Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie odrębnych zasad prawa wspólnotowego dotyczących rozliczenia podatku od wartości dodanej, w przypadku dokonywania importu towarów z "państw trzecich" na obszar Wspólnoty Europejskiej. Regulacje prawne dotyczące tego problemu zostały zawarte w przepisach art. 23 VI Dyrektywy Rady z 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku1.
W odniesieniu do towarów przywożonych państwa członkowskie określają szczegółowe zasady dotyczące sporządzania deklaracji podatkowych i płatności. W przepisach tych zezwolono na to, aby w prawodawstwie krajowym poszczególnych państw członkowskich przewidzieć, że podatek od wartości dodanej płatny przy przywozie towarów przez podatników lub osoby zobowiązane do zapłaty podatku lub określonych ich kategorii nie musi być zapłacony w momencie przywozu, pod warunkiem że podatek ten jest wyszczególniony w deklaracji podatkowej, która ma być złożona za okres rozliczeniowy przyjęty przez prawo krajowe, gdzie z reguły jest to miesiąc kalendarzowy lub kwartał.
Termin zapłaty
Pierwsze ważne w tym zakresie orzeczenie zostało wydane w sprawie 42/83 pomiędzy Dansk Denkavit ApS a Ministeriet for Skatter og Afgifter (Dania). W uzasadnieniu do niego wskazano, że zgodnie z treścią artykułu 22(4) i (5) i artykułu 23 VI Dyrektywy, ogólne zasady, w ramach których państwa członkowskie mogą korzystać ze swoich uprawnień legislacyjnych w celu ustalenia terminów zapłaty podatku od dnia zdarzenia podlegającego opodatkowaniu, różnią się w zależności od tego, czy chodzi o podatek VAT od importu, czy też VAT w obrocie krajowym. Nie można zatem z tego przepisu ani też z innych przepisów wyprowadzić wniosku, iż VI Dyrektywa wprowadza wymóg, by przepisy krajowe określały jednakowe lub odmienne terminy płatności podatku; wprost przeciwnie, dyrektywa pozostawia państwom członkowskim dowolność w zakresie ustalania, w granicach w niej określonych, szczegółowych przepisów dotyczących wyżej wymienionych terminów.
Wymóg fakturowania
Kolejne orzeczenie zostało wydane w połączonych sprawach 123/87 i 330/87 pomiędzy Léa Jorion oraz Société anonyme d’étude et de gestion immobilie`re ‘EGI’ a Państwem Belgijskim. Zdaniem Trybunału artykuły 18(1)(a) oraz 22(3)(a) i (b) oraz 22(8) VI Dyrektywy zezwalają państwom członkowskim na wprowadzenie wymogu, zgodnie z którym prawo do odliczenia podatku VAT uzależnione jest od posiadania faktury, która, oprócz spełnienia minimalnych warunków wymienionych w dyrektywie, musi zawierać określone dane niezbędne do tego, by zapewnić stosowanie podatku VAT i umożliwić organom skarbowym sprawowanie nadzoru. Liczba tych danych ani ich rodzaj nie mogą uniemożliwiać lub nadmiernie utrudniać korzystanie z prawa do odliczenia.
Wymogi specjalne
Kolejne interesujące orzeczenie zostało wydane w sprawie C-96/91 pomiędzy Komisją Europejską a Królestwem Hiszpanii.
ETS stanął w nim na stanowisku, iż państwo członkowskie, które w celu umorzenia podatku VAT od towarów wywożonych jako część bagażu podręcznego podróżnych, żąda obligatoryjnego przedłożenia dokumentu określanego jako „faktura specjalna” na standardowym urzędowym formularzu, uniemożliwiając w ten sposób skorzystanie z tego uprawnienia przez podróżnych dysponujących zwykłą fakturą, spełniającą wymogi określone w ustawodawstwie Hiszpanii i VI Dyrektywie, narusza wymogi wynikające z Dyrektywy 69/169.
W uzasadnieniu do niego stwierdzono, iż artykuł 22 VI Dyrektywy, dotyczący obowiązków podatników w ramach systemu wewnętrznego i odnoszący się między innymi do szczegółowych zasad fakturowania, zawiera przepis upoważniający państwa członkowskie do wprowadzania obowiązków nieprzewidzianych w dyrektywie.
Mimo że na podstawie ustępu 8 tego artykułu państwa członkowskie mogą wprowadzić inne obowiązki, które uznają za konieczne w celu prawidłowego poboru podatku oraz wyeliminowania przypadków uchylania się od opodatkowania, to zgodnie ze stwierdzeniem Trybunału zawartym w przywołanym powyżej orzeczeniu – orzeczenie w połączonych sprawach 123/87 i 330/87 pomiędzy Léa Jorion oraz Société anonyme d’étude et de gestion immobilie`re ‘EGI’ a Państwem Belgijskim – skorzystanie z tego prawa musi ograniczać się do tego, co jest konieczne do zapewnienia właściwego stosowania podatku VAT i do umożliwienia organom skarbowym sprawowania nadzoru, a szczegółowe wymogi dotyczące fakturowania nie mogą prowadzić do sytuacji, w której skorzystanie z prawa do odliczenia podatku jest praktycznie niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Niewspółmierność sankcji
Innym problemem zajęto się w orzeczeniu w sprawie C-276/91 pomiędzy Komisją Europejską a Republiką Francuską. Chodziło w nim o rozstrzygnięcie, kiedy mamy do czynienia ze niewspółmiernością sankcji podatkowej do popełnionego przestępstwa podatkowego związanego z importem w porównaniu z podobnym przestępstwem popełnionym w obrocie krajowym.
Zdaniem Trybunału niewspółmierność taka ma miejsce, jeśli przestępstwo popełnione w związku z importem skutkuje zajęciem towarów, których przestępstwo to dotyczy, oraz nałożeniem grzywny odpowiadającej wartości tych towarów lub dwukrotnej wartości towarów, podczas gdy w obrocie krajowym przestępstwa tego rodzaju zagrożone są jedynie karą proporcjonalną do kwoty zaniżenia podatku.
W uzasadnieniu do niego stwierdzono, że stosując system kar za przestępstwa dotyczące VAT należnego od importu z innego państwa członkowskiego przewidujący surowsze kary, niż te przewidziane za przestępstwa dotyczące VAT w obrocie krajowym, Republika Francuska nie wypełniła swoich obowiązków wynikających z artykułu 95 Traktatu.
Zakaz nierównego traktowania
Kolejne orzeczenie – dotyczące stosowania sankcji podatkowych – zapadło w sprawie C-312/91 dotyczącej kwestii proceduralnej związanej z przejęciem towarów należących do Metalsa Srl (Włochy). W uzasadnieniu do niego zajęto stanowisko, zgodnie z którym w przeciwieństwie do artykułu 95 Traktatu, pierwszy ustęp artykułu 18 umowy między EEC i Austrią, który przewiduje zakaz nierównego traktowania wynikającego z jakiegokolwiek środka lub praktyki mającej bezpośredni lub pośredni wpływ na obliczanie, stosowanie i metody poboru podatków od produktów drugiej umawiającej się strony, należy interpretować w taki sposób, aby zasady krajowe przewidujące surowsze sankcje za przestępstwa VAT w imporcie w stosunku do sankcji stosowanych w obrocie krajowym nie były sprzeczne z tym postanowieniem umowy (między EEC i Austrią), nawet jeśli różnica ta byłaby niewspółmierna w stosunku do różnicy między dwiema kategoriami przestępstwa.
Transakcje niedokonane
Problemem właściwej implementacji przepisów wspólnotowych do prawodawstwa państw członkowskich ETS zajął się w orzeczeniu w sprawie C-10/92 pomiędzy Maurizio Balocchi a Ministero delle Finanze dello Stato (Włochy). Trybunał uznał w nim, że zawarcie w przepisach prawa krajowego nakazu zapłaty przez podatników 65 proc. całkowitej kwoty podatku należnego za okres, który jeszcze nie upłynął, skutkiem czego podatnicy w niektórych sytuacjach będą zobowiązani do poniesienia ciężaru podatku z tytułu transakcji jeszcze nie dokonanych, jest sprzeczne z artykułem 10 i artykułem 22(4) i (5) VI Dyrektywy, które stanowią, po pierwsze, że obowiązek podatkowy w VAT powstaje w chwili dostarczenia towarów lub wykonania usługi, a po drugie, iż państwa członkowskie mogą odstąpić od zasady, zgodnie z którą zapłata musi być dokonana w chwili złożenia okresowego zeznania poprzez żądanie płatności wstępnej.
Skutkiem powyższych przepisów jest przekształcenie tzw. płatności wstępnych w przedpłaty, które są sprzeczne z wyrażoną w dyrektywie zasadą, zgodnie z którą państwa członkowskie powinny domagać się zapłaty podatku wyłącznie od dokonanych transakcji.
Dokument równoważny
Rolą faktury jako dokumentu, bez którego podatnik nie może skorzystać z prawa do odliczenia, Trybunał zajął się w orzeczeniu w sprawie C-85/95 pomiędzy John Reisdorf a Finanzamt Köln-West (Niemcy). Zdaniem ETS, w świetle uprawnienia podatnika VAT do odliczania od podatku należnego kwoty zapłaconego podatku naliczonego, artykuł 18(1)(a) i artykuł 22(3) VI Dyrektywy zezwalają państwom członkowskim, które mają prawo do określania zasad sprawowania nadzoru nad wykonywaniem prawa do odliczenia podatku naliczonego, a w szczególności sposobu, w jaki podatnicy mogą stwierdzać to prawo, na przyjęcie jako faktury nie tylko oryginału, ale również jakiegokolwiek innego dokumentu pełniącego rolę faktury, który spełnia kryteria określone przez same państwa członkowskie.
Należy pamiętać także o tym, że przepisy te upoważniają je do żądania przedłożenia oryginału faktury w celu stwierdzenia prawa do odliczenia podatku naliczonego, a także do przyjęcia innych dowodów, w sytuacji gdy podatnik nie posiada oryginału, potwierdzających, iż transakcja, której dotyczy odliczenie, miała faktycznie miejsce.
Nota kredytowa
Ostatnim z prezentowanych rozstrzygnięć jest orzeczenie w sprawie C-141/96 pomiędzy Finanzamt Osnabrück-Land a Bernhard Langhorst. Uznano w nim, że artykuł 22(3)(c) VI Dyrektywy upoważnia państwa członkowskie do traktowania noty kredytowej, wystawionej przez odbiorcę towarów lub usług, jako „dokumentu spełniającego rolę faktury”, jeżeli zawiera ona informacje wymagane przez tę dyrektywę dla faktury, została wystawiona w porozumieniu z podatnikiem będącym dostawcą towarów lub usług i dostawca ma możliwość zakwestionowania wykazanej kwoty VAT.
Ponadto podatnik, który nie zakwestionował kwoty podatku VAT wykazanej na nocie kredytowej spełniającej rolę faktury w kwocie wyższej w stosunku do kwoty należnej z tytułu transakcji opodatkowanych, musi być uznany za osobę wskazującą tę kwotę i w konsekwencji osobę zobowiązaną do zapłaty wykazanej kwoty w rozumieniu artykułu 21(1)(c) VI Dyrektywy2.
Oprac. W. Maruchin
1 (77/388/EWG).
2 „Profesjonalny Serwis Podatkowy”, Warszawa 2004.