Proces cywilny może być powodem problemów nie tylko prawnych, lecz także podatkowych i to zarówno u pozwanego, jak i powoda, czyli wierzyciela. Organy podatkowe nie przyznają bowiem pozwanym prawa do zaliczenia wydatków procesowych do kosztów uzyskania przychodów. Orzecznictwo dotyczące kosztów poniesionych przez powoda jest w większości korzystne, ale jeśli wierzyciel przegra proces sądowy, organy podatkowe mogą zakwestionować zaliczenie wydatków sądowych do kosztów podatkowych.
Zasady etyczne
Marek Kolibski, doradca podatkowy w Kancelarii Podatkowej Ożóg i Wspólnicy, zwraca uwagę, że działania podejmowane przez podatnika w procesie cywilnym mogą być ocenione przez organy podatkowe w aspekcie zasad etycznych. Odnosi się to do podatników, którzy zostali pozwani do sądu przez swoich kontrahentów.
- Jeśli, zdaniem organów podatkowych, podatnik został pozwany za nieetyczne zachowanie, to nie przysługuje prawo zaliczenia kosztów udziału w procesie do kosztów uzyskania przychodów. Taki charakter mogą mieć np. procesy o odszkodowanie - przyznaje Marek Kolibski.
Przedmiotem powództwa w procesie cywilnym może być żądanie spełnienia świadczenia wskazanego w umowie, odszkodowanie lub żądanie ukształtowania prawa lub stosunku prawnego.
Wyłączenie z kosztów
W opinii organów podatkowych w procesach o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości podatnik jako pozwany dopuszcza się czynów nagannych z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Naruszenie tych zasad powoduje brak możliwości zaliczenia kosztów obrony w procesie do kosztów uzyskania przychodów.
Na takim stanowisku stanął ostatnio dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy, który w interpretacji z grudnia 2007 r. (nr ITPB 3/423-44/07/DK) stwierdził, że koszty związane z działalnością gospodarczą jednostki poza tym, że muszą być wynikiem racjonalnego i celowego działania, nie mogą obciążać budżetu skutkami zaniedbań czy działań sprzecznych z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Korzystanie z cudzej nieruchomości bez właściwego uregulowania stosunku prawnego organ podatkowy uznał za zaniedbanie i działanie sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego.
W takiej sytuacji podatnik, który wszedł w spór z organami podatkowymi, powinien wykazać, że jego działania, mimo że doprowadziły do wniesienia przeciwko niemu powództwa, nie były naganne etycznie, gdyż np. stan prawny i faktyczny w danej sprawie nie był jasny i na tym tle doszło do sporu sądowego.
- Brak jednoznacznej oceny etycznej działań pozwanego będzie tym bardziej utrudniony w przypadku powództw o ukształtowanie prawa lub powództw o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego - zwraca uwagę ekspert w Ożóg i Wspólnicy.
Wydatki wierzyciela
Po drugiej stronie sali sądowej staje wierzyciel, którego sytuacja podatkowa wydaje się jaśniejsza, co potwierdza Piotr Chmieliński, doradca podatkowy w Ożóg i Wspólnicy.
- Możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych wydatków poniesionych przez wierzyciela na ochronę prawną w zakresie toczącego się postępowania sądowego nie powinna budzić większych wątpliwości - stwierdza.
Ekspert dodaje, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem organów podatkowych punkt odniesienia dla podatnika w zakresie kwalifikacji takich wydatków do kosztów podatkowych stanowi reguła ogólna określona w art. 15 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych i art. 22 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
- W tym zakresie należałoby uznać, że kosztami podatkowym są wszelkie racjonalne i celowe wydatki poniesione na ochronę swoich roszczeń wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej, poniesione w celu osiągnięcia przychodu lub zabezpieczenia albo zachowania źródła przychodu - wyjaśnia Piotr Chmieliński.
W typowej sytuacji procesowej, w której np. wierzyciel wnioskuje o wydanie nakazu zapłaty i dochodzi należności związanych ze swoją działalnością gospodarczą, koszty sądowe oraz koszty zastępstwa procesowego powinny stanowić u niego koszt uzyskania przychodu i być potrącane w chwili poniesienia.
Przegrana w sądzie
Michał Dec, doradca podatkowy w Ożóg i Wspólnicy, zwraca jednak uwagę, że w trakcie procesu cywilnego występują sytuacje, w których kwalifikacja określonych wydatków ponoszonych przez powoda nie jest aż tak jednoznaczna. Dzieje się tak, gdy powód przegrywa sprawę w sądzie. W przypadku przegranej wierzyciela poza wydatkami przez niego poniesionymi powstaje również obowiązek zwrotu kosztów procesowych pozwanemu.
- W wielu sytuacjach zatem kwalifikacji wydatków poniesionych w trakcie procesu należałoby dokonywać w aspekcie motywacji moralnej powoda - stwierdza Michał Dec.
Ekspert podkreśla również, że w wielu sytuacjach organy podatkowe mogą uznać za nieuzasadnione poniesione przez powoda koszty procesu w razie uznania przez sąd, że dochodzone roszczenie stanowiło nadużycie prawa bądź też roszczenie powodowi nie przysługiwało.
W opinii ekspertów, zbadać należy również celowość i racjonalność poniesionych przez powoda kosztów procesowych. Zdaniem Michała Deca, na uwagę zasługuje sytuacja, w której powód dochodzi roszczenia przedawnionego, mając świadomość, że w trakcie procesu pozwany może podnieść zarzut przedawnienia.
- W takiej sytuacji kwalifikacja podatkowa wydatków również mogłaby być kwestionowana przez organy podatkowe, chociaż, jak wskazuje praktyka, w takich sytuacjach często zarzut przedawnienia nie jest przez pozwanego podnoszony i dochodzi do zasądzenia świadczenia na rzecz powoda (wierzyciela) - podsumowuje nasz rozmówca.
5 lat od końca roku, w którym złożono zeznanie, organ podatkowy może zweryfikować koszty
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wydatki procesowe
ŁUKASZ ZALEWSKI