Przeniesienie wierzytelności odbywa się w formie przelewu (cesji) na zasadach określonych w przepisach kodeksu cywilnego (art. 509-517).
Cesja wierzytelności może nastąpić poprzez umowę sprzedaży, zamiany, darowizny lub innej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności. W przypadku sprzedaży wierzytelności dochodzi do zmiany wierzyciela na podstawie odpłatnej umowy. Przelew wierzytelności odbywa się bez udziału i bez zgody dłużnika. Stronami umowy są cedent, czyli osoba sprzedająca wierzytelność, i cesjonariusz, czyli nabywca.
Sprzedaż wierzytelności wywołuje także określone skutki podatkowe. Co do zasady zysk uzyskany przez podatnika ze sprzedaży wierzytelności stanowi przychód z tytułu odpłatnego zbycia praw majątkowych. Dotyczy to także przychodów uzyskanych ze zbycia wierzytelności dokonywanego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Kwalifikacja przychodów ze zbycia wierzytelności do przychodów z praw majątkowych odnosi się zarówno do obcych wierzytelności, tzn. takich, które zostały nabyte przez przedsiębiorcę, jak i wierzytelności własnych, czyli wynikających z prowadzonej przez niego działalności. Takie rozróżnienie wierzytelności na własne i obce będzie miało znaczenie przy ustalaniu przychodów oraz kosztów ich uzyskania w przypadku zbycia wierzytelności.
Zbycie wierzytelności własnej
Zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i odpowiednio art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody związane z działalnością gospodarczą osiągnięte w roku podatkowym uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktyczne otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. W przypadku zbycia wierzytelności na rzecz innego podmiotu i otrzymania zapłaty z tego tytułu wierzyciel nie osiąga przychodu, gdyż osiągnął go już wcześniej, wykazując przychód należny. Jeżeli zatem wartość wierzytelności podatnik zaliczył do przychodów należnych, to cena uzyskana w wyniku zbycia tej wierzytelności w istocie stanowi jedynie spłatę należności już uprzednio zaliczonej do przychodów.
W przypadku zbycia wierzytelności w praktyce często zbywca ponosi stratę, uzyskując cenę mniejszą od wartości nominalnej wierzytelności. Dotyczy to zarówno zbycia wierzytelności własnej, jak i obcej. Strata stanowi różnicę pomiędzy ceną nominalną zbywanej wierzytelności a jej ceną zbycia. Zgodnie z ogólną zasadą kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych wyraźnie jako niestanowiące kosztów podatkowych. Na mocy z art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i odpowiednio art. 23 ust. 1 pkt 34 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za koszty uzyskania przychodów nie uważa się strat z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności, chyba że wierzytelność ta uprzednio została zarachowana jako przychód należny. Oznacza to, że regulacje ustaw o podatkach dochodowych umożliwiają uznanie straty za koszt uzyskania przychodów tylko w przypadku zbycia nieruchomości własnych, ponieważ jedynie takie wierzytelności mogą być zaliczone do przychodów należnych.
PRZYKŁAD
STRATA PRZY ZBYCIU WIERZYTELNOŚCI
Spółka dostarczyła towary swojemu kontrahentowi w ramach prowadzonej działalności. Należność w kwocie 60 000 zł, wynikającą z wystawionej faktury, zaliczyła jako przychód należny. Ponieważ spółka nie mogła odzyskać należności od swojego dłużnika i potrzebowała środków na rozwój firmy, postanowiła zbyć wierzytelność. Uzyskana cena zbywanej wierzytelności wyniosła 40 000 zł. Spółka poniosła zatem stratę w wysokości 20 000 zł stanowiącą różnicę między ceną nominalną zbywanej wierzytelności a jej ceną zbycia. Powstałą stratę spółką stosownie do art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT będzie mogła zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów.
Zaliczenie straty do kosztów
W przypadku gdy wierzytelność, będąca przedmiotem transakcji zbycia została zarachowana jako przychód należny, podatnik ma możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów straty poniesionej z tytułu sprzedaży tej wierzytelności. W takim przypadku kwota, którą uiści nabywca wierzytelności, nie będzie stanowiła przychodu podatnika, gdyż już wcześniej została ona przez niego uwzględniona w podstawie opodatkowania. Jeżeli zatem przedsiębiorca zaliczył do przychodów opodatkowanych wierzytelność w dacie jej wymagalności, a następnie w wyniku braku spłaty postanowił zbyć wierzytelność poniżej jej wartości, to w przypadku takiego zbycia przedsiębiorca nie wykaże już przychodu. Uznanie ceny uzyskanej ze zbycia wierzytelności za przychód podatkowy prowadziłoby bowiem do jej podwójnego opodatkowania.
W celu ustalenia, czy konkretna transakcja zbycia wierzytelności przyniesie stratę, którą będzie można zaliczyć do kosztów, czy też przychód, należy każdorazowo od kwoty otrzymanej przez wierzyciela od nabywcy wierzytelności odjąć wartość nominalną zbywanej wierzytelności. Ujemny wynik wyznaczy stratę pomniejszając przychód. Z kolei dodatni powinien zostać wykazany jako dochód do opodatkowania.
Wierzytelności niezaliczone do kosztów
W sytuacji gdy wierzytelności nie zostały zaliczone do przychodów należnych, podatnik nie będzie miał prawa zaliczyć do kosztów straty poniesionej z tytułu sprzedaży wierzytelności. Jeżeli w takiej sytuacji przedsiębiorca sprzeda wierzytelność po niższej cenie, powinien wykazać przychód w wysokości uzyskanej kwoty oraz koszty w wysokości wartości wierzytelności, czyli zadeklarować stratę z tytułu tej transakcji. Przedsiębiorca nie będzie jednak mógł zaliczyć do kosztów straty z tytułu zbycia takiej wierzytelności.
Możliwości wykazania nabytej wierzytelności jako przychodu należnego nie mają podatnicy prowadzący działalność polegającą na obrocie wierzytelnościami. Ponieważ zbywana wierzytelność nie może być przed jej sprzedażą zarachowana jako przychód należny, nie istnieje również możliwość zaliczenia straty poniesionej w wyniku sprzedaży do kosztów uzyskania przychodów.
Profesjonalny obrót wierzytelnościami
W przypadku nabycia wierzytelności w ramach działalności polegającej na obrocie wierzytelnościami nabywca uzyskuje przychód dopiero w momencie zbycia tej wierzytelności innemu podmiotowi lub faktycznego otrzymania należności wynikającej z nabytej wierzytelności od dłużnika. Wynika to z tego, że przychód z nabycia wierzytelności nie jest przychodem należnym związanym z działalnością gospodarczą, o którym mowa w art. 23 ust. 3 ustawy o CIT (i odpowiednio art. 14 ust. 1 ustawy o PIT). Wydatki poniesione na zakup wierzytelności nie będą stanowiły kosztów uzyskania przychodów w momencie jej nabycia, gdyż, pomimo że nabywca staje się wierzycielem, nie uzyskuje on przychodu do czasu faktycznej realizacji tej wierzytelności, czyli do czasu fizycznej zapłaty kwoty przez dłużnika.
Jeżeli nabywca nie zdoła wyegzekwować nabytej wierzytelności lub ją wyegzekwuje poniżej wartości nominalnej, to w takim wypadku nie będzie mógł zaliczyć tej wierzytelności lub jej niewyegzekwowanej części do kosztów uzyskania przychodów odpisując ją jako nieściągalną. Wartość wierzytelności odpisanych jako nieściągalne można bowiem zaliczyć do kosztów tylko wtedy, gdy zostały one zaliczone do przychodów należnych.
MAGDALENA MAJKOWSKA
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 12 ust. 3, art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
- Art. 14 ust. 1, art. 23 ust. 1 pkt 34 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
- Art. 509-517 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).