Instytucja wyjawienia majątku wiąże się z zabezpieczeniem wykonania zobowiązania podatkowego przez podatnika. Wyjawienie majątku spełnia głównie rolę pomocniczą w zakresie egzekwowania należności, dzięki czemu wierzyciel może uzyskać od dłużnika informacje dotyczące stanu jego majątku. Przypomnijmy, że w przypadku gdy istnieje obawa, że podatnik nie rozliczy się z fiskusem z tytułu należnych podatków, urząd skarbowy może przed terminem płatności zabezpieczyć zobowiązanie podatkowe na majątku podatnika. Organ podatkowy ma wiele możliwości zabezpieczenia wykonania zobowiązań podatkowych. Należą do nich: hipoteka przymusowa i zastaw skarbowy, z którymi wiąże się obowiązek ujawnienia majątku przez podatnika.
Na żądanie organu
Zgodnie z art. 39 par. 1 Ordynacji podatkowej wyjawienia majątku w postaci nieruchomości oraz praw majątkowych można dokonać wyłącznie w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej. Organ podatkowy może żądać od podatnika ujawnienia majątku w przypadku, gdy zachodzą przesłanki dokonania zabezpieczenia. Żądanie ujawnienia może dotyczyć wyłącznie nieruchomości i praw majątkowych, które mogą być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego.
Wyjaśnijmy, że hipoteka przymusowa przysługuje Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu: zobowiązań podatkowych powstających z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającej jego wysokość, zaległości podatkowych w podatkach stanowiących dochód Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego oraz odsetek za zwłokę od powyższych zaległości podatkowych.
WAŻNE
Obowiązek złożenia oświadczenia o wyjawieniu majątku na rządowym formularzu ORD-H dotyczy wyłącznie podmiotów, które mogą być obciążone hipoteką przymusową, nie odnosi się natomiast do oświadczenia o wyjawieniu rzeczy i praw, na których może być ustanowiony zastaw skarbowy.
Zastaw skarbowy
Na mocy art. 45 Ordynacji podatkowej przepisy dotyczące obowiązku złożenia oświadczenia o ujawnieniu majątku na żądanie organu podatkowego w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej stosuje się odpowiednio w przypadku zastawu skarbowego. Organ podatkowy ma prawo do ustalenia przedmiotu ewentualnego zastawu skarbowego przez dokonanie spisu rzeczy ruchomych i praw majątkowych, np. na podstawie zebranych przez siebie danych w wyniku kontroli podatkowej lub skarbowej. Może również w tym celu zażądać od przyszłego zastawcy złożenia w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej oświadczenia o wyjawieniu rzeczy i praw.
Fiskus może zabezpieczać w formie zastawu skarbowego zarówno zobowiązania podatkowe, powstałe w wyniku doręczenia decyzji ustalających ich wysokość, jak również zobowiązania podatkowe powstałe na skutek zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa wiąże powstanie takiego zobowiązania, w momencie gdy przekształcą się one w zaległość podatkową. Przedmiotem zastawu skarbowego mogą być rzeczy ruchome lub zbywalne prawa majątkowe. Zastawem skarbowym nie mogą być natomiast obciążone rzeczy lub prawa majątkowe niepodlegające egzekucji oraz mogące być przedmiotem hipoteki.
Urzędowy formularz
Zobowiązanymi do złożenia oświadczenia o wyjawieniu majątku mogą być: podatnik, płatnik, inkasent, wspólnicy spółki cywilnej lub inne osoby trzecie odpowiadające za zaległości podatkowe. Natomiast do złożenia takiego oświadczenia nie mogą być wezwani następcy prawni oraz małżonkowie wymienionych wcześniej podmiotów.
Wyjawienia należy dokonać w formie oświadczenia, które podatnik składa pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Oświadczenie należy złożyć na urzędowym formularzu, którego wzór został określony w rozporządzeniu ministra finansów z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie wzoru oświadczenia o nieruchomościach i prawach majątkowych mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej. Formularz ten, oznaczony symbolem ORD-H, odnosi się wyłącznie do podmiotów, które mogą być obciążone hipoteką przymusową.
W części C składanego oświadczenia podatnik wskazuje dane dotyczące majątku. W pierwszej kolejności wpisuje informacje o nieruchomościach, w szczególności miejsce położenia, stan prawny, numer księgi wieczystej lub zbioru dokumentów oraz ewentualne obciążenia. Następnie należy podać informacje o prawach majątkowych, które mogą być przedmiotem hipoteki, w szczególności miejsce położenia nieruchomości, w stosunku do której przysługuje prawo majątkowe (rzeczowe), rodzaj prawa majątkowego, które może być przedmiotem hipoteki (użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, czy też wierzytelność zabezpieczona hipoteką). Następnie należy wskazać ewentualne obciążenia, numer księgi wieczystej lub zbioru dokumentów.
Odpowiedzialność karna
W części D formularza znajduje się natomiast oświadczenie i podpis osoby odpowiedzialnej za podanie danych. Zgodnie z art. 39 par. 2 Ordynacji podatkowej organ podatkowy przed odebraniem oświadczenia jest zobowiązany uprzedzić podatnika o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w składanym oświadczeniu może mieć poważne konsekwencje. Zgodnie z art. 233 par. 1 kodeksu karnego, kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Z kolei odmowa wyjawienia rzeczy lub praw majątkowych przez osobę do tego zobowiązaną może skutkować nałożeniem na tę osobę kary porządkowej do 2,5 tys. zł na podstawie art. 262 par. 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej.
Wyjawienie majątku
Odrębny tryb żądania wyjawienia majątku regulują przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ustawa reguluje zasady postępowania oraz środki przymusu mające na celu realizację m.in. obowiązków o charakterze pieniężnym, w tym podatków. Zgodnie z art. 71 ustawy, jeżeli egzekucja administracyjna należności pieniężnych staje się bezskuteczna, organ egzekucyjny lub wierzyciel może zwrócić się do sądu o nakazanie zobowiązanemu wyjawienia majątku, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego. O nakazanie wyjawienia majątku można się zwrócić również przed wszczęciem egzekucji administracyjnej lub w toku egzekucji, jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że należność pieniężna nie zostanie zaspokojona ze znanego majątku zobowiązanego, jego wynagrodzenia za pracę lub przypadających mu okresowo świadczeń za okres sześciu miesięcy.
PRZYKŁAD
WYJAWIENIE MAJĄTKU W TRAKCIE KONTROLI PODATKOWEJ
Urząd skarbowy wszczął kontrolę podatkową u podatnika w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych. Kontrola rocznych rozliczeń ujawniła zaniżenie dochodu oraz podatku, w związku z czym organ podatkowy wyda decyzję określającą zobowiązanie podatkowe w prawidłowej wysokości. Decyzji ta może stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej. Organ podatkowy w trakcie kontroli podatkowej zmierzającej do wydania decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego zażądał od podatnika złożenia oświadczenia o wyjawieniu nieruchomości i praw majątkowych, które mogą być przedmiotem hipoteki przymusowej.
MAGDALENA MAJKOWSKA
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 39, art. 45, art. 262 par. 2 pkt 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
- Rozporządzenie ministra finansów z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie wzoru oświadczenia o nieruchomościach i prawach majątkowych mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej (Dz.U. nr 165, poz. 1372).
- Art. 71 ust. 1-3 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954).