Od samego początku prac nad wprowadzeniem wspólnego systemu opodatkowania podatkiem od wartości dodanej przeważał pogląd, iż opodatkowanie usług powinno mieć miejsce w tym z krajów członkowskich Unii Europejskiej, w którym usługa zostaje świadczona.
W czasie dyskusji prowadzących do powstania Szóstej Dyrektywy1 zdano sobie jednak sprawę, iż takie sformułowanie stworzyłoby wiele problemów, a procedura związana z płaceniem VAT w wielu sytuacjach stałaby się niezwykle skomplikowana. Zdecydowano więc, iż podstawową zasadą będzie opłacenie VAT w kraju, w którym podmiot świadczący usługę jest zarejestrowany. Zgodzono się na taki zapis, ponieważ miejsce zarejestrowania usługodawcy było w chwili tworzenia dyrektywy najczęściej miejscem świadczenia usługi.
Ze względu na globalizację i utworzenie wspólnego rynku problem miejsca nałożenia VAT znowu odżył. W coraz większym stopniu podmioty świadczące usługi zarejestrowane są bowiem w innym kraju niż kraj świadczenia usług, a taka sytuacja powoduje, iż reguła czy podstawowa zasada może często stać się wyjątkiem.
Aby umożliwić podmiotom gospodarczym płacenie VAT w kraju świadczenia usług, Komisja Europejska wysunęła propozycję tak zwanego mechanizmu „one-stop”. Mechanizm ten umożliwiłby podmiotom użycie jednego numeru VAT dla transakcji w całej Unii i złożenie deklaracji VAT w formie elektronicznej na specjalnie do tego celu stworzonym portalu. Deklaracje byłyby następnie automatycznie przesyłane do tych państw członkowskich, w których usługa została świadczona.
Mechanizm taki miałby na celu ułatwienie podmiotom rozliczenie VAT i umożliwienie płacenia tego podatku w miejscu świadczenia usług. To z kolei jest niezwykle ważne, ponieważ stworzyłoby sytuację, w której konsumenci będą płacili opisywany podatek zawsze w tej samej wielkości, a ponadto będzie to wielkość obowiązująca w państwie ich zamieszkania czy pobytu, czyli teoretycznie będzie to wielkość doskonale im znana.
Plany związane z podatkiem VAT od usług świadczonych osobom fizycznym
Artykuł 9 Dyrektywy Rady 77/388/EWG był wielokrotnie zmieniany2. Obecnie jest w znacznym stopniu skomplikowany, ponieważ jego skonsolidowana wersja wygląda następująco:
Artykuł 9
Świadczenie usług
1. Za miejsce, w którym usługa jest świadczona, uważa się miejsce, gdzie dostawca założył swoje przedsiębiorstwo lub ma stałe miejsce prowadzenia działalności, z którego świadczone są usługi, w przypadku braku takiego miejsca lub przedsiębiorstwa, jego miejsce stałego pobytu lub miejsce, w którym zazwyczaj przebywa.
2. Jednakże:
a) za miejsce świadczenia usług związanych z nieruchomościami, włączając w to usługi agentów nieruchomości i rzeczoznawców, oraz usługi przygotowywania i koordynowania prac budowlanych, takich jak np. usługi architektów i firm nadzoru budowlanego, uważać się będzie miejsce, gdzie znajduje się ta nieruchomość;
b) miejscem świadczenia usług transportowych jest miejsce, gdzie odbywa się transport, biorąc pod uwagę pokonywane odległości;
c) za miejsce świadczenia usług odnoszących się do:
– działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej, naukowej, edukacyjnej, rozrywkowej lub podobnej, włączając w to działalność organizatorów takiej działalności, oraz, gdzie to właściwe, usług pomocniczych,
– pomocniczej działalności transportowej, takiej jak załadunek, rozładunek, przeładunek i podobnych działalności,
– wyceny ruchomości,
– prac, których przedmiotem są ruchomości, jest miejsce, gdzie usługi te faktycznie są wykonywane,
d) (–)
e) miejscem świadczenia wymienionych poniżej usług, świadczonych klientom mającym swe przedsiębiorstwo poza terytorium Wspólnoty lub podatnikom mającym przedsiębiorstwo we Wspólnocie, ale nie w tym samym kraju co dostawca, jest miejsce, gdzie klient założył swoje przedsiębiorstwo lub ma stałe miejsce prowadzenia działalności, z którego świadczona jest usługa lub, w przypadku braku takiego miejsca, miejsce jego stałego zamieszkania lub miejsce, gdzie zwykle przebywa:
– przeniesienie i udzielenie praw autorskich, patentów, licencji, praw do znaków towarowych i podobnych praw,
– usługi reklamowe,
– usługi konsultantów, inżynierów, biur konsultingowych, prawników, księgowych oraz inne podobne usługi, jak również przetwarzanie danych i dostarczanie informacji,
– zobowiązania do całkowitego lub częściowego powstrzymania się od wykonywania działalności zawodowej lub prawa określonego w niniejszej lit. e,
– operacje bankowe, finansowe i ubezpieczeniowe łącznie z reasekuracją, z wyjątkiem wynajmu skrytek sejfowych,
– zapewnienie personelu,
– świadczenie usług przez pośredników, którzy działają w imieniu i na rachunek osób trzecich, jeśli pośredniczą przy świadczeniu usług wymienionych w niniejszej lit. e,
– wynajmowanie ruchomości, z wyjątkiem wszystkich środków transportu,
– zapewnienie dostępu do systemów dystrybucji gazu ziemnego i energii elektrycznej oraz transportu i transmisji poprzez te systemy, a także dostarczanie innych bezpośrednio powiązanych usług,
– telekomunikacja. Za usługi telekomunikacyjne uważa się usługi polegające na transmitowaniu, emitowaniu lub odbiorze sygnałów, tekstów, obrazów, dźwięków lub wszelkiego rodzaju informacji drogą kablową, radiową, optyczną lub za pośrednictwem innych systemów elektromagnetycznych, łącznie z przeniesieniem lub ustanowieniem praw do użytkowania takiej transmisji, emisji lub odbioru. Usługi telekomunikacyjne w rozumieniu niniejszego przepisu obejmują także dostęp do ogólnoświatowych sieci informacyjnych,
– usługi radiowe i telewizyjne,
– usługi świadczone drogą elektroniczną, między innymi te określone w załączniku L.
f) miejscem świadczenia usług wymienionych w lit. e tiret ostatnie, świadczonych osobom niepodlegającym opodatkowaniu, które posiadają siedzibę, mają stały adres lub zazwyczaj przebywają w państwie członkowskim przez podatnika, który poza Wspólnotą założył przedsiębiorstwo lub ma stałą siedzibę, z której świadczona jest usługa lub, w przypadku braku takiej siedziby przedsiębiorstwa lub stałej siedziby, ma miejsce stałego zamieszkania lub miejsce, gdzie zazwyczaj przebywa poza Wspólnotą, jest miejsce, gdzie osoba niepodlegająca opodatkowaniu posiada siedzibę, miejsce stałego zamieszkania lub zazwyczaj przebywa.
3. W celu uniknięcia podwójnego opodatkowania, braku opodatkowania lub zniekształcenia konkurencji, państwa członkowskie mogą w odniesieniu do świadczenia usług, określonych w ust. 2 lit. e, z wyjątkiem usług określonych w tiret ostatnim, świadczonych osobom niepodlegającym opodatkowaniu, a także w odniesieniu do najmu środków transportu, uznać:
a) miejsce świadczenia usług, które zgodnie z niniejszym artykułem znajdowałoby się na terytorium kraju, za znajdujące się poza Wspólnotą, jeżeli faktyczne korzystanie i eksploatacja ma miejsce poza Wspólnotą;
b) miejsce świadczenia usług, które na podstawie niniejszego art. znajdowałoby się poza terytorium Wspólnoty, za znajdujące się na terytorium kraju, jeżeli faktyczne świadczenie i eksploatacja usług ma miejsce na terytorium kraju.
4. W przypadku usług telekomunikacyjnych oraz usług radiowych i telewizyjnych, określonych w ust. 2 lit. e, świadczonych osobom niepodlegającym opodatkowaniu, które posiadają siedzibę, stały adres lub zazwyczaj przebywają w państwie członkowskim, przez podatnika, który poza Wspólnotą założył przedsiębiorstwo lub ma stałą siedzibę, z której świadczona jest usługa, lub w przypadku braku takiej siedziby przedsiębiorstwa lub stałej siedziby, ma miejsce stałego zamieszkania lub miejsce, gdzie zazwyczaj przebywa poza Wspólnotą, państwa członkowskie stosują przepisy ust. 3 lit. b.
Obecnie generalna zasada, iż opodatkowanie podatkiem od wartości dodanej następuje w miejscu zarejestrowania świadczącego usługę wciąż prowadzi w większości wypadków do sytuacji, iż owo opodatkowanie następuje w miejscu świadczenia usług. Tak jest szczególnie w przypadkach świadczenia usług społeczności lokalnej. Takie rozwiązanie jest również niezwykle dogodne dla podmiotu świadczącego usługi, ponieważ zobowiązany jest on do posiadania wiedzy odnośnie do prawa, w tym stawek VAT, jedynie w kraju rejestracji.
Komisja Europejska jest jednak zdania, iż w przypadku, kiedy usługa może być świadczona „na odległość”, podmioty gospodarcze będą kierowały się przy dokonywaniu rejestru obowiązującymi stawkami VAT i dokonywały rejestracji w najdogodniejszych, „najtańszych” jurysdykcjach. Z tego względu Komisja proponuje zachowanie generalnej zasady płacenia VAT w państwie rejestracji spółki, jednak z modyfikacjami dotyczącymi poszczególnych typów usług.
Komisja Europejska przedstawiła swoje zamierzenia w kwestii podejścia do przyszłych uregulowań prawnych względem podatku od wartości dodanej w dokumencie zatytułowanym „Consultation paper – VAT – the place of supply of services to non-taxable persons3”. W dokumencie tym Komisja opisuje zauważone problemy występujące podczas uiszczania podatku, a także rozważa efektywność różnych rozwiązań systemowych.
„Dywagacje” Komisji Europejskiej dotyczą problemów opłaty VAT przy transakcjach związanych z wewnątrzwspólnotowym przewozem towarów, świadczeniem usług cateringowych i usług elektronicznych, przeprowadzaniem wystaw i targów, a także problemów występujących w sytuacji, kiedy usługodawcą jest podmiot spoza Unii.
Do najciekawszych należą jednak „wywody” Komisji na temat świadczenia usług transportu pasażerskiego oraz świadczenia usług krótkotrwałego wynajmu środków transportu.
Świadczenie usług transportu pasażerskiego
Artykuł 9b stanowi, iż miejscem świadczenia usług transportowych jest miejsce, gdzie odbywa się transport, biorąc pod uwagę pokonywane odległości. Oznacza to, iż właściciel autokaru przewożącego pasażerów z Warszawy do Brukseli powinien płacić VAT odpowiednio w Polsce, Niemczech i Belgii, ponieważ właśnie przez te kraje przejeżdża autokar. Takie rozwiązanie prawne jest niezwykle uciążliwe i w praktyce przewoźnik nie płaci VAT prawidłowo.
Komisja proponuje, aby VAT od usług transportowych (chodzi o przewóz pasażerski) uiszczany był w kraju, w którym usługa transportowa się zaczyna. Zdaniem Komisji sytuacja taka stworzyłaby „zdrową” konkurencję na europejskim rynku przewozowym nikogo nie faworyzując. Istnieje oczywiście obawa, iż przewoźnicy zaczynaliby usługi transportowe poza granicami Unii, szczególnie w tych krajach, gdzie stawki VAT są znacznie niższe. Na to Komisja ma jednak sposób, ponieważ dąży do rozwiązania, według którego podatek od wartości dodanej przewoźnik opłacałby w państwie przekroczenia granicy Unii4.
Świadczenie usług krótkotrwałego wynajmu środków transportu
Obecnie ogólną regułą jest, iż VAT należny jest w państwie zarejestrowania świadczącego usługę. Komisja Europejska zamierza jednak zmienić powyższą zasadę. Proponuje, aby należność podatkowa powstała w państwie, w którym środek transportu jest faktycznie wynajmowany. Taka konstrukcja prawna miałaby zastosowanie tylko i wyłącznie w przypadku krótkotrwałego wynajmu, na przykład wynajmu samochodu na tydzień lub dwa.
Jak już zostało na wstępie opisane, w lipcu 2000 roku Komisja Europejska ujawniła zamiar przedstawienia nowych regulacji prawnych w zakresie VAT5. Jednocześnie zapowiedziała, iż priorytetem będą zagadnienia związane z miejscem świadczenia usług. Plany te potwierdziła w dokumencie wydanym w 2003 roku6. Na początku bieżącego roku Komisja przedstawiła dokument konsultacyjny, i choć może się wydawać, iż Komisja zwleka z uregulowaniem opisywanych zagadnień, tak jednak nie jest. Należy oczekiwać propozycji dyrektywy dotyczącej opisanych powyżej zagadnień prawdopodobnie jeszcze w roku bieżącym.
MICHAŁ WIKTOROWICZ, LL.M.
doradca naukowy
Federacja Europejskich Giełd Papierów Wartościowych, Bruksela
1 Wersja skonsolidowana, Sixth Council Directive of 17 May 1977 on the harmonization of the laws of the Member States relating to turnover taxes – Common system of value added tax: uniform basis of assessment (77/388/EEC), http://europa.eu.int/eur-lex/en/consleg/pdf/1977/en 1977L0388 do 001.pdf.
2 Art. 9 Szóstej Dyrektywy Rady z 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, (77/388/EWG) został zmieniony przez:
– Dziesiątą Dyrektywę Rady z 31 lipca 1984 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych, zmieniająca dyrektywę 77/388/EWG – zastosowanie podatku od wartości dodanej do wynajmu rzeczy ruchomych (84/386/EWG),
– Dyrektywę Rady 1999/59/WE z 17 czerwca 1999 r. zmieniająca dyrektywę 77/388/EWG w zakresie systemu podatku od wartości dodanej stosowanego do usług telekomunikacyjnych,
– Dyrektywę Rady 2002/38/WE z 7 maja 2002 r. zmieniająca oraz tymczasowo zmieniająca dyrektywę 77/388/EWG w odniesieniu do systemu podatku od wartości dodanej stosowanego do usług radiowych i telewizyjnych oraz niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną,
– Dyrektywę Rady 2003/92/WE z 7 października 2003 r. zmieniająca dyrektywę 77/388/EWG w odniesieniu do zasad dotyczących miejsca dostawy gazu i energii elektrycznej.
3 Komisja Europejska, Consultation paper – VAT – the place of supply of services to non-taxable persons, http://europa.eu.int/comm/taxation customs/resources/documents/vat place of supply en.pdf.
4 Z pewnymi wyjątkami dotyczącymi np. lotniczego transportu pasażerskiego.
5 Komisja Europejska, A strategy to improve the operation of the VAT system within the context of the internal market, COM(2000) 348 Final, 7.07.2000.
6 Komisja Europejska, Review and update of the VAT strategy priorities, COM(2003) 614 Final, 20.10.2003.