Koszty i straty, jako uprawdopodobnienie zmniejszenia wartości aktywów (albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw), odnosi się na wynik finansowy okresu bieżącego lub rozlicza się w czasie jako rozliczenia międzyokresowe kosztów, bądź też odnosi się je bezpośrednio na kapitał własny (np. odpisy aktualizujące wartość inwestycji, w przypadku gdy jej wartość była uprzednio aktualizowana).
Ewidencja kosztów przebiega na właściwym zestawie kont syntetycznych i analitycznych. Kierownik jednostki w dokumentacji opisującej przyjęte zasady (politykę) rachunkowości ustala m.in. zasady ewidencji i rozliczania kosztów. Przyjęte rozwiązania powinny zabezpieczać prawidłowe ustalenie wyniku finansowego oraz sporządzenie sprawozdania finansowego - w tym rachunku zysków i strat.
W praktyce stosowane są następujące sposoby ewidencji i rozliczania kosztów:
• uproszczony rachunek kosztów, czyli taki, w którym:
- ewidencja kosztów jest prowadzona w układzie rodzajowym na kontach Zespołu 4 „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie”, z podziałem na szereg kont księgi głównej odrębnych dla każdego rodzaju kosztów (amortyzacja, zużycie materiałów, energia itd.) i konto 490 „Rozliczenie kosztów”, lub
- ewidencja kosztów przebiega w układzie kalkulacyjnym, według miejsc ich powstawania i celów, na jakie zostały poniesione, na kontach Zespołu 5 „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie”, obejmującego konta księgi głównej dla każdego typu działalności (podstawowej, pomocniczej itd.) oraz konto 580 „Rozliczenie produkcji”;
• rozwinięty rachunek kosztów, polegający na grupowaniu kosztów w układzie według rodzajów na kontach Zespołu 4, a następnie rozliczaniu kosztów według celów na kontach Zespołu 5. Koszty realizacji zadań statutowych, koszt własny sprzedaży produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów, koszty operacji finansowych, pozostałe koszty operacyjne oraz straty nadzwyczajne ewidencjonuje się w Zespole 7 „Przychody i koszty ich osiągnięcia”.
Ewidencja kosztów w uproszczonym rachunku kosztów rodzajowych
Ewidencja kosztów w układzie rodzajowym prowadzona jest w Zespole 4 „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie” na kontach księgowych:
400 „Amortyzacja”,
410 „Zużycie materiałów i energii”,
420 „Usługi obce”,
430 „Wynagrodzenia”,
440 „Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia”,
450 „Podatki i opłaty”,
460 „Pozostałe koszty rodzajowe”,
490 „Rozliczenie kosztów”.
UWAGA!
Numeracja kont jest umowna i mogą to być równie dobrze konta np. 401, 402, 403... itp. Numeracja ta powinna być określona w zakładowym planie kont stanowiącym załącznik do polityki rachunkowości każdej organizacji. Uwaga ta dotyczy wszystkich kont przywołanych w dalszej części opracowania.
Księgowanie kosztów w układzie rodzajowym daje podstawę do przedstawienia kosztów administracyjnych w rachunku wyników sporządzanym według rozporządzenia Ministra Finansów z 15 listopada 2001 r. oraz kosztów działalności operacyjnej w rachunku zysków i strat sporządzanym w wariancie porównawczym - gdy jednostka non profit prowadzi działalność gospodarczą.
Zakres wyżej wymienionych kont można odpowiednio rozbudować lub wprowadzić konta analityczne, jeżeli występuje potrzeba uzyskiwania dokładniejszych informacji dotyczących poszczególnych rodzajów kosztów.
PRZYKŁAD
Konta analityczne do konta księgi głównej 420 „Usługi obce”
Konto 420 „Usługi obce” może posiadać konta analityczne: 420-1 „Usługi transportowe”, 420-2 „Usługi remontowe”, 420-3 „Usługi budowlano-montażowe”, 420-4 „Usługi obróbki obcej”, 420-5 „Koszty najmu i dzierżawy”, 420-6 „Pozostałe usługi”.
Ewidencja kosztów działalności w układzie kalkulacyjnym
Ewidencja kosztów w układzie kalkulacyjnym w jednostce non profit może być prowadzona w Zespole 5 „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie”, w sytuacji gdy ta jednostka prowadzi działalność gospodarczą.
Podstawowe typy działalności, w związku z którymi jednostka ponosi koszty, to:
• działalność podstawowa, do której zalicza się: podstawową produkcję przemysłową, działalność usługową, działalność handlową,
• działalność pomocnicza zmierzająca do usprawnienia działalności podstawowej (np. roboty i usługi wykonywane przez własną brygadę remontową),
• działalność socjalna mająca na celu zaspokojenie potrzeb socjalnych pracowników (np. funkcjonowanie zakładowych ośrodków wczasowych),
• działalność ogólna (zarządu) polegająca na kierowaniu jednostką oraz wykonywaniu innych czynności dotyczących całokształtu działalności przedsiębiorstwa (np. prace administracyjno-biurowe).
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Ewidencja kosztów w układzie funkcjonalnym zapewnia uzyskanie informacji o poniesionych kosztach na poszczególnych kierunkach działalności jednostki oraz danych potrzebnych do ustalenia kosztów wytworzenia produktów. Zgodnie z ustawą o rachunkowości (art. 28 ust. 3) koszt wytworzenia produktów obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem produktu.
Koszty według typów działalności są księgowane na kontach:
501 „Koszty bezpośrednie produkcji”,
502 „Koszty wydziałowe”,
503 „Koszty zakupu”,
520 „Koszty działalności statutowej”,
507 „Koszty sprzedaży”,
530 „Koszty działalności pomocniczej”,
550 „Koszty ogólne (zarządu)”,
580 „Rozliczenie produkcji”.
W sytuacji gdy jednostka sporządza rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym, należy pamiętać o tym, że w dodatkowych informacjach i objaśnieniach w pkt 2.6 jednostka podaje dane o kosztach wytworzenia produktów na własne potrzeby oraz o kosztach rodzajowych:
• amortyzacji,
• zużycia materiałów i energii,
• usług obcych,
• podatków i opłat,
• wynagrodzeń,
• ubezpieczeń i innych świadczeń,
• pozostałych kosztów rodzajowych.
Prowadzenie ewidencji kosztów tylko w Zespole 5 „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie” jest dopuszczalne, lecz jest rzadko spotykane, ponieważ prowadzenie takiej ewidencji nie dostarcza informacji o kosztach rodzajowych potrzebnych do sporządzenia informacji dodatkowej zgodnie z ustawą o rachunkowości. Informacja o kosztach rodzajowych jest niezbędna również dla celów sporządzania sprawozdań do GUS. Dlatego też, jeśli podmiot gospodarczy zdecyduje się na prowadzenie ewidencji kosztów tylko na kontach Zespołu 5, musi do tych kont prowadzić analitykę pozwalającą na określenie wielkości poszczególnych kosztów według rodzaju.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Ewidencja kosztów działalności w rozwiniętym rachunku kosztów
Prowadzenie rachunku kosztów w formie rozwiniętej daje pełny wgląd w strukturę i miejsca odniesienia kosztów oraz jest pożyteczne szczególnie wtedy, gdy jednostka prowadzi rozległą działalność, w tym działalność gospodarczą.
Ewidencja kosztów prowadzona równolegle na kontach Zespołu 4 „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie” i Zespołu 5 „Koszty według typów działalności” umożliwia:
• uzyskiwanie informacji potrzebnych do sporządzenia sprawozdania finansowego w trybie przewidzianym w rozporządzeniu z 15 listopada 2001 r. oraz w ustawie o rachunkowości, jak też innych sprawozdań sporządzanych na podstawie ksiąg rachunkowych,
• sporządzenie rachunku wyników, rachunku zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym, jak również w wariancie porównawczym,
• wyszczególnienie kosztów uzyskania przychodów do wyliczenia podatku dochodowego w szerszym zakresie niż przy prowadzeniu uproszczonej ewidencji kosztów,
• prowadzenie analizy kształtowania się kosztów w różnych przekrojach.
Jednak w działalności małych i średnich jednostek prowadzenie rachunku kosztów w formie rozwiniętej może być procedurą zbyt skomplikowaną i nie zawsze potrzebną, gdyż formy uproszczone rachunku kosztów zapewniają w dostateczny sposób potrzeby informacyjne jednostki.
Ewidencja kosztów w Zespole 7 „Przychody i koszty ich osiągnięcia”
W Zespole 7 „Przychody i koszty ich osiągnięcia” ewidencjonuje się m.in.:
• koszty realizacji zadań statutowych,
• koszt własny sprzedaży produktów,
• wartość sprzedanych towarów i materiałów,
• koszty operacji finansowych,
• pozostałe koszty operacyjne oraz
• straty nadzwyczajne.
Koszty finansowe
Do kosztów finansowych zalicza się:
• odsetki i prowizje od zaciągniętych przez jednostkę kredytów,
• odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań,
• utworzenie rezerwy na pewne lub prawdopodobne straty z operacji finansowych,
• raty kosztów finansowych podlegających rozliczeniu w czasie,
• ujemne różnice kursowe,
• odpisy aktualizujące wartość inwestycji,
• odpisy aktualizujące należności z tytułu odsetek lub udzielonych pożyczek,
• odpisanie należności lub udzielonych pożyczek uznanych za przedawnione, nieściągalne, umorzone, jeżeli nie dokonano odpisu aktualizującego.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
W rachunku wyników sporządzanym według rozporządzenia z 15 listopada 2001 r. - saldo Wn konta 752 „Koszty finansowe” wykazuje się w pozycji G, w rachunku zysków i strat (wariant porównawczy) - w pozycji H, a w rachunku zysków i strat (wariant kalkulacyjny) - w pozycji K.
Pozostałe koszty operacyjne
Pozostałe koszty operacyjne to w myśl art. 3 pkt 32 ustawy o rachunkowości koszty związane pośrednio z działalnością jednostki, a w szczególności koszty związane:
• z działalnością socjalną,
• ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych,
• z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych, z wyjątkiem należności i zobowiązań o charakterze publicznoprawnym nieobciążających kosztów,
• z utworzeniem rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z operacjami finansowymi,
• z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami, z wyjątkiem odpisów obciążających koszty wytworzenia sprzedanych produktów lub sprzedanych towarów, koszty sprzedaży lub koszty finansowe,
• z odszkodowaniami, karami i grzywnami,
• z przekazaniem nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny aktywów, w tym także środków pieniężnych na inne cele niż nabycie lub wytworzenie środków trwałych w budowie albo wartości niematerialnych i prawnych.
Pozostałe koszty operacyjne są ujmowane na stronie Wn konta 762 „Pozostałe koszty operacyjne”. Saldo Wn konta 762 informujące o sumie poniesionych pozostałych kosztów operacyjnych wykazuje się w rachunku wyników, sporządzanym według rozporządzenia Ministra Finansów z 15 listopada 2001 r., w pozycji F, natomiast w rachunku zysków i strat - w pozycji E (wariant porównawczy) lub H (wariant kalkulacyjny).
Straty nadzwyczajne
Na koncie 772 „Straty nadzwyczajne” ewidencjonuje się straty nadzwyczajne powstałe na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia.
Saldo Wn konta 772 oznacza wartość strat nadzwyczajnych poniesionych od początku roku i wykazywane jest w rachunku wyników, sporządzanym według rozporządzenia z 15 listopada 2001 r., w pozycji J, natomiast w rachunku zysków i strat - w pozycji K (wariant porównawczy) lub O (wariant kalkulacyjny).
Do strat nadzwyczajnych zaliczamy w szczególności:
• niedobory i szkody w majątku powstałe z przyczyn losowych,
• wynagrodzenia osób zatrudnionych przy usuwaniu skutków szkód losowych,
• usługi obce związane z usuwaniem skutków zdarzeń losowych,
• zużycie materiałów związanych z usuwaniem skutków zdarzeń losowych,
• likwidację środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych na skutek zdarzenia losowego w wartości netto.
Na koniec roku obrotowego przeksięgowuje się roczną kwotę strat nadzwyczajnych na konto 860 „Wynik finansowy”.
Podstawy prawne:
• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540
• rozporządzenie Ministra Finansów z 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej - Dz.U. Nr 137, poz. 1539; ost.zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 11, poz. 117