Złożenie deklaracji po terminie spowoduje automatycznie wszczęcie postępowania karnego skarbowego. Aby uchronić się przed k.k.s., wraz ze spóźnioną deklaracją należy złożyć tzw. czynny żal. Jeżeli w trakcie postępowania karnego skarbowego podatnikowi zostanie przypisana wina umyślna, to oskarżyciel skarbowy nałoży na niego karę z k.k.s. W przypadku spóźnionej deklaracji, gdy termin jej złożenia wynika z przepisów, dość łatwo jest podatnikowi przypisać winę umyślną. Podatnik powinien więc znać terminy składania deklaracji podatkowych wynikające z obowiązujących przepisów.
Niezłożenie w terminie deklaracji podatkowej jest kwalifikowane jako wykroczenie skarbowe zgodnie z art. 54 § 1 i art. 56 § 4 k.k.s.:
Zgodnie z art. 54 § 1 k.k.s. podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
Art. 56 § 4 stanowi, iż karze grzywny za wykroczenie skarbowe podlega także ten podatnik, który mimo ujawnienia przedmiotu lub podstawy opodatkowania nie składa w terminie organowi podatkowemu lub płatnikowi deklaracji lub oświadczenia.
W 2008 r. za spóźnioną deklarację w postępowaniu mandatowym podatnika można ukarać mandatem do wysokości 2252 zł. W postępowaniu karnym skarbowym za wykroczenie skarbowe organ podatkowy może nałożyć grzywnę kwotową od 112,60 zł do 22 520 zł. Przestępstwa skarbowe są zagrożone karą grzywny określoną w stawkach dziennych. W 2008 r. stawka dzienna może być ustalona na kwotę od 37,54 zł do 450 400 zł.
Warunki składania czynnego żalu
Podatnik może w prosty sposób uniknąć postępowania przed oskarżycielem skarbowym i uwolnić się od odpowiedzialności z k.k.s. Wystarczy, że do „spóźnionej” deklaracji dołączy pismo określane mianem czynnego żalu, a w przepisach nazywane „zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego”.
WAŻNE!
Złożenie czynnego żalu pozwala uniknąć kary osobie, która popełniła przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Warunkiem jest, aby:
l o swoim czynie zawiadomiła organ ścigania,
l ujawniła istotne okoliczności czynu zabronionego,
l ujawniła osoby współdziałające w popełnieniu czynu zabronionego.
Taką możliwość „samodenuncjacji” przewiduje art. 16 ustawy z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (k.k.s.). Zgodnie z tym przepisem:
Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.
Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego (czynny żal) można złożyć do wszystkich organów powołanych do ścigania przestępstw i wykroczeń skarbowych. Są to m.in.: urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny - czyli organy, które są odpowiedzialne za egzekwowanie podatków.
Zawiadomienie powinno być złożone na piśmie lub ustnie do protokołu. W praktyce ustnie do protokołu można złożyć takie zawiadomienie wtedy, gdy postępowanie karne skarbowe zostanie już wszczęte. Zdarza się jednak, że oskarżyciel skarbowy nie przyjmuje wtedy oświadczenia, twierdząc, że ma już pełną wiedzę o popełnionym czynie zabronionym. Składanie czynnego żalu, gdy organ podatkowy ma już wszelkie informacje niezbędne do ukarania sprawcy, jest nieskuteczne. Dlatego warto złożyć pisemnie czynny żal jeszcze przed wszczęciem postępowania skarbowego.
Pisemne zawiadomienie powinno zawierać dane identyfikujące sprawcę czynu. W treści powinno być zawarte wskazanie, że sprawca dopuścił się przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Należy podać wszystkie znane sprawcy okoliczności, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a które - według wiedzy sprawcy - nie były znane organowi ścigania. W szczególności należy wyjaśnić okoliczności i przyczyny niezłożenia deklaracji w terminie oraz wskazać wszystkie osoby, które potencjalnie mogą ponosić odpowiedzialność za zbyt późne złożenie deklaracji i nieuiszczenie należnego podatku. Nie zaszkodzi również dodać, że składający czynny żal dołoży wszelkich starań, aby podobna sytuacja nie powtórzyła się w przyszłości.
Należy zauważyć, że przepisy nie wymagają, aby podatnik w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego (czynnym żalu) wykazał całkowity brak swojej winy. Ważne jest, aby podał wszystkie istotne okoliczności czynu zabronionego.
Przykładowe wzory zawiadomień o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego zostały zamieszczone w dalszej części.
Czynny żal należy złożyć, zanim o opóźnieniu dowie się urząd
Należy podkreślić, że zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego (tu: wykroczenia skarbowego) będzie bezskuteczne, jeśli zostanie złożone organowi ścigania (np. urzędowi skarbowemu) w czasie, w którym ten organ będzie już w posiadaniu wiarygodnej informacji o popełnieniu wykroczenia lub przestępstwa przez sprawcę. Będzie tak np., gdy wyślemy najpierw spóźnioną deklarację, a dopiero kilka dni później czynny żal. Czynny żal będzie nieskuteczny również, gdy zawiadomienie zostanie złożone po rozpoczęciu przez ten organ czynności służbowej zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego (np. czynności przeszukania, czynności sprawdzającej, kontroli podatkowej), chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
O skuteczności zawiadomienia można mówić zatem tylko wtedy, gdy przed złożeniem zawiadomienia urząd skarbowy nie miał jeszcze wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu wykroczenia. Zdarza się, że organ podatkowy twierdzi, iż o spóźnieniu podatnika wiedział z systemu komputerowego Poltax i w związku z tym czynny żal jest nieskuteczny. Należy podkreślić, że informacja z systemu Poltax nie jest jeszcze wiarygodną informacją o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Dlatego podatnik, przeciwko któremu nie wszczęto jeszcze postępowania skarbowego, składając deklarację podatkową po terminie, ma prawo skutecznie skorzystać z czynnego żalu.
Ponadto, aby uznać złożenie zawiadomienia za bezskuteczne, organ podatkowy powinien udowodnić, że przy popełnieniu wykroczenia skarbowego sprawca czynu (spóźnialski podatnik) działał umyślnie. Jeśli spóźnienie ze złożeniem deklaracji jest następstwem zaniedbania (przeoczenia) podatnika, a nie celowego działania - podatnik uniknie odpowiedzialności karnej skarbowej. Dlatego też często, mimo braku takiego obowiązku ustawowego, w zawiadomieniu (czynnym żalu) podatnicy wskazują na okoliczności wyłączające ich winę umyślną (por. przykładowy wzór zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nr 2). Wtedy, nawet gdy organ podatkowy uzna czynny żal za bezskuteczny, podatnik uniknie odpowiedzialności karnej skarbowej, ponieważ spóźnienie nastąpiło bez jego winy.
Składając spóźnioną deklarację i czynny żal, nie zapomnij zapłacić podatku
Należy dodać, że z instytucji czynnego żalu może skutecznie skorzystać sprawca czynu zabronionego, który nie tylko zawiadomił organ ścigania o popełnieniu czynu zabronionego, ale także uregulował uszczuploną tym czynem należność publicznoprawną wraz z odsetkami za zwłokę (podatek).
Aby uniknąć płacenia wysokich odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych, należy dokonać zapłaty jak najszybciej. Może to nastąpić później - w terminie wyznaczonym przez organ - ale tylko w przypadku, gdy zostało już wszczęte wobec podatnika postępowanie w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, a podatnik sam dobrowolnie nie dokonał zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę.
Nie każdy może skorzystać z czynnego żalu
Nie wszyscy mają możliwość złożenia czynnego żalu i pozostać bezkarnymi. Zgodnie z art. 16 § 6 k.k.s. czynnego żalu nie stosuje się do sprawcy, który:
- kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
- wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
- zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego bądź taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
- nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
- art. 16 ustawy z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy - j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 112, poz. 766
Agnieszka Dziekan-Arasimowicz
konsultant podatkowy