Księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, zgodnie ze stanem rzeczywistym. Odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w tym zakresie ponosi kierownik jednostki. W przypadku gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została wskazana osoba odpowiedzialna za prowadzenie rachunkowości, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu. Jeśli określone obowiązki zostaną powierzone innej osobie, kierownik odpowiada z tytułu nadzoru, z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury.
Według przepisów o rachunkowości główny księgowy (księgowy) ponosi odpowiedzialność za prowadzenie ksiąg rachunkowych jedynie w przypadku przyjęcia tego rodzaju odpowiedzialności na piśmie. Nie oznacza to jednak, że osoby zajmujące się księgowością nie ponoszą za ewentualne nieprawidłowości odpowiedzialności w sferze karnej oraz cywilnej.
Jeśli księgowy jest zatrudniony w spółce na umowę o pracę, to jako pracownik odpowiada za należyte wykonanie obowiązków na zasadach ogólnych zawartych w Kodeksie pracy. Odpowiedzialność ta nie jest wyłączona nawet wtedy, gdy nie przekazano mu na piśmie określonych obowiązków w zakresie rachunkowości. Główny księgowy nie może więc uchylić się od odpowiedzialności np. za nieterminowe zamknięcie ksiąg rachunkowych, nieterminowe sporządzenie sprawozdania finansowego czy nieterminowe rozliczenia z budżetem. W tym przypadku odpowiedzialność ograniczona jest do trzykrotności jego miesięcznego wynagrodzenia.
Znacznie rygorystyczniej odpowiedzialność m.in. księgowych określona jest w Kodeksie karnym skarbowym. Jeśli np. w wyniku przeprowadzonej kontroli skarbowej stwierdzono by nieprawidłowości, a dowody zebrane w toku postępowania przygotowawczego o przestępstwo skarbowe wyraźnie wskazują, że osobą odpowiedzialną za podawanie nieprawdy organowi podatkowemu jest księgowa, należy liczyć się z sankcjami karnymi nawet w postaci kary pozbawienia wolności. Taki przypadek miał miejsce w Poznaniu w 2005 r., gdy sąd uznał księgową winną czynów zarzucanych jej w akcie oskarżenia (celowe podanie nieprawdy organowi podatkowemu w deklaracjach VAT-7 złożonych przez spółkę) i skazał ją na jeden rok bezwzględnego pozbawienia wolności oraz zakazał zajmowania stanowisk związanych ze sprawami finansowymi przedsiębiorców na okres czterech lat. Kodeks karny skarbowy wyraźnie wskazuje, że za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.
Tabela. Odpowiedzialność w przepisach
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
O tym, co należy rozumieć przez pojęcie „odpowiedzialność księgowych”, można przeczytać w stworzonym przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Kodeksie Zawodowej Etyki w Rachunkowości. Zasada odpowiedzialności za przygotowywane i prezentowane informacje z zakresu rachunkowości oznacza świadomość konieczności przygotowania i prezentowania przez osobę zajmującą się rachunkowością tych informacji w sposób zgodny z obowiązującym prawem, standardami zawodowymi i normami etycznymi. Osoba zajmująca się rachunkowością ponosi zawodową i etyczną odpowiedzialność za terminowość, obiektywizm i wiarygodność przygotowywanych i prezentowanych informacji z zakresu rachunkowości. Przygotowywane i prezentowane przez tę osobę informacje muszą być kompletne, zrozumiałe i istotne dla właściwej oceny zagadnienia, którego dotyczą.
Kogo należy uważać za kierownika jednostki
Za kierownika uważa się członka zarządu lub innego organu zarządzającego, a jeżeli organ jest wieloosobowy - członków tego organu, z wyłączeniem pełnomocników ustanowionych przez jednostkę. Za kierownika uważa się również likwidatora, a także syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu upadłościowym. W zależności od formy prawnej danego podmiotu kierownikiem jest:
- w spółkach kapitałowych - zarząd,
- w spółce jawnej i spółce cywilnej - wspólnicy prowadzący sprawy spółki,
- w spółce partnerskiej - wspólnicy prowadzący sprawy spółki albo zarząd,
- w spółce komandytowej i spółce komandytowo-akcyjnej - komplementariusze prowadzący sprawy spółki,
- w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą - właściciel,
- w spółdzielniach i spółkach Skarbu Państwa - zarząd,
- w przedsiębiorstwach państwowych oraz SP ZOZ - dyrektor.
- art. 3 ust. 1 pkt 6, art. 4 ust. 5, art. 77 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 63, poz. 393
- art. 100 i 114-122 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 225, poz. 1672
- art. 9 § 3, art. 54, 60 i 61 ustawy z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy - j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 112, poz. 766; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 112, poz. 766
- Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa, czerwiec 2007 r.
Wioletta Chaczykowska
księgowa z licencją MF