Regulacje w tym zakresie zawierają przepisy art. 109 ust. 4-8 ustawy o VAT. Jednak nie każdemu podatnikowi taka sankcja może być nałożona oraz nie każdy błąd powoduje jej naliczenie.
1. Komu urząd może ustalić dodatkowe zobowiązanie podatkowe
Nie wszystkim podatnikom organy podatkowe mogą ustalać dodatkowe zobowiązanie podatkowe. Ustalenie takiego zobowiązania nie jest możliwe w stosunku do podatników będących osobami fizycznymi. Potwierdził to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 września 2007 r., sygn. akt P 43/06. Brak możliwości wymierzenia osobom fizycznym sankcji wynika z faktu, że na takich podatnikach ciąży odpowiedzialność karna skarbowa. Dlatego ustalanie im dodatkowego zobowiązania podatkowego oznaczałoby dwukrotne karanie za ten sam czyn.
Dodatkowe zobowiązanie podatkowe może być ustalone jedynie:
l podatnikom będącym osobami prawnymi oraz
l jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej; dotyczy to również spółek cywilnych i osobowych (które są podatnikami VAT). Potwierdzają to również sądy administracyjne w swoich orzeczeniach (zob. przykładowo wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 kwietnia 2001 r., sygn. akt III SA 236/00, niepubl., czy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 3 czerwca 2005 r., sygn. akt FSK 2446/04, niepubl.).
2. Czy urząd może ustalić dodatkowe zobowiązania za okres rozliczeniowy przed 1 maja 2004 r.
Przez pewien czas nie było jasne, czy istnieje możliwość ustalania dodatkowego zobowiązania podatkowego w stosunku do okresów rozliczeniowych przed 1 maja 2004 r. Ostatecznie kwestia ta została rozstrzygnięta uchwałą 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 września 2005 r. (sygn. akt I FPS 2/05, publ. ONSA i WSA 2006/1/1), w której sąd dopuścił taką możliwość. Dlatego gdy przedmiotem kontroli jest okres przed 1 maja 2004 r., również może być ustalone dodatkowe zobowiązanie.
3. Przypadki, w których organ podatkowy ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe
Dodatkowe zobowiązanie podatkowe ustalane jest przez naczelnika urzędu skarbowego (lub organ kontroli skarbowej) tylko w przypadkach ściśle określonych przepisami. Dzieje się tak w przypadku stwierdzenia przez naczelnika urzędu skarbowego (organ kontroli skarbowej), że:
1) w złożonej deklaracji podatnik wykazał kwotę zobowiązania podatkowego niższą od kwoty należnej
W takim przypadku naczelnik urzędu skarbowego (organ kontroli skarbowej) określa wysokość tego zobowiązania w prawidłowej wysokości oraz ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 30% kwoty zaniżenia tego zobowiązania (art. 109 ust. 4 ustawy o VAT).
PRZYKŁAD
W deklaracji VAT-7 za lipiec 2007 r. podatnik wykazał podatek należny (poz. 41) w wysokości 25 000 zł oraz podatek naliczony (poz. 50) w wysokości 21 000 zł. W efekcie kwota podatku podlegająca wpłacie do urzędu skarbowego (poz. 53) wyniosła 4000 zł.
Przeprowadzona u podatnika w styczniu 2008 r. kontrola wykazała, że w deklaracji VAT-7 za lipiec 2007 r. podatnik nie uwzględnił dwóch dostaw towarów. Kwota podatku należnego od tych dostaw wyniosła 900 zł. W tej sytuacji organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe i określił w nim zobowiązanie podatkowe w prawidłowej wysokości (tj. 4900 zł) oraz ustalił dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 270 zł (900 zł x 30%).
2) W złożonej deklaracji podatnik wykazał kwotę zwrotu różnicy podatku naliczonego nad należnym lub zwrotu podatku naliczonego wyższą od kwoty należnej
W przypadku takim naczelnik urzędu skarbowego (organ kontroli skarbowej) określa kwotę zwrotu w prawidłowej wysokości i ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 30% kwoty zawyżenia (art. 109 ust. 5 ustawy o VAT).
PRZYKŁAD
W deklaracji VAT-7 za kwiecień 2007 r. podatnik wykazał podatek należny (poz. 41) w wysokości 19 000 zł oraz podatek naliczony (poz. 50) w wysokości 23 000 zł. W efekcie nadwyżka podatku naliczonego nad należnym (poz. 55) wyniosła 4000 zł. Nadwyżkę tę podatnik wykazał do zwrotu na rachunek bankowy (poz. 56) w terminie 180 dni (poz. 58).
Przeprowadzona u podatnika w grudniu 2007 r. kontrola wykazała, że w ramach deklaracji VAT-7 za kwiecień 2007 r. podatnik bezprawnie odliczył podatek za paliwo wykorzystywane do samochodu osobowego w wysokości 2500 zł. W tej sytuacji organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe i określił w nim kwotę zwrotu na rachunek bankowy w prawidłowej wysokości (tj. 1500 zł) oraz ustalił dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 750 zł (2500 x 30%).
3) W złożonej deklaracji podatnik zawyżył różnicę podatku naliczonego nad należnym
W przypadku takim naczelnik urzędu skarbowego (organ kontroli skarbowej) określa kwotę różnicy w prawidłowej wysokości oraz ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 30% kwoty zawyżenia (art. 109 ust. 6 w zw. z art. 109 ust. 5 ustawy o VAT).
PRZYKŁAD
W deklaracji VAT-7 za marzec 2007 r. podatnik wykazał podatek należny (poz. 41) w wysokości 75 000 zł oraz podatek naliczony (poz. 50) w wysokości 77 000 zł. W efekcie nadwyżka podatku naliczonego nad należnym (poz. 55) wyniosła 2000 zł. Nadwyżkę tę podatnik wykazał do przeniesienia na następny okres rozliczeniowy (poz. 59).
Przeprowadzona u podatnika w styczniu 2008 r. kontrola wykazała, że w ramach deklaracji VAT-7 za marzec 2007 r. podatnik nie uwzględnił dwóch czynności świadczenia usług. Kwota podatku należnego od tych usług wyniosła 500 zł. W tej sytuacji organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe i określił w nim różnicę podatku naliczonego nad należnym w prawidłowej wysokości (1500 zł) oraz ustalił dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 150 zł (500 zł x 30%).
4) W złożonej deklaracji podatnik wykazał i otrzymał kwotę zwrotu różnicy podatku naliczonego nad należnym lub kwotę zwrotu podatku naliczonego, a powinien był wykazać kwotę zobowiązania podatkowego podlegającą wpłacie do urzędu skarbowego
W takim przypadku naczelnik urzędu skarbowego (organ kontroli skarbowej) określa kwotę zobowiązania podatkowego w prawidłowej wysokości oraz ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 30% kwoty stanowiącej sumę określonego zobowiązania podatkowego i kwoty wykazanej jako różnica podatku naliczonego nad należnym albo kwoty stanowiącej sumę określonego zobowiązania podatkowego i kwoty wykazanej jako kwota zwrotu podatku naliczonego (art. 109 ust. 8 pkt 1 w zw. z art. 109 ust. 4-6 ustawy o VAT).
PRZYKŁAD
W deklaracji VAT-7 za styczeń 2007 r. podatnik wykazał podatek należny (poz. 41) w wysokości 32 000 zł oraz podatek naliczony (poz. 50) w wysokości 35 000 zł. W efekcie nadwyżka podatku naliczonego nad należnym (poz. 55) wyniosła 3000 zł. Nadwyżkę tę podatnik wykazał do zwrotu na rachunek bankowy (poz. 56) w terminie 60 dni (poz. 57).
Przeprowadzona u podatnika w listopadzie 2007 r. kontrola wykazała, że w ramach deklaracji VAT-7 za styczeń 2007 r. podatnik bezprawnie odliczył podatek z faktur dotyczących sprzedaży zwolnionej z podatku w wysokości 5500 zł. W tej sytuacji organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe i określił w nim kwotę zobowiązania podlegającego wpłacie do urzędu skarbowego (w wysokości 2500 zł) oraz ustalił dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 1650 zł (5500 x 30%).
5) Podatnik nie złożył deklaracji podatkowej oraz nie wpłacił kwoty zobowiązania podatkowego
W takim przypadku naczelnik urzędu skarbowego (organ kontroli skarbowej) określa kwotę zobowiązania podatkowego oraz ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 30% tej kwoty (art. 109 ust. 8 pkt 2 w zw. z art. 109 ust. 4 ustawy o VAT).
PRZYKŁAD
Czynny podatnik VAT nie złożył deklaracji VAT-7 za maj 2007 r. Przeprowadzona u podatnika w marcu 2008 r. kontrola wykazała, że w maju 2007 r. wystąpiła u podatnika opodatkowana stawką podstawową 22% sprzedaż w wysokości 8000 zł (netto). W tej sytuacji organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe i określił w nim kwotę zobowiązania podlegającego wpłacie do urzędu skarbowego w wysokości 1760 zł (8000 zł x 22%) oraz ustalił dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 528 zł (1760 zł x 30%).
3.1. Przypadki, w których organ podatkowy nie ustala dodatkowego zobowiązania podatkowego
W dwóch przypadkach przepisy wyłączają możliwość ustalania przez organy podatkowe dodatkowego zobowiązania podatkowego. Zgodnie z art. 109 ust. 7 ustawy o VAT przepisów o ustalaniu dodatkowego zobowiązania podatkowego nie stosuje się:
1) jeżeli przed dniem wszczęcia kontroli przez naczelnika urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej podatnik dokonał odpowiedniej zmiany deklaracji podatkowej oraz wpłacił do urzędu skarbowego kwotę wynikającą ze zmiany deklaracji podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę (art. 109 ust. 7 pkt 1 ustawy o VAT).
Organ podatkowy nie wydaje również w takim przypadku decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego (kwoty zwrotu różnicy podatku naliczonego nad należnym, kwoty zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku naliczonego nad należnym).
PRZYKŁAD
W deklaracji VAT-7 za kwiecień 2007 r. podatnik wykazał podatek należny (poz. 41) w wysokości 22 000 zł oraz podatek naliczony (poz. 50) w wysokości 24 000 zł. W efekcie nadwyżka podatku naliczonego nad należnym (poz. 55) wyniosła 2000 zł. Nadwyżkę tę podatnik wykazał do przeniesienia na następny okres rozliczeniowy (poz. 59) w terminie 60 dni. Zwrot nadwyżki wpłynął na rachunek bankowy podatnika 5 lipca 2007 r.
W listopadzie 2007 r. podatnik zorientował się, że w deklaracji VAT-7 za kwiecień 2007 r. nie ujął dwóch transakcji świadczenia usług na kwotę 3000 zł netto. W konsekwencji złożył korektę deklaracji VAT-7 za kwiecień, zwiększając kwotę podatku należnego o 660 zł (3000 zł x 22%). W konsekwencji zmniejszyła się do 1340 zł nadwyżka podatku naliczonego nad należnym oraz kwota zwrotu na rachunek bankowy. Kwotę 660 zł wraz z odsetkami za zwłokę (naliczonymi od 5 lipca 2007 r.) podatnik wpłacił na rachunek bankowy w dniu złożenia korekty deklaracji VAT-7 za kwiecień 2007 r. W tej sytuacji organ podatkowy nie będzie miał prawa do ustalenia dodatkowego zobowiązania podatkowego (chyba że stwierdzone zostaną inne nieuwzględnione w drodze przedmiotowej korekty deklaracji uchybienia).
2) W przypadku gdy zaniżenie zobowiązania podatkowego lub zawyżenie kwoty różnicy podatku lub kwoty zwrotu podatku naliczonego wiążą się z nieujęciem podatku należnego w rozliczeniu za dany okres z tytułu dostawy lub świadczenia usługi, od której podatek należny został ujęty w poprzednich okresach rozliczeniowych (art. 109 ust. 7 pkt 2 ustawy o VAT).
W takim przypadku jest wydawana decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego (kwotę zwrotu różnicy podatku naliczonego nad należnym, kwotę zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku naliczonego nad należnym).
PRZYKŁAD
W deklaracji VAT-7 za lipiec 2007 r. podatnik wykazał podatek należny (poz. 41) w wysokości 22 000 zł oraz podatek naliczony (poz. 50) w wysokości 28 000 zł. W efekcie nadwyżka podatku naliczonego nad należnym (poz. 55) wyniosła 6000 zł. Nadwyżkę tę podatnik wykazał do zwrotu na rachunek bankowy (poz. 56) w terminie 180 dni (poz. 58).
Przeprowadzona u podatnika w styczniu 2007 r. kontrola wykazała, że w ramach deklaracji VAT-7 za lipiec 2007 r. podatnik nie ujął dwóch transakcji świadczenia usług, które błędnie uwzględnił w deklaracji VAT-7 za czerwiec 2007 r. Kwota podatku należnego od tych usług wyniosła 800 zł. W tej sytuacji organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe i określił w nim kwotę zwrotu na rachunek bankowy w prawidłowej wysokości (tj. 5200 zł) i nie ustalił dodatkowego zobowiązania podatkowego.
3.2. Czy ustalając dodatkowe zobowiązanie podatkowe, bierze się pod uwagę winę podatnika
Organ podatkowy ustali nam dodatkowe zobowiązanie podatkowe również wówczas, gdy nie jesteśmy winni popełnionych pomyłek (nieumyślna pomyłka). Jak zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 2 grudnia 1999 r. (sygn. akt SA/Bk 1405/98, publ. LEX), przepisy „nie operują pojęciem >winy< czy też >nieuczciwości<, ale pojęciem >nierzetelności<. Tak więc w prowadzonej ewidencji sprzedaży dla potrzeb podatku VAT wystarczy zwykła nieumyślna pomyłka czy przeoczenie, aby sankcja, z mocy ustawy, została nałożona”. Tak wypowiedział się również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 30 maja 2001 r. (sygn. akt III SA 619/00, publ. Inforlex). W wyroku tym czytamy, że przepisy nie operują pojęciem „winy” czy „braku staranności”. W konsekwencji „obciążenie dodatkowym zobowiązaniem podatkowym jest (...) związane z samym faktem stwierdzenia zawyżenia bądź zaniżenia należności podatkowych, niezależnie od winy podatnika”.
4. W jaki sposób urząd ustala sankcję
Sankcja, czyli dodatkowe zobowiązanie podatkowe, ustalane jest w decyzji. Ważny jest charakter wydawanej decyzji, który ma wpływ na termin zapłaty podatku. Decyzja organu podatkowego ustalająca dodatkowe zobowiązanie podatkowe ma charakter konstytutywny (tzn. organ w drodze decyzji tworzy określony stan rzeczy, tj. nakłada na podatnika obowiązek uiszczenia dodatkowego zobowiązania podatkowego). Powoduje to, że dodatkowe zobowiązanie podatkowe powstaje dopiero z chwilą doręczenia podatnikowi decyzji ustalającej to zobowiązanie (na podstawie art. 21 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej. Potwierdzają to również sądy administracyjne, m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 kwietnia 2001 r., sygn. akt III SA 2580/00, publ. Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 2002/1/18), niezależnie od tego, czy jest ustalane w decyzji razem z zobowiązaniem, czy osobno. Decyzje ustalające dodatkowe zobowiązanie podatkowe wydawane są bowiem zazwyczaj łącznie z decyzjami określającymi wysokość zobowiązania podatkowego (kwotę zwrotu różnicy podatku naliczonego nad należnym, kwotę zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku naliczonego nad należnym) w prawidłowej wysokości. NSA w wyroku z 27 stycznia 1999 r. (sygn. akt I SA/Ka 837/97, publ. Biuletyn Skarbowy 2000/6/28), uznał, że: „Rozstrzygnięcie organów podatkowych (w zakresie prawidłowego określenia zobowiązania w podatku od towarów i usług za dany miesiąc oraz konstytutywnego ustalenia podwyższenia podatku należnego albo zwiększenia podatku należnego) winno być zawarte w jednej decyzji, ponieważ ostatecznie wpłacie podlega kwota podatku należnego (w tym ustalonego sankcyjnie) pomniejszona o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług, jednakże zamieszczenie rozstrzygnięcia o sankcji w odrębnej decyzji nie jest uchybieniem mającym wpływ na wynik sprawy”.
4.1. W jakim terminie urząd może wydać decyzję
Przepisy nie przewidują specjalnego terminu wydania decyzji ustalającej dodatkowe zobowiązanie. Urząd jest jedynie ograniczony upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, którego sankcja dotyczy (art. 68 § 3 Ordynacji podatkowej). Dlatego dodatkowe zobowiązanie podatkowe w podatku od towarów i usług nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Termin ten jest podobny do terminu, w jakim organ podatkowy może wydać decyzję określająca zobowiązanie podatkowe (art. 70 Ordynacji podatkowej). Istnieją jednak pewne różnice.
Po pierwsze bieg terminu przedawnienia dodatkowego zobowiązania podatkowego rozpoczyna się od końca roku, w którym powstał obowiązek podatkowy, a nie od końca roku, w którym upłynął termin zapłaty podatku (jak ma się rzecz w przypadku przedawniania się zobowiązań podatkowych). W konsekwencji okres przedawnienia na wydanie decyzji ustalającej dodatkowe zobowiązanie jest w niektórych przypadkach o rok krótszy niż okres przedawnienia zobowiązań podatkowych powstałych w danym okresie rozliczeniowym.
PRZYKŁAD
W październiku 2007 r. w spółce ABC odbyła się kontrola za grudzień 2002 r. W wyniku kontroli ustalono, że spółka zaniżyła zobowiązanie podatkowe. 21 grudnia została wydana decyzja, w której określono zobowiązanie podatkowe w prawidłowej wysokości oraz ustalono dodatkowe zobowiązanie podatkowe. Decyzja została doręczona 3 stycznia. To powoduje, że dodatkowe zobowiązanie podatkowe nie powstanie, mimo że została wydana decyzja. Dlatego spółka nie będzie płacić dodatkowego zobowiązania. Będzie natomiast zobowiązana uregulować powstałe zaległości podatkowe i należne odsetki.
Po drugie bieg terminu przedawnienia wydania decyzji ustalającej dodatkowe zobowiązanie podatkowe zawiesza się tylko w jednym wypadku, a mianowicie jeśli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd (art. 68 § 5 Ordynacji podatkowej). Poza tym przypadkiem bieg terminu przedawnienia wydania tej decyzji nie ulega zawieszeniu ani przerwaniu (inaczej ma się rzecz z biegiem przedawnienia zobowiązań podatkowych, który w wielu przypadkach ulega zawieszeniu lub przerwaniu - art. 70 § 2-7 Ordynacji podatkowej).
5. Kiedy należy zapłacić dodatkowe zobowiązanie podatkowe
Termin płatności dodatkowego zobowiązania podatkowego wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość tego zobowiązania (art. 47 § 1 Ordynacji podatkowej). Po tym dniu dodatkowe zobowiązanie podatkowe staje się zaległością podatkową (art. 51 § 1 Ordynacji podatkowej), od której naliczane są odsetki za zwłokę (art. 53 § 1 Ordynacji podatkowej).
PRZYKŁAD
W październiku 2007 r. w spółce ABC odbyła się kontrola podatkowa. W wyniku kontroli ustalono, że spółka zaniżyła zobowiązanie podatkowe za grudzień 2005 r. 21 listopada została wydana decyzja, w której określono zobowiązanie podatkowe w prawidłowej wysokości oraz ustalono dodatkowe zobowiązanie podatkowe. Decyzja została doręczona 28 listopada. Termin płatności przypada na 12 grudzień. Od 13 grudnia, jeśli nie zostaną zapłacone, będą liczone odsetki. Natomiast odsetki od zaległości będą liczone już od 26 stycznia 2006 r.
Tomasz Krywan
konsultant podatkowy