Fiskus w celu zapewnienia realizacji zobowiązań podatkowych przez podatników może decydować o ich zabezpieczeniu w drodze ustanowienia zastawu skarbowego. Zastaw skarbowy to szczególny rodzaj zastawu ustawowego, który daje wierzycielowi (zastawnikowi) uprawnienie do dochodzenia zaspokojenia wierzytelności z rzeczy ruchomej lub zbywalnego prawa majątkowego, stanowiącego własność dłużnika (zastawcy), bez względu na to, czyją stały się własnością. Zastaw skarbowy przysługuje Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego (reprezentowanym przez właściwe organy podatkowe) z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania, a także z tytułu zaległości podatkowych oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości. Instytucję zastawu skarbowego reguluje art. 41 i nast. Ordynacji podatkowej.
Przedmiot zastawu
Przedmiotem zastawu skarbowego mogą być rzeczy ruchome oraz zbywalne prawa majątkowe o określonej wartości. W dniu ustanowienia zastawu wartość ta musi wynosić co najmniej 10,6 tys. zł. Zastawem skarbowym nie można obciążać nieruchomości oraz praw niezbywalnych, czyli takich, które nie mogą być przeniesione na inne osoby (np. osobiste prawa autorskie). Przepisy Ordynacji podatkowej przewidują dodatkowe zastrzeżenie w zakresie możliwości ustanowienia zastawu skarbowego. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami jest to wykluczone w przypadku rzeczy lub praw majątkowych niepodlegających egzekucji oraz mogących być przedmiotem hipoteki. Podkreślić należy, że przedmiotem zastawu mogą być nie tylko wszystkie rzeczy ruchome oraz zbywalne prawa majątkowe będące własnością podatnika, ale również stanowiące współwłasność łączną podatnika i jego małżonka.
Organ podatkowy w celu ustalenia przedmiotu ewentualnego zastawu może zażądać od podatnika w trakcie postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej wyjawienia rzeczy ruchomych lub praw majątkowych, które mogą być przedmiotem zastawu skarbowego. Wyjawienia dokonuje się w formie oświadczenia składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Momentem powstania zastawu skarbowego jest wpis do rejestru zastawów skarbowych. Jest on dokonywany na podstawie decyzji określającej lub ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego lub odsetek za zwłokę albo odpowiedzialności innych niż podatnik podmiotów (płatnika, inkasenta, osoby trzeciej, spadkobiercy), jak również deklaracji, jeżeli wskazane w niej zobowiązanie nie zostało wykonane.
Konieczność wpisu zastawu do rejestru zastawów wynika głównie z tego, że obciążona zastawem rzecz w dalszym ciągu pozostaje we władaniu podatnika, który nie tylko może korzystać z rzeczy obciążonej zastawem, ale również nią rozporządzać, w tym dokonać jej zbycia. Podkreślić trzeba, że należność z rzeczy zabezpieczonej zastawem może być egzekwowana niezależnie od tego, czyją stała się własnością. Zastaw zachowuje bowiem skuteczność wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu i co do zasady ma pierwszeństwo przed jego wierzycielami osobistymi. W praktyce oznacza to, że fiskus może zaspokoić się z przedmiotu zastawu bez względu na zmianę jej właściciela.
W przypadku nieuregulowania należności pomimo ustanowienia zastawu, organ podatkowy będzie mógł zaspokoić swoją wierzytelność z przedmiotu zastawu w trybie egzekucji administracyjnej.
WAŻNE
W celu uzyskania wypisu z CRZS należy złożyć wniosek zawierający dane ruchomości lub zbywalnego prawa majątkowego, dane ich właściciela oraz wnioskodawcy. Jeżeli wypis ma dotyczyć samochodu, należy podać również markę, numer rejestracyjny, numer silnika i numer podwozia samochodu
Wypis z rejestru
W celu ochrony ewentualnych nabywców rzeczy zabezpieczonych zastawem wprowadzono zasadę jawności rejestru. Każdy podmiot zainteresowany, który ma w tym jakikolwiek interes (np. potencjalny nabywca rzeczy, wierzyciel zainteresowany egzekucją z rzeczy, podmiot zamierzający ustanowić zastaw na rzeczy) może zwrócić się do organu prowadzącego rejestr o wydanie wypisu z publicznego rejestru, w którym ujawniane są rzeczy i prawa majątkowe obciążone zastawem skarbowym. Rejestry zastawów prowadzone są przez naczelników urzędów skarbowych właściwych miejscowo dla podatnika, którego rzeczy lub prawa majątkowe zostały obciążone. W Polsce oprócz rejestrów prowadzonych przez naczelników urzędów skarbowych istnieje również Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych (CRZS) zawierający informacje o zastawach skarbowych ustanowionych w całym kraju. Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych prowadzony jest przez ministra finansów i zawiera dane zbiorcze z rejestrów prowadzonych przez poszczególnych naczelników urzędów skarbowych. Organy podatkowe mają obowiązek przekazywania informacji z rejestru zastawów skarbowych do CRZS. Pełni on rolę ogólnokrajowej informacji o wszystkich zastawach, które zostały ustanowione na terenie całego kraju.
Wypis z Centralnego Rejestru jest droższy, warto jednak zwrócić uwagę, że zwalnia on z konieczności poszukiwania organów podatkowych, w których określona rzecz mogła zostać obciążona zastawem skarbowym. W praktyce może się to okazać niezwykle istotne. Trzeba bowiem pamiętać, że istnieje możliwość, iż zastaw skarbowy na jednej rzeczy został ustanowiony w dwóch lub więcej urzędach skarbowych. Możliwa jest również sytuacja, w której zastaw skarbowy został ustanowiony w związku z zaległościami poprzednich właścicieli rzeczy, których właściwość organu podatkowego trudno byłoby ustalić.
Wygaśnięcie zastawu
Zgodnie z zasadą ogólną zastaw skarbowy wpisany wcześniej ma pierwszeństwo przed zastawem skarbowym wpisanym później. Reguła ta znajduje odpowiednie zastosowanie również w przypadku, gdy rzecz ruchoma lub prawo majątkowe zostały obciążone zastawem ujawnionym w innym rejestrze prowadzonym na podstawie odrębnych ustaw (np. zastaw dokonywany na postawie przepisów ustawy z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów).
Przepisy Ordynacji podatkowej regulują przesłanki wygaśnięcia zastawu skarbowego. Po pierwsze, wygasa on z dniem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Zastaw skarbowy nie może bowiem istnieć bez wierzytelności, którą zabezpiecza. Po drugie, zastaw wygasa w przypadku wykreślenia wpisu w rejestrze zastawów. Wygaśnięcie zastawu następuje wreszcie w wyniku egzekucyjnej sprzedaży przedmiotu zastawu, która prowadzi do zaspokojenia wierzyciela podatkowego. Organ podatkowy ma obowiązek zawiadomienia podatnika (zastawcy) zarówno o dokonaniu wpisu do Rejestru Zastawo Skarbowych, jak i o wykreśleniu z tego Rejestru.
PRZYKŁAD
USTANOWIENIE ZASTAWU NA RZECZACH RUCHOMYCH
W toku postępowania podatkowego organ podatkowy stwierdził, że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż ta, którą podatnik wykazał w złożonej deklaracji. Naczelnik urzędu skarbowego wydał decyzję, w której określił wysokość zobowiązania podatkowego w prawidłowej wysokości. Nie był to pierwszy przypadek, kiedy podatnik zaniżył wysokość należnego podatku. Organ podatkowy w trakcie postępowania podatkowego zażądał od podatnika wyjawienia rzeczy ruchomych i praw majątkowych, które mogą być przedmiotem zastawu skarbowego. Na postawie doręczonej decyzji określającej wysokość zobowiązania, w celu zabezpieczenia jego wykonania, naczelnik urzędu skarbowego ustanowił zastaw skarbowy na trzech samochodach podatnika. Zastaw skarbowy powstał z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych.
ILE TRZEBA ZAPŁACIĆ ZA WYDANIE WYPISU
20 zł - kosztuje wypis z rejestru zastawów
50 zł - koszt wypisu z Centralnego Rejestru Zastawów
Opłata za wypis stanowi dochód budżetu państwa
MAGDALENA MAJKOWSKA
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 39 par. 1 i 2, art. 41-46 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
- Rozporządzenie ministra finansów z 24 grudnia 2002 r. w sprawie rejestru zastawów skarbowych oraz Centralnego Rejestru Zastawów Skarbowych (Dz.U. nr 240, poz. 2068 z późn. zm.).