Jednym ze sposobów ograniczania długu jednostki jest tzw. rolowanie zadłużenia, tzn. zaciąganie nowych pożyczek, aby spłacić wcześniejsze. Trzeba pamiętać jednak, że w przypadku gdy uchwalony budżet jest zrównoważony, tzn. dochody = wydatki, czyli nie ma deficytu budżetowego, a jednostka samorządu terytorialnego ma do spłaty kredyty i pożyczki zaciągnięte w latach ubiegłych, to równowaga budżetu: D + P = W + R,
gdzie:
D - planowana łączna kwota dochodów budżetu,
P - planowana łączna kwota przychodów budżetu,
W - planowana łączna kwota wydatków budżetu,
R - planowana łączna kwota rozchodów budżetu.
W sytuacji gdy planowane wydatki są wyższe od planowanych dochodów, nie ma możliwości rolowania zadłużenia. Oprócz zaciągania nowych pożyczek i kredytów na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań jednostka musi pokryć nadwyżkę wydatków nad dochodami także z zaciągnięcia nowego długu.
Innym księgowym sposobem ograniczającym nadmierne zadłużenie może być np. rozbicie budżetu na budżet bieżący i inwestycyjny. Głównymi zaletami tego podziału jest fakt, że budżet jest bardziej czytelny, zarówno dla organu stanowiącego, RIO, banków udzielających kredytów, agencji ratingowych oceniających zdolność kredytową jednostki, jak również dla samych mieszkańców. Bez problemów można odczytać, ile środków jest przejadanych, a ile inwestowanych.
Obecnie brak jest jednak regulacji prawnych w tym zakresie. Wprawdzie ustawa o finansach publicznych pozwala uchwalać limity wydatków na inwestycje w wieloletnich programach inwestycyjnych, ale wtedy nakładają się na siebie dwa rodzaje limitów zawartych w budżecie, tj.:
• limit wydatków wynikający z wieloletniego programu inwestycyjnego, który obowiązuje tylko w tej części, w jakiej dotyczy roku budżetowego,
• limit dotyczący innych wydatków, np. środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi.
Przy zadłużaniu się samorząd terytorialny powinien wziąć pod uwagę także tzw. nadwyżkę operacyjną. Jeżeli przez nadwyżkę operacyjną rozumie się różnicę pomiędzy dochodami a wydatkami bieżącymi, to zjawisko takie należy ocenić pozytywnie, przy czym dochody bieżące oblicza się w wyniku pomniejszenia dochodów ogółem o dochody z majątku i o dotacje celowe na inwestycje.
Nadwyżka operacyjna pokazuje, jaka część dochodów pozostaje na finansowanie inwestycji i obsługę zadłużenia. Jeśli nadwyżka pozostawałaby na stałym poziomie, jako udział w wydatkach budżetu, to oznaczałoby, że jednostka skazana jest na względnie stały poziom inwestycji, co przy potrzebach inwestycyjnych samorządów w Polsce nie jest zjawiskiem dobrym. Jeżeli natomiast nadwyżka operacyjna wzrasta, to inwestycje są coraz większe, a dodatkowo można finansować je zaciąganym długiem.
WNIOSEK
Wysokość nadwyżki operacyjnej wskazuje na możliwości inwestowania przez jednostkę, ponieważ pozwala na zaciągnięcie dodatkowych zobowiązań, które jednostka będzie mogła spłacać, równocześnie pokrywając bieżące płatności.
BEATA PIOTROWSKA
główny specjalista w Biurze Audytu Wewnętrznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego