Przepisy ustawy z dnia 7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2009 r. Nr 1, poz. 7 ze zm.) określają m.in. zasady i tryb postępowania w sprawach przyznawania i wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz finansowania świadczeń z tego funduszu. Ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz ich wypłata następują odpowiednio na wniosek osoby uprawnionej lub jej przedstawiciela ustawowego (por. art. 15 ust. 1 tej ustawy). Dłużnik alimentacyjny zobowiązany jest do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami. Odsetki te naliczane są od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego do dnia spłaty. Po zakończeniu okresu świadczeniowego lub po uchyleniu decyzji w sprawie przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego organ właściwy wierzyciela wydaje decyzję administracyjną w sprawie zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną do świadczeń z funduszu alimentacyjnego (por. art. 27 ust. 1, 1a i 2 ww. ustawy). Należy zauważyć, iż przyznawanie i wypłata świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz podejmowanie działań wobec dłużników alimentacyjnych jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej.
Jeżeli jednostka, która ewidencjonuje operacje związane z funduszem alimentacyjnym działa mi.n. w formie jednostki budżetowej, to należy mieć na uwadze, iż zobowiązana jest do prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) i ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.), z uwzględnieniem zasad szczególnych wynikających z rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 128, poz. 861).
Z opisu do konta 221 - „Należności z tytułu dochodów budżetowych" (ujętego w załączniku nr 3 do rozporządzenia) wynika, iż służy ono do ewidencji należności z tytułu dochodów budżetowych. Na stronie Wn konta 221 ujmuje się ustalone należności z tytułu dochodów budżetowych i zwroty nadpłat, natomiast na stronie Ma tego konta ujmuje się wpłaty należności z tego tytułu oraz odpisy (zmniejszenia) należności. Dodatkowo ewidencja szczegółowa do konta 221 powinna być prowadzona według dłużników i podziałek klasyfikacji budżetowej, których należności dotyczą. W tej sytuacji ewidencja należności z tytułu funduszu alimentacyjnego powinny być ujęte w ewidencji prowadzonej w jednostce budżetowej na koncie 221 w korespondencji z kontem 720 - „Przychody z tytułu dochodów budżetowych".
Uwzględniając powyższe, jak również mając na uwadze konieczność zapewnienia kompletności prowadzonej ewidencji księgowej, należności alimentacyjne powinny zostać ujęte w księgach rachunkowych jednostki w dacie wypłaty świadczenia osobie uprawnionej do alimentów.
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, wnioski o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na nowy okres świadczeniowy przyjmowane są do dnia 1 sierpnia. Decyzje przyznające świadczenia z funduszu alimentacyjnego przyznawane są generalnie w okresie od 1 października do 30 września roku następnego. W sytuacji tej do ewidencji świadczeń z funduszu alimentacyjnego dotyczących następnych okresów sprawozdawczych, należałoby przyjąć rozwiązanie ewidencyjne polegające na ujęciu tych świadczeń na koncie 640 - „Rozliczenia międzyokresowe kosztów".
Przepisy art. 27 ust. 4 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów określają, iż dochód własny gminy wierzyciela stanowi 20% kwoty należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej. Również dochód własny gminy dłużnika stanowi 20 % ww. kwoty. Pozostałe 60% kwoty należności oraz odsetki wynikające z wypłaconego świadczenia stanowią dochód budżetu państwa. Stosowne rozliczenia z budżetami (państwa, gminy dłużnika, gminy wierzyciela) kwoty należności wynikającej z wypłaconych świadczeń należałoby zaewidencjonować w księgach rachunkowych jednostki samorządu terytorialnego na koncie 224 - „Rozrachunki budżetu", które zgodnie z opisem zawartym w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r. służy do ewidencji rozrachunków z innymi budżetami, a w szczególności rozrachunków z tytułu udziałów w dochodach innych budżetów. Ewidencja szczegółowa do konta 224 powinna umożliwić ustalenie stanu należności i zobowiązań według poszczególnych tytułów oraz według poszczególnych budżetów.
Jak wynika z regulacji określonych w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, dłużnik alimentacyjny zobowiązany jest do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności wraz z ustawowymi odsetkami. Odsetki te naliczane są od pierwszego dnia po dniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego. A zatem w odniesieniu do zasad ewidencji odsetek od należności przypisanych, a niewpłaconych zastosowanie mają ogólne przepisy wynikające z ustawy o rachunkowości. Oznacza to, że powinny one zostać przypisane do należności głównej, której dotyczą.
Natomiast przy ustalaniu zasad dokonywania odpisów aktualizujących z tytułu należności alimentacyjnych należy mieć na uwadze zarówno przepisy ww. ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów jak i ww. ustawy o rachunkowości. Z przepisów art. 27 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wynika, iż należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną świadczeń z funduszu alimentacyjnego podlegają ściągnięciu w trybie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Organ właściwy wierzyciela zobowiązany jest z kolei - na mocy przepisów art. 27 ust. 8 tej ustawy - do przekazania do komornika sądowego prowadzącego postępowanie egzekucyjne, decyzji przyznającej osobie uprawnionej świadczenia z funduszu alimentacyjnego. W okresie, w którym osoba uprawniona otrzymuje świadczenie z funduszu alimentacyjnego, komornik sądowy przekazuje - na podstawie decyzji przyznającej świadczenia z funduszu alimentacyjnego - wyegzekwowane od dłużnika kwoty zaliczone na poczet alimentów organowi właściwemu wierzyciela do wysokości wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego wraz z odsetkami (art. 27 ust. 9 i 10 tej ustawy).
Jak dokonać ewidencji odszkodowania od ubezpieczyciela
Jak dokonać likwidacji sprzętu komputerowego
Z kolei zgodnie z przepisami art. 35b ustawy o rachunkowości wartość należności aktualizuje się uwzględniając stopień prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego. Powyższy przepis określa zasady ustalania wysokości odpisów w odniesieniu do poszczególnych rodzajów należności. Odpisy aktualizujące wartość należności zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub do kosztów finansowych - zależnie od rodzaju należności, której dotyczy odpis aktualizacji. Dokonanie takiego odpisu nie zmniejsza wartości księgowej należności lecz urealnia jej wartość bilansową.
Odpisy aktualizujące należności mogą być dokonywane również na podstawie § 8.1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r. Z przepisów tych wynika, iż wartość należności aktualizuje się zgodnie z ustawą o rachunkowości, z zastrzeżeniem ust. 2-4 tego rozporządzenia. Odpisów aktualizujących wartość należności dokonuje się nie później niż na dzień bilansowy.
Mając na uwadze powyższe regulacje, samorządowa jednostka budżetowa dokonuje odpisów aktualizujących należności w przypadku, gdy zachodzi prawdopodobieństwo ich nieściągalności. Decyzję w sprawie zasad dokonywania odpisów aktualizujących wartość należności uprawdopodobnionych jako nieściągalne (w opisywanym przez nas przypadku - należności z funduszu alimentacyjnego) powinien podjąć - zdaniem Departamentu Rachunkowości - kierownik jednostki (jako osoba odpowiedzialna za całość gospodarki finansowej) na podstawie otrzymanych od komornika sądowego informacji określających stopień ich nieściągalności w odniesieniu do poszczególnych dłużników alimentacyjnych.
Do ewidencji odpisów aktualizujących od należności służy konto 290 - „Odpisy aktualizujące należności". Na stronie Wn tego konta ujmuje się zmniejszenie wartości odpisów aktualizujących, a na stronie Ma - zwiększenie wartości odpisów aktualizujących. Saldo konta 290 oznacza wartość odpisów aktualizujących należności. W odniesieniu do ewidencji odpisów aktualizujących od należności z tytułu funduszu alimentacyjnego należałoby stosować następujące rozwiązanie ewidencyjne:
- Wn konto 761 - „Pozostałe koszty operacyjne",
- Ma konto 290 - „Odpisy aktualizujące należności".
Jednocześnie jak wynika z treści art. 30 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów organ wierzyciela może na wniosek dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności łącznie z odsetkami w całości lub w części, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną. W odniesieniu do zasad ewidencji należności umorzonych stosowane być powinno rozwiązanie ewidencyjne polegające na odnoszeniu równowartości umorzonych kwot w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych.
Kto odpowiada za dane w sprawozdaniu niezgodne z ewidencją księgową
Należy mieć także na uwadze, iż zasady ewidencji operacji związanych ze świadczeniami z funduszu alimentacyjnego powinny znaleźć odzwierciedlenie w dokumentacji opisującej przyjęte przez jednostkę zasady (politykę) rachunkowości, którą ustala i aktualizuje kierownik jednostki.
oprac. Adam Kuchta