Komisja Nadzoru Audytowego (dalej: KNA) 1 kwietnia 2015 r. zatwierdziła odpowiednie uchwały Krajowej Rady Biegłych Rewidentów i sfinalizowała tym samym proces przyjęcia do polskiego porządku prawnego Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej (MSRF).
Do stosowania przez biegłych rewidentów i podmioty uprawnione do badania sprawozdań finansowych w Polsce zatwierdzono następujące standardy międzynarodowe, wydane przez Radę Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Usług Atestacyjnych (International Auditing and Assurance Standards Board, w skrócie IAASB):
● Międzynarodowe Standardy Badania,
● Międzynarodowe Standardy Usług Przeglądu,
● Międzynarodowe Standardy Usług Atestacyjnych Innych niż Badania i Przeglądy Historycznych Informacji Finansowych,
● Międzynarodowy Standard Kontroli Jakości 1 (MSKJ 1).
Polecamy: Samochód w firmie 2015 - multipakiet
Decyzja ta musiała zostać podjęta, gdyż związana jest z koniecznością dostosowania polskiego prawodawstwa do wymogów Unii Europejskiej. Może okazać się przełomowa dla zawodu biegłego rewidenta w Polsce i z pewnością zainicjuje istotne zmiany na polskim rynku audytorskim.
Czas na dostosowanie
W przypadku podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych, które wykonują badania i przeglądy sprawozdań finansowych jednostek zainteresowania publicznego (JZP), międzynarodowe standardy dotyczące badań i przeglądów muszą być stosowane do badań i przeglądów sprawozdań finansowych sporządzonych za okresy kończące się 31 grudnia 2016 r. i później. Pozostałe podmioty mają dłuższy czas na implementację standardów i powinny je stosować do badań i przeglądów sprawozdań finansowych za okresy kończące się 31 grudnia 2017 r. i później.
W kwestii usług atestacyjnych innych niż badania i przeglądy standardy międzynarodowe należy stosować dla usług rozpoczętych 1 stycznia 2017 r. i później.
Niezgodność sprawozdań finansowych z wymogami MSSF
Podmioty uprawnione do badania sprawozdań finansowych są również zobowiązane dostosować swoją działalność i systemy kontroli jakości do wymogów zawartych w Międzynarodowym Standardzie Kontroli Jakości 1. W przypadku jednostek wykonujących badania i przeglądy JZP za okresy kończące się między 31 grudnia 2016 r. a 31 grudnia 2017 r. powinno to nastąpić do 1 stycznia 2016 r. W pozostałych jednostkach termin wdrożenia dostosowania jest o rok dłuższy.
Wyzwania związane z wdrożeniem
Implementacja decyzji zatwierdzającej do stosowania nowe standardy wykonywania zawodu stanowi duże wyzwanie nie tylko dla samych biegłych rewidentów i podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych, lecz także dla instytucji, które są odpowiedzialne za tworzenie i aktualizację norm zawodowych oraz dla organów zajmujących się kontrolowaniem jakości usług audytorskich.
Obecnie w Polsce wykonywanie zawodu biegłego rewidenta jest regulowane Krajowymi Standardami Rewizji Finansowej nr 1, 2 i 3. W odniesieniu do organizacji środowiska kontroli jakości w firmie audytorskiej obowiązuje uchwała Krajowej Rady Biegłych Rewidentów (KRBR) „Zasady wewnętrznej kontroli jakości podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych” z 13 października 2009 r. MSRF to 36 standardów szczegółowo regulujących etapy badania sprawozdania finansowego oraz istotne z punktu widzenia badania zagadnienia. Dodatkowo istnieją odrębne uregulowania dotyczące usług przeglądu i innych usług atestacyjnych. Również Międzynarodowy Standard Kontroli Jakości jest znacznie bardziej szczegółowy niż lokalna uchwała KRBR.
Sama liczba i obszerność międzynarodowych uregulowań w porównaniu do norm lokalnych pokazuje ogrom pracy, jaka czeka biegłych rewidentów, podmioty uprawnione do badania oraz Krajową Izbę Biegłych Rewidentów i jej organy.
Jakie dokumenty sprawdza biegły rewident podczas badania sprawozdania
Wielkie wyzwanie stoi także przed organami Krajowej Izby Biegłych Rewidentów, na których spoczywa odpowiedzialność za wsparcie biegłych rewidentów i podmioty uprawnione do badania w implementacji nowych standardów. To organy samorządu zawodowego biegłych rewidentów będą musiały opracować system wpierający wdrożenie międzynarodowych standardów badania i innych usług rewizyjnych, jak również zapewnić mechanizm bieżącego wprowadzania zmian wynikających z tego, że same standardy będą ulegać modyfikacjom. Przedstawiciele samorządu powinni również włączyć się w proces przyjmowania i aktualizacji standardów zawodowych na poziomie międzynarodowym.
WAŻNE
Przewidziana została możliwość dobrowolnego wcześniejszego zastosowania nowych standardów
Złożoność procesu wdrożenia MSRF sprawia, że współpraca między Krajową Radą Biegłych Rewidentów a KNA jest bardzo ważna. KNA powinna wspierać organy samorządowe w określeniu działań związanych z implementacją i upowszechnianiem MSRF w taki sposób, aby zasady wykonywania zawodu biegłego rewidenta były jasno i precyzyjnie określone i wszyscy biegli rewidenci mieli dostęp do informacji niezbędnych do wykonywania swojej profesji.
Oczywiście najtrudniejsze zadanie czeka samych biegłych rewidentów, którzy muszą się nauczyć stosować nowe standardy w taki sposób, aby móc przeprowadzać badania nie tylko skutecznie, ale również efektywnie i rentownie.
Jak prawidłowo dokonać wyboru biegłego rewidenta
MSRF promują mocno szczegółowe i rygorystyczne podejście do badania sprawozdania finansowego, jednocześnie jednak strony zostawiają sporo przestrzeni na profesjonalny osąd. Badanie zgodnie z MSRF nie ma polegać na mechanicznej realizacji standardowej listy procedur, ale na indywidualnym podejściu do procesu badania i dostosowaniu rodzaju i zakresu wykonywanych procedur do konkretnej sytuacji badanego podmiotu. Bardzo ważne jest stosowanie w toku badania profesjonalnego osądu i wykazywanie się podczas analizy istotnych zagadnień wystarczającym zawodowym sceptycyzmem. W praktyce oznacza to, że biegły rewident poznając jednostkę, powinien dostosować sposób badania do jej specyfiki, a zebrane dowody badania oceniać w sposób obiektywny, ale krytyczny.
Gotowość rynku audytorskiego
Jako kraj członkowski Unii Europejskiej byliśmy zobowiązani prędzej czy później przyjąć do stosowania MSRF. Decyzja KNA była więc nieuchronna i musiała zostać podjęta.
Krajowa Rada Biegłych Rewidentów już w czerwcu 2011 roku podjęła uchwałę o wprowadzeniu MSRF, które miały mieć zastosowanie do badania sprawozdań finansowych za rok obrotowy rozpoczynający się 1 stycznia 2012 r. i później. Uchwała ta jednak nie została zatwierdzona przez KNA. Powody tej decyzji były złożone, a jednym z nich z pewnością był brak przygotowania środowiska biegłych rewidentów do tak rewolucyjnej zmiany.
Czy po blisko czterech latach biegli rewidenci są wystarczająco przygotowani do stosowania standardów międzynarodowych?
W najlepszej sytuacji znajdują się na pewno duże sieciowe firmy audytorskie, które od lat stosują standardy międzynarodowe. Dla tych jednostek decyzja KNA nie wiąże się z koniecznością wprowadzenia jakichkolwiek zmian organizacyjnych i w systemach kontroli wewnętrznej, gdyż od dawna przeprowadzają one badania zgodnie z MSRF, a ich systemy kontroli spełniają wymagania MSKJ 1.
Współpraca biegłego rewidenta z biurem rachunkowym
Jednostki takie dysponują również globalnymi narzędziami informatycznymi wspierającymi przeprowadzanie badań i przeglądów oraz świadczenie innych usług zapewniające ich zgodność z nowymi standardami.
Kontrolerzy przeprowadzający z ramienia Krajowej Komisji Nadzoru inspekcje w podmiotach uprawnionych badających JZP już w poprzednim roku dokumentowali przeprowadzone kontrole równolegle przy pomocy dwóch list kontrolnych sprawdzających zgodność dokumentacji z badania zarówno z krajowymi, jak i z międzynarodowymi standardami badania. Można więc uznać, że oni również są przygotowani do nowej sytuacji.
W najgorszym położeniu znajdują się małe i średnie firmy audytorskie, które nie mają globalnego zaplecza i mogą liczyć głównie na wsparcie KIBR. Wciąż postrzegają one MSRF jako nieodpowiednie do stosowania przy badaniu swoich klientów, którymi są najczęściej jednostki z sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Biegli rewidenci nie do końca rozumieją zapisy MSRF, gdyż oficjalne tłumaczenie dostępne na stronie internetowej KIBR i wydane w postaci publikacji jest w wielu miejscach nieprecyzyjne i niezrozumiałe. Na stronie KIBR w ogóle nie umieszczono tłumaczenia Międzynarodowych Standardów Usług Przeglądu. Brakuje również zrozumienia problematyki skalowalności MSRF i MSKJ 1.
To właśnie najmniejsze jednostki potrzebują największej pomocy ze strony organów samorządowych w przygotowaniu się do stosowania nowych standardów.
Oczywiście KIBR podejmuje wiele działań, takich jak organizacja szkoleń, konferencji i warsztatów, nadal jednak jest wiele do zrobienia, szczególnie w obszarze tłumaczenia standardów międzynarodowych na język polski i wsparcia rozwoju dobrych praktyk w zakresie badania małych jednostek przy zastosowaniu MSRF.
Zapewnienie proporcjonalności
Przy rozważaniach dotyczących wdrożenia MSRF szczególnie w małych i średnich firmach audytorskich, nie można pominąć zagadnienia proporcjonalności.
Słowo to budzi wiele emocji i dyskusji. Chodzi o zapewnienie, aby po implementacji MSRF również badania małych jednostek mogły być przeprowadzane skutecznie, efektywnie i rentownie.
Dyrektywa 2006/43/WE w sprawie ustawowych badań rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych nakłada wymóg wdrożenia MSRF, ale jednocześnie wyraźnie mówi o zapewnieniu proporcjonalności stosowania standardów badania. Stosowanie zasady proporcjonalności w praktyce oznacza, że w przypadku jednostek, których skala i złożoność jest mniejsza, również badanie powinno być mniej złożone, zakres wykonanych procedur mniejszy, a dokumentacja z badania mniej rozbudowana.
Proporcjonalność nie oznacza oczywiście, że można ignorować wybrane standardy i ich nie stosować, jednak nie wszystkie standardy i nie wszystkie zapisy w standardach będą adekwatne do wszystkich badań sprawozdań finansowych.
Również i w tym obszarze najlepiej odnajdują się duże sieciowe firmy audytorskie. Najczęściej posiadają one skalowalne narzędzia wspierające proces badania, z pomocą których można skutecznie przeprowadzić badanie zarówno wielkich grup kapitałowych, jak i średnich, małych, a nawet bardzo małych jednostek.
Małym podmiotom uprawnionym do badania pomóc powinny organy samorządowe, organizując odpowiednie szkolenia i warsztaty na temat skalowalności MSRF i propagując ideę proporcjonalnego podejścia do audytu. KIBR może również wspierać małe i średnie firmy audytorskie, prezentując odpowiednie rozwiązania informatyczne wspomagające przeprowadzanie badań i przeglądów.
Nie do końca jest możliwe zastosowanie w tym obszarze sztywnych rozwiązań systemowych. Organy samorządowe mogą dostarczać wiedzę i budzić świadomość, jednak to od biegłych rewidentów zależy, czy kierując się profesjonalnym osądem, a jednocześnie przestrzegając norm wykonywania zawodu, będą potrafili dostarczyć klientowi audyt szyty na miarę.
Proces złożony i długofalowy
Implementacji MSRF do polskiego systemu prawnego nie można postrzegać jako jednorazowego przedsięwzięcia. Jest to złożony i długofalowy proces, w który powinny być zaangażowane organy samorządowe, organy nadzoru, podmioty uprawnione do badania i biegli rewidenci.
Najlepiej przygotowane do zmian są z pewnością duże sieciowe firmy audytorskie, które od dawna stosują standardy międzynarodowe i mają mocne globalne wsparcie w tym zakresie.
Ogromne wyzwanie stoi przed małymi lokalnymi podmiotami obsługującymi głównie małe i średnie podmioty, które muszą się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Wbrew ich obawom MSRF są skalowalne, jest w nich zawarte wiele odniesień do małych i średnich przedsiębiorstw, co powinno pomóc w skutecznym i rentownym przeprowadzaniu audytu mniejszych jednostek.
KIBR powinna zapewnić biegłym rewidentom dostęp do wszystkich międzynarodowych standardów rzetelnie i zrozumiale przetłumaczonych na język polski, na bieżąco je aktualizować i informować o wszystkich zmianach i nowościach. Jej zadaniem powinno być również promowanie wiedzy o MSRF, a w szczególności o roli profesjonalnego osądu, zawodowego sceptycyzmu, jak również ukazywanie korzyści płynących z proporcjonalnego podejścia do audytu.
Cel zaostrzenia wymagań
Państwa członkowskie Unii Europejskiej postanowiły postawić biegłym rewidentom i firmom audytorskim wymóg prowadzenia badań ustawowych, zgodnie z międzynarodowymi standardami badania zatwierdzonymi przez Komisję Europejską, aby zapewnić odpowiednią, wysoką jakość badań sprawozdań finansowych, co ma w konsekwencji na celu zwiększenie nadszarpniętego przez kryzys finansowy zaufania do profesji biegłego rewidenta.
Taki sam cel przyświecał również Komisji Nadzoru Audytowego, która zatwierdzając Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej, uznała swoją decyzję za znaczący krok dla wzmocnienia jakości i jednolitości wykonywania zawodu biegłego rewidenta w Polsce i budowania zaufania do sprawozdawczości i rewizji finansowej.
Niewątpliwie MSRF są dużo bardziej rygorystyczne niż większość norm lokalnych, więc wprowadzenie obowiązku ich stosowania wydaje się być właściwą reakcją na oczekiwania i obawy regulatorów na całym świecie w związku z sytuacją na światowych rynkach finansowych.
Edyta Kalińska
audit partner w BDO, biuro w Poznaniu