Należności przeterminowane lub nieprzeterminowane o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności albo w ogóle nieściągalne nie spełniają kryteriów wymaganych dla aktywów, określonych w art. 3 ust. 1 pkt 12 ustawy o rachunkowości, a mianowicie nie zapewniają jednostce oczekiwanych przez nią korzyści ekonomicznych. Dlatego jednostka jest zobowiązana mocą art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości uwzględnić je w zmniejszeniu wyniku finansowego, bez względu na jego wielkość. W konsekwencji tego istnieje obowiązek dokonania odpisów aktualizujących wartość należności, uwzględniając stopień ich zapłaty.
Odpisy aktualizujące
W art. 35b ust. 1 ustawy o rachunkowości określa się sposób ustalenia odpisu aktualizującego należności przy uwzględnieniu stopnia prawdopodobieństwa zapłaty należności. Wartość należności aktualizuje się w odniesieniu do:
- należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości - do wysokości należności nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym,
- należności od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego - w pełnej wysokości należności,
- należności kwestionowanych przez dłużników, z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika, spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna - do wysokości niepokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności,
- należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego - w wysokości tych kwot do czasu ich otrzymania lub odpisania,
- należności przeterminowanych lub nieprzeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców - w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności.
W świetle art. 35b ust. 1 ustawy o rachunkowości, decyzje o utworzeniu odpisów aktualizujących należności należy podejmować w takich przypadkach, gdy - z uwagi na złą sytuację finansową i majątkową dłużnika bądź kwestionowane przezeń należności - pojawia się realna niepewność co do możliwości odzyskania wierzytelności. Skoro bowiem zaistniałe okoliczności wskazują, iż przyszły wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych stoi pod znakiem zapytania, oznacza to tym samym, że wykazywana w księgach rachunkowych wierzytelność przestaje spełniać definicję aktywów.
NA JAKIM KONCIE KSIĘGOWAĆ
Ewidencję operacji związanych z aktualizacją należności i rozliczaniem odpisów ujmuje się na koncie „Odpisy aktualizujące wartość należności”.
Zaliczenie odpisów
Odpisy aktualizujące wartość należności zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub do kosztów finansowych - zależnie od rodzaju należności, której dotyczy odpis aktualizacji. Należności umorzone, przedawnione lub nieściągalne zmniejszają dokonane uprzednio odpisy aktualizujące ich wartość. Należności umorzone, przedawnione lub nieściągalne, od których nie dokonano odpisów aktualizujących ich wartość lub dokonano odpisów w niepełnej wysokości, zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub kosztów finansowych.
W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego wartość aktywów, w tym również odpisu z tytułu trwałej utraty wartości, równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego zwiększa wartość danego składnika aktywów i podlega zaliczeniu odpowiednio do pozostałych przychodów operacyjnych lub przychodów finansowych.
Rozliczenie podatkowe
Zaliczenie odpisów aktualizujących do kosztów uzyskania przychodów ma charakter tymczasowy. Jeżeli bowiem wystąpi np. ich umorzenie, przedawnienie lub odpisanie wierzytelności jako nieściągalnych bądź ustanie przyczyn, dla których dokonano odpisu aktualizującego, wówczas podatnik zobowiązany będzie zaliczyć równowartość odpisu aktualizującego do podatkowych przychodów, oczywiście w tej części, od której dokonany był odpis aktualizujący uprzednio zaliczony do kosztów uzyskania przychodów (art. 12 ust. 1 pkt 4d-4e ustawy o CIT).
Ponowne zaliczenie w koszty uzyskania przychodów tej części wierzytelności, która uprzednio była zarachowana jako przychód należny, będzie możliwa w sytuacji:
- umorzenia należności (art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o CIT) w trybie art. 508 kodeksu cywilnego,
- odpisania należności jako nieściągalnej pod warunkiem, że owa nieściągalność zostanie udokumentowana w sposób określony w art. 16 ust. 2 ustawy o CIT (art. 16 ust. 1 pkt 25 lit. a) ustawy o CIT).
Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu, efektem którego jest częściowa redukcja długu, wierzyciel rozwiązuje utworzony w związku z ogłoszeniem upadłości dłużnika odpis aktualizujący należność, zaliczając jego wartość do przychodów podatkowym w tej części, w jakiej był uprzednio kosztem podatkowym.
Równocześnie w ciężar kosztów uzyskania przychodów zostanie zaliczona ta część wierzytelności, która w wyniku zawartego układu została umorzona (art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o CIT), oczywiście proporcjonalnie do udziału wartości przychodu podatkowego w całej kwocie należności.
PRZYKŁAD
EWIDENCJA ODPISÓW AKTUALIZUJĄCYCH
Typowe księgowania związane z dokonywaniem odpisów aktualizujących wartość należności oraz ich rozliczaniem są następujące:
1. Utworzenie odpisu aktualizującego wartość należności, w zależności od rodzaju należności:
- Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne” lub „Koszty finansowe”/Ma konto „Odpisy aktualizujące wartość należności”,
2. Podwyższenie należności lub roszczeń o zasądzone na rzecz jednostki koszty dochodzenia należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego (tj. odsetki za zwłokę w zapłacie, koszty sądowe):
- Wn konto „Rozrachunki z odbiorcami” lub „Pozostałe rozrachunki”/Ma konto „Odpisy aktualizujące wartość należności”,
3. Równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego na skutek ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu:
a) wpływ środków pieniężnych
- Wn konto „Rachunek bankowy” lub „Kasa”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami” lub „Pozostałe rozrachunki”,
b) rozliczenie zbędnego odpisu w związku ze spłatą należności
- Wn konto „Odpisy aktualizujące wartość należności”/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne” lub „Przychody finansowe”,
4. Odpisanie należności umorzonej, przedawnionej lub uznanej za nieściągalną, w stosunku do której dokonano uprzednio odpisu aktualizującego:
- Wn konto „Odpisy aktualizujące wartość należności”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami” lub „Pozostałe rozrachunki”.
PRZYKŁAD
JAK WIERZYCIEL UJMUJE NALEŻNOŚCI ZWIĄZANE Z UKŁADEM
1. Utworzenie odpisu aktualizującego należność zgłoszoną sędziemu komisarzowi do postępowania upadłościowego
a) kwota dochodzonej należności ogółem
- Ma konto „Odpisy aktualizujące wartość należności”,
b) należność główna
- Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne” (jest kosztem uzyskania przychodów w kwocie, która uprzednio była zaliczona do przychodów podatkowych),
2. Rozwiązanie odpisu aktualizującego z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o zatwierdzeniu układu
- Wn konto „Odpisy aktualizujące wartość należności”/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne” (jest przychodem podlegającym opodatkowaniu w tej części, w której odpis był uprzednio zaliczony do kosztów uzyskania przychodów);
3. Umorzenie części należności w myśl zawartej ugody, tj. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o zawarciu układu
- Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne” (z kosztów uzyskania przychodów wyłączona jest kwota proporcjonalna do udziału w całej należności VAT - niestanowiącego uprzednio przychodu podatkowego)/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
4. Wyciąg bankowy - wpływ środków od dłużnika w ratach
- Wn konto „Rachunek bankowy”/Ma konto „Rozrachunki z odbiorcami”
BEATA PIOTROWSKA
ksiegowosc@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 508 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
- Art. 3 ust. 1 pkt 12, art. 7 ust. 1 pkt 1, art. 35b oraz art. 35c ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).
- Art. 12 ust. 1 pkt 4d-4e oraz art. 16 ust. 1 pkt 44 i pkt 25 lit. a) ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).