Oprócz odsetek dodatkowym ciężarem dla dłużnika będą koszty egzekucyjne. Jednak dłużnik nie jest bezbronny wobec działań organu egzekucyjnego. Swoim działaniem może doprowadzić do zawieszenia bądź nawet umorzenia postępowania egzekucyjnego. Może przeciwstawić organowi egzekucyjnemu rozmaite środki zaskarżenia, w szczególności zarzuty przeciwko egzekucji oraz skargę na czynności egzekucyjne.
Uprawnionym organem do prowadzenia egzekucji zaległego podatku jest najczęściej naczelnik urzędu skarbowego. Jednak nie jest to jedyny organ podatkowy, który może być zarazem organem egzekucyjnym. W niektórych sprawach organem egzekucyjnym może być właściwy organ gminy o statusie miasta oraz dyrektor izby celnej. Egzekucja należności podatkowych jest prowadzona na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Egzekucja administracyjna może być wszczęta po uprzednim wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia. W upomnieniu wskazany jest termin uregulowania zaległości podatkowej. Jest to 7 dni od daty doręczenia upomnienia, pod rygorem wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Nie zawsze jednak jest konieczne upomnienie. Wierzyciel może wszcząć postępowanie egzekucyjne bez uprzedniego doręczenia upomnienia, w przypadkach gdy:
- należność pieniężna została określona w orzeczeniu, np. decyzji wymiarowej organu podatkowego,
- zobowiązany ma ustawowy obowiązek obliczenia lub uiszczenia należności pieniężnej bez wezwania, z wyjątkiem zobowiązań wynikających ze składanych deklaracji,
- egzekucja dotyczy należności z tytułu: grzywien nałożonych w drodze mandatu karnego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, grzywien wymierzonych mandatem karnym i innych należności pieniężnych orzeczonych w postępowaniu karnym skarbowym, kar pieniężnych i kosztów postępowania orzeczonych w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, odszkodowań orzeczonych w sprawach o naprawienie szkód wyrządzonych przez skazanych w mieniu zakładów karnych i aresztów śledczych, grzywien w celu przymuszenia nakładanych w postępowaniu egzekucyjnym obowiązków o charakterze niepieniężnym,
- egzekucja dotyczy kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych.
WAŻNE!
Gdy zobowiązania wynikają:
- z deklaracji lub zeznania złożonego przez podatnika lub płatnika,
- ze zgłoszenia celnego złożonego przez zobowiązanego,
- z deklaracji rozliczeniowej złożonej przez płatnika składek na ubezpieczenia społeczne,
- z informacji o opłacie paliwowej, organ podatkowy (wierzyciel) ma obowiązek doręczyć dłużnikowi upomnienie.
Po upływie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia i nieuregulowaniu przez dłużnika zaległości organ egzekucyjny wystawia tytuł wykonawczy.
Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą:
- doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub
- doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego.
Podatnik, przeciwko któremu wszczęto egzekucję za zaległości podatkowe, może się bronić, wnosząc zarzuty w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Wniesienie zarzutu nie wstrzymuje automatycznie tego postępowania. Organ egzekucyjny może jednak w uzasadnionych przypadkach wstrzymać postępowanie egzekucyjne lub niektóre czynności egzekucyjne do czasu rozpatrzenia zarzutu. Zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym spełniają podobną funkcję jak odwołanie w postępowaniu orzekającym.
Podstawą zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej może być:
- wykonanie lub umorzenie w całości albo w części obowiązku, przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku, np. wcześniejsza zapłata zaległości, decyzja o umorzeniu zaległości wydana przez organ podatkowy,
- odroczenie terminu wykonania obowiązku albo brak wymagalności obowiązku z innego powodu, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnej, np. decyzja o odroczeniu terminu zapłaty lub decyzja o rozłożeniu na raty spłaty zaległości podatkowej,
- określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia, np. egzekwowanie zapłaty mandatu, podczas gdy z orzeczenia wynika obowiązek zapłaty podatku,
- błąd co do osoby zobowiązanego, np. tytuł wykonawczy został wystawiony na wspólnika, gdy dłużnikiem jest spółka,
- niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym, np. obowiązek rozbiórki obiektu zagraża sąsiednim budynkom,
- niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego, np. dłużnik korzysta z immunitetu dyplomatycznego,
- brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia, np. tytuł wykonawczy wystawiono bez wcześniejszego upomnienia, mimo iż przepisy nakazują wcześniejsze upomnienie dłużnika,
- zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego, np. zajęcie nieruchomości, podczas gdy wystarczyłoby zajęcie rachunku bankowego,
- prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny, np. urząd miasta prowadzi egzekucję zamiast naczelnika urzędu skarbowego,
- niespełnienie wymogów, którym powinien odpowiadać tytuł wykonawczy, np. tytuł wykonawczy nie zawiera daty jego wystawienia.
Wymienione zarzuty zawiera art. 33 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przepis ten stanowi dla wnoszącego zarzuty postawę prawną wnoszonych zarzutów przeciwegzekucyjnych i należy go powołać w skardze - patrz wzór 1.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Zgłoszone zarzuty organ egzekucyjny rozpatruje po uzyskaniu stanowiska wierzyciela w zakresie zgłoszonych zarzutów.
Środkiem przeciwegzekucyjnym jest również skarga na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego lub egzekutora oraz skarga na przewlekłość postępowania egzekucyjnego (art. 54 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji) - patrz wzór 2.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Skargę na konkretne czynności egzekucyjne wnosi się w terminie 14 dni od dnia dokonania zakwestionowanej czynności egzekucyjnej. W sprawie skargi postanowienie wydaje organ nadzoru. Na postanowienie o oddaleniu skargi przysługuje zażalenie. Zażalenie należy wnieść do organu odwoławczego za pośrednictwem organu egzekucyjnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia.
Wniesienie skargi nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego. Organ egzekucyjny lub organ nadzoru może jednak, w drodze postanowienia, wstrzymać w uzasadnionych przypadkach prowadzenie postępowania egzekucyjnego.
Warto pamiętać, że podatnicy mogą występować z wnioskiem do organów podatkowych o rozłożenie na raty, odroczenie lub umorzenie zaległości podatkowych. W przypadku wydania przez organ podatkowy decyzji pozytywnej dla podatnika postępowanie egzekucyjne ulega umorzeniu lub zawieszeniu.
- art. 32-36, 46-48, 54, 64-66 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 115, poz. 794
Grzegorz Błażejczyk
ekspert w zakresie procedur podatkowych