Nakładana przez organy podatkowe kara porządkowa to finansowa dolegliwość, która ma służyć dyscyplinowaniu uczestników postępowania podatkowego, których zachowanie utrudnia jego prowadzenie. Stosowanie kar porządkowych ma zatem na celu zagwa- rantowanie sprawnego przebiegu postępowania. Kara może być wymierzona za naruszenie obowiązków wynikających z przepisów podatkowych wobec wszystkich uczestników postępowania podatkowego. Jedyny wyjątek dotyczy strony przesłuchiwanej w charakterze świadka, po uprzednim wyrażeniu przez nią zgody na to przesłuchanie.
Naruszenie obowiązków
Zakres przedmiotowy stosowania kar porządkowych został uregulowany w art. 262 par. 1-3 Ordynacji podatkowej. Katalog zachowań uczestników postępowania, które mogą skutkować wymierzeniem takiej kary, ma charakter zamknięty, co oznacza, że niedopuszczalne jest karanie innych zachowań. Karą porządkową mogą zostać ukarani: strona, pełnomocnik strony, świadek lub biegły, którzy mimo prawidłowego wezwania organu podatkowego nie stawili się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub bezzasadnie odmówili złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności. Karą porządkową zagrożone jest także opuszczenie miejsca przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem bez zezwolenia organu podatkowego.
Przepisy dotyczące kary porządkowej mogą być także stosowane odpowiednio do osoby, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego, oraz do osoby, która odmówiła wyjawienia rzeczy lub praw majątkowych mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu rejestrowego. Karę porządkową można również nałożyć na osoby trzecie, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin, a począwszy od 1 stycznia 2007 r. także na uczestników rozprawy, którzy przez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie.
Każde z określonych przez ustawodawcę zachowań, które uzasadniają nałożenie na uczestnika postępowania podatkowego kary porządkowej, może być samoistną podstawą do jej wymierzenia. Mogą one również kumulatywnie stanowić podstawę wymiaru kary. Nie jest natomiast dopuszczalne orzeczenie wobec tej samej osoby kilku kar porządkowych w przypadku zbiegu przesłanek regulowanych w art. 262 par. 1-3 Ordynacji.
Sam fakt naruszenia przez uczestników postępowania podatkowego ustawowych obowiązków w trakcie jego prowadzenia nie oznacza automatycznego wymierzenia kary porządkowej. O zastosowaniu tej szczególnej sankcji, jak również o jej wysokości, rozstrzyga organ podatkowy w drodze postanowienia. Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej kara porządkowa ma charakter kary pieniężnej. Jej górna granica wynosi 2,5 tys. zł. Warto wiedzieć, że określona w ustawie maksymalna wysokość kary porządkowej podlega waloryzacji. Mechanizm waloryzacyjny ma na celu utrzymanie jednolitej dolegliwości finansowej na przestrzeni dłuższego okresu. Zgodnie z art. 262a kwota kary porządkowej (2,5 tys. zł) podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli wskaźnik ten ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie. W przypadku wzrostu wskaźnika cen minister finansów ogłasza zwaloryzowaną maksymalną kwotę kary porządkowej w Monitorze Polskim. Zgodnie z obwieszczeniem z 21 sierpnia 2007 r. maksymalną wysokość kary porządkowej ustalono na 2008 rok w takiej samej wysokości jak w ustawie, czyli 2,5 tys. zł.
Warto wiedzieć, że nałożenie kary porządkowej nie wyklucza możliwości zastosowania innych środków przymusu przewidzianych w przepisach szczególnych. Możliwość ta jednak dotyczy wyłącznie świadka lub biegłego. Do osób, które biorą udział w postępowaniu podatkowym w takim właśnie charakterze, ma zatem zastosowanie szerszy zakres środków dyscyplinujących niż do innych uczestników postępowania. Poza wymierzeniem pieniężnej kary porządkowej można wobec nich zastosować przede wszystkim środki przymusu wynikające z ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Chodzi tu o środki stosowane w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym, np. udostępnienia przez osobę trzecią przedmiotu oględzin. Takim środkiem przymusu może być grzywna w celu przymuszenia.
Zapłata kary
O nałożeniu kary porządkowej decyduje organ podatkowy, przed którym toczy się postępowanie. Może to być zarówno organ I, jak i II instancji. Wymierzenie kary następuje w drodze postanowienia. Musi być ono sporządzone na piśmie, zawierać uzasadnienie faktyczne oraz prawne, a także być doręczone osobie ukaranej wraz z pouczeniem o środkach zaskarżenia. Termin płatności kary porządkowej wynosi siedem dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej. Na postanowienie nakładające karę służy zażalenie. Należy w nim wskazać zarzuty przeciw postanowieniu, określić istotę i zakres żądania będącego przedmiotem zażalenia oraz wskazać dowody uzasadniające to żądanie.
Zażalenie nie jest jedynym środkiem prawnym służącym ukaranemu. Organ podatkowy, który nałożył karę podatkową, może na wniosek ukaranego, złożony w terminie siedmiu dni od doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, uznać za usprawiedliwione niestawiennictwo lub niewykonanie innych obowiązków i uchylić postanowienie nakładające karę. Wniosek o uchylenie kary porządkowej zawierający usprawiedliwienie naruszenia obowiązków w toku postępowania podatkowego składany jest do organu podatkowego, który wydał postanowienie o ukaraniu. Na postanowienie o odmowie uchylenia kary przysługuje zażalenie. W przypadku wątpliwości interpretacyjnych dotyczących tego, czy strona składa zażalenie na postanowienie o ukaraniu karą porządkową, czy też wniosek o uchylenie tej kary, decydujące znaczenie zawsze ma treść zarzutów i wniosków zawartych w tym piśmie (tak NSA w wyroku z 6 marca 2002 r., I SA/Łd 344/00).
BIEG TERMINÓW
Od dnia doręczenia postanowienia o wymierzeniu kary porządkowej swój bieg rozpoczynają trzy następujące terminy liczące po siedem dni:
l do wniesienia zażalenia,
l do wniesienia wniosku o uchylenie postanowienia wymierzającego karę,
l do zapłaty kary porządkowej.
WAŻNE!
Organ podatkowy może nałożyć karę porządkową wyłącznie w związku z postępowaniem podatkowym albo kontrolnym. Uprawnienie takie nie przysługuje w toku czynności sprawdzających lub w związku z innymi czynnościami urzędowymi organów podatkowych
PRZYKŁAD USPRAWIEDLIWIONE NIESTAWIENNICTWO
Podatnik został wezwany do urzędu skarbowego jako świadek w postępowaniu podatkowym. Wezwanie zostało dokonane prawidłowo. Dzień przed terminem stawienia się na wezwanie podatnik uległ wypadkowi samochodowemu i trafił na trzy dni do szpitala. Urząd skarbowy za niestawiennictwo nałożył na podatnika karę porządkową w wysokości 500 zł. W opisanej sytuacji podatnik może złożyć wniosek o uchylenie nałożonej kary. Niestawiennictwo podatnika spowodowane było siłą wyższą i w tych okolicznościach organ podatkowy powinien usprawiedliwić nieobecność podatnika oraz uchylić wcześniej wymierzoną karę porządkową.
MAGDALENA MAJKOWSKA
PODSTAWA PRAWNA
l Art. 262-263 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).