zakresie będą bezskuteczne.
Fakt ten w olbrzymi sposób utrudnia odpowiedź na przedstawione pytanie. Zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy o podatku od towarów i usług przepisów ustawy nie stosuje się do czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Podobny zapis przewiduje art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Trzymając się jednoznacznego brzmienia przepisów, należy uznać, że czynności te (sprzedaż towarów przez spółkę cywilną małżonków jednemu z małżonków) nie wywołują żadnych skutków podatkowych. Z momentem rozwiązania spółki należy sporządzić remanent likwidacyjny na gruncie VAT (art. 14 ustawy o podatku od towarów i usług) oraz remanent likwidacyjny na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (w celu ustalenia dochodu małżonka niekontynuującego prowadzenia działalności gospodarczej – art. 24 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).
Jednocześnie nie jest wykluczone przyjęcie odmiennego stanowiska i uznanie, że na gruncie podatkowym możliwe jest zawieranie transakcji, których przedmiotem są towary objęte wspólnością małżeńską. Dotyczy to głównie podatku VAT. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wielokrotnie stwierdzał, iż nie są istotne skutki cywilnoprawne czynności wykonywanych przez podatnika, lecz skutki ekonomiczne. Przyjęcie takiego stanowiska oznaczałoby, że możliwa jest „sprzedaż” towarów przez spółkę cywilną małżonkowi będącemu wspólnikiem tej spółki. Transakcja taka nie różniłaby się od innych dostaw towarów (należałoby wystawić fakturę VAT), a jednocześnie nabywcy przysługiwałoby prawo do odliczenia podatku na zasadach ogólnych. „Sprzedaż” taka spowodowałaby również, że przedmiotowe towary nie byłyby objęte remanentem likwidacyjnym, jaki będzie musiał być sporządzony po rozwiązaniu spółki cywilnej (art. 14 ustawy o podatku od towarów i usług).
Trudno stwierdzić, jak postępowanie takie oceniłyby organy podatkowe. Z udzielanych przez nie wyjaśnień wynika, że nie dostrzegają one najczęściej aspektu cywilnoprawnego transakcji między małżonkami, których przedmiotem są towary należące do majątku wspólnego. Dlatego nie jest wykluczone, że zaakceptowałyby one praktykę sprzedaży towarów między małżonkami (zwłaszcza na gruncie VAT, gdzie spółka cywilna jest odrębnym podatnikiem).
• art. 31 i nast. ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – Dz.U. Nr 9, poz. 59; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 162, poz. 1691
• ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług – Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 14, poz. 113
• ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 281, poz. 2781
Tomasz Krywan
konsultant podatkowy