Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mają do wyboru cztery formy opodatkowana uzyskiwanych dochodów: według zasad ogólnych - tj. według progresywnej stawki PIT, według stawki liniowej 19 proc., ryczałtu ewidencjonowanego lub karty podatkowej.
Jeśli do 20 stycznia 2009 r. nie złożą oświadczenia do urzędu skarbowego o wyborze formy rozliczenia uzyskiwanych przychodów, to automatycznie staną się podatnikami rozliczającymi się według zasad ogólnych. Podatek dochodowy według skali podatkowej PIT opłacać może każdy przedsiębiorca bez względu na rodzaj prowadzonej działalności, a także formy prawnej jej prowadzenia, tj. indywidualnie, w formie spółki cywilnej lub spółki osobowej.
Ważne
Jeśli do 20 stycznia podatnik nie złoży oświadczenia o wyborze formy opodatkowania innej niż na zasadach ogólnych, wówczas dochody uzyskane w ciągu roku podatkowego rozlicza się według skali podatkowej
Rozliczenie według progresywnej stawki PIT jest jednak najbardziej pracochłonną formą opodatkowania. Wynika to nie tylko z konieczności prowadzenia bieżącej dokumentacji podatkowej, lecz także z możliwości uwzględniania kosztów uzyskania przychodów prowadzenia ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych - niezbędnych do obliczenia wysokości odpisów amortyzacyjnych, oraz stosowania ulg i odliczeń przewidzianych przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT), tj. m.in. rozliczania się wspólnie z małżonkiem czy jako osoba samotnie wychowująca dzieci, czyli tak jak np. osoby fizyczne rozliczające dochody według skali PIT z tytułu umowy o pracę. Możliwość uwzględnienia przy rozliczeniu takich preferencji wymaga jednak od prowadzącego działalność gospodarczą większej skrupulatności przy sporządzaniu dokumentacji podatkowej.
Nowe stawki podatku dochodowego
W porównaniu z 2008 rokiem, w przyszłym roku obowiązywać będzie uproszczona skala podatku dochodowego. Od 1 stycznia 2009 r. prowadzący działalność gospodarczą będą rozliczać się według tylko dwóch stawek, podatku 18 proc. i 32 proc., a nie, jak dotychczas, według trzech stawek 19 proc., 30 proc. i 40 proc. Niższa stawka będzie mieć zastosowanie gdy podstawa opodatkowania nie przekroczy 85 528 zł, natomiast wyższa powyżej tego progu. Obniżeniu ulegnie kwota zmniejszająca podatek: z 586,85 zł do 556,02 zł. Kwota wolna od podatku pozostanie na dotychczasowym poziome i będzie wynosiła 3091 zł.
Podstawą opodatkowania jest dochód ustalany na podstawie prowadzonej podatkowej księgi przychodów i rozchodów (KPiR). Obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych w oparciu o zasady rachunkowości dotyczy osób, których przychody z działalności za poprzedni rok podatkowy wyniosły w walucie polskiej co najmniej równowartość kwoty określonej w euro w ustawie o rachunkowości. Od sierpnia 2008 r. kwota ta zwiększyła się do równowartości w walucie polskiej 1,2 mln euro (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości, tj. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694). Wcześniej próg wynosił 800 tys. euro.
Przypomnieć należy, że przychodem z działalności gospodarczej są kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane. W przypadku podatników dokonujących sprzedaży towarów i usług opodatkowanych podatkiem VAT, za przychód ze sprzedaży tych towarów uważa się przychód pomniejszony o należny podatek VAT.
Zmiana formy opodatkowania
Co do zasady przyjętej w ustawie o PIT, wybór danej formy opodatkowania obejmuje rok podatkowy, oraz kolejne, jeśli podatnik nie zdecydował się na inny sposób opodatkowania.
Prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, którzy od 2009 roku zamierzą przejść na rozliczenie według zasad ogólnych, będą musieli dokonać wielu formalności w urzędzie skarbowym. Co do zasady stosowny dokument należy złożyć do 20 stycznia 2009 r.
W przypadku rezygnacji z rozliczenia w formie ryczałtowej podatnicy muszą zawiadomić urząd skarbowy o rezygnacji ze stosowania dotychczasowej formy opodatkowania we wskazanym wyżej terminie oraz poinformować o zaprowadzeniu księgi podatkowej. W przypadku rezygnacji z opodatkowania podatkiem liniowym, podatnik powinien zawiadomić urząd o rezygnacji z tej formy opodatkowania.
Skala podatku dochodowego od osób fizycznych w 2009 roku
Korzyści ze skali podatkowej
Ze względu na pozostawienie przez ustawodawcę stawki podatku liniowego na dotychczasowym poziomie, tj. 19 proc., przejściem na opodatkowanie według skali progresywnej powinni być zainteresowani ci przedsiębiorcy, którzy w 2009 roku znajdą się w pierwszym progu podatkowym. Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że przy uwzględnieniu nowych progów podatkowych, opodatkowanie dochodu kwoty stawką 18 proc. oznaczać będzie naliczenie niższego podatku, aniżeli w przypadku stawki liniowej.
Konsekwentnie przejście na zasady ogólne w 2009 roku nie będzie korzystne dla tych przedsiębiorców, których poziom dochodów przekroczy pierwszy próg podatkowy. Jeśli jednak podatnik przy osiąganiu dochodów w tej wysokości jest osobą samotnie wychowującą dziecko i skorzysta z przewidzianych w ustawie preferencji podatkowych, w tym odliczy ulgę na dzieci, wysokość jego zobowiązania podatkowego będzie niższa przy rozliczeniu według skali niż przy stawce liniowej, której stosowanie nie daje możliwości zmniejszenia podstawy opodatkowania w ten sposób.
Zmiany formy opodatkowania możne dokonać również w ciągu roku podatkowego, pod warunkiem że podatnik zlikwiduje działalność gospodarczą i założy nową. Wtedy dla przychodów uzyskanych w ramach prowadzenia nowej działalności będzie mógł zastosować nową, jedną z czterech form opodatkowania.
Użyteczne rozliczenie kosztów
Jedną z zalet rozliczenia opodatkowania dochodów na zasadach ogólnych jest możliwość zaliczenia różnego rodzaju wydatków ponoszonych w związku z wykonywaną działalnością w koszty uzyskania przychodu. Jest to właśnie jeden z głównych argumentów przemawiających za wyborem opodatkowanie na zasadach ogólnych. Takiej możliwości nie mają przedsiębiorcy rozliczający się według formy uproszczonej, a skumulowane koszty uzyskania przychodów wpływają w decydujący przecież sposób na wysokość osiągniętego dochodu, a tym samym wysokości zobowiązania podatkowego.
Ważne
Zaliczkę miesięczną (kwartalną) na podatek dochodowy trzeba zapłacić do 20 dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu (kwartale), za który wpłacana jest zaliczka. Zaliczka za grudzień (IV kwartał) jest uiszczana w wysokości zaliczki należnej za listopad (III kwartał) w terminie do 20 grudnia
Zgodnie z ustawową definicją kosztami uzyskania przychodu są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, ale także w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem tych, które wyraźnie zostały wykluczone jako element obniżający podstawę opodatkowania. Koszty poniesione w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu.
Koszty uzyskania przychodów z działalności gospodarczej są potrącane tylko w tym roku podatkowym, w którym zostały poniesione - zasada ta nie dotyczy podatników prowadzących księgi rachunkowe. Dla rozliczających się na zasadach ogólnych koszty uzyskania przychodów bezpośrednio odnoszące się do przychodów danego roku podatkowego, a poniesione po zakończeniu tego roku podatkowego do dnia złożenia zeznania (nie później niż do 30 kwietnia roku podatkowego), są potrącalne w roku podatkowym, w którym osiągnięte zostały odpowiadające im przychody.
Z kolei koszty związane z przychodami, odnoszące się do przychodów danego roku podatkowego, a poniesione po złożeniu zeznania, są potrącalne w roku podatkowym następującym po roku, za który składane jest zeznanie. Koszty uzyskania przychodów, inne niż bezpośrednio związane z przychodami, są potrącalne w dacie ich poniesienia. Jeżeli wydatki te dotyczą okresu przekraczającego rok podatkowy, stanowią koszty uzyskania przychodu w wysokości proporcjonalnej do długości okresu, którego dotyczą.
Za dzień poniesienia jakiegoś wydatku uważa się datę wystawienia faktury lub innego dowodu będącego podstawą ujęcia tego kosztu.
W praktyce prowadzący działalność do kosztów może zaliczyć m.in. wydatki na narzędzia i sprzęt niezbędny do prowadzenia działalności, zakup towarów do sprzedaży, wyposażenie firmy, użytkowanie samochodu, amortyzację środków trwałych, rachunki za telefon i inne opłaty abonamentowe czy też wydatki na promocję i reklamę firmy. W przypadku gdy skumulowane koszty poniesione w ciągu roku podatkowego są wyższe niż przychody, powstaje strata, którą podatnik może odliczyć w ciągu następnych pięciu lat od uzyskanego dochodu, z tym że odliczanie w żadnym roku nie może być wyższe niż 50 proc. kwoty tej straty.
Obliczenie zaliczki na podatek
W podstawowym miesięcznym systemie zapłaty zaliczek, zaliczka obliczana jest według skali. Podatek oblicza się od sumy dochodów osiągniętych od początku roku do końca miesiąca, za który naliczana jest zaliczka. Od kwoty tego podatku odejmuje się sumę zapłaconych od początku roku zaliczek. Dodatnią różnicę, będącą bieżącą zaliczką, odprowadza się do urzędu skarbowego. Kwotę zaliczki na podatek pomniejsza się w pierwszej kolejności o zapłacone w roku podatkowym przez podatników składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Miesięczne odprowadzanie zaliczek
Przedsiębiorcy rozliczający się na zasadach ogólnych zobowiązani są do regularnego odprowadzanie do urzędu skarbowego zaliczek na podatek dochodowy - co do zasady - co miesiąc. Jednakże podatnicy, którzy rozpoczną działalność, oraz mali podatnicy PIT (przychód ze sprzedaży wraz z kwotą należnego VAT nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 800 tys. euro), mogą odprowadzać zaliczki co kwartał. Wszyscy podatnicy mają też możliwość skorzystania z uproszczonej formy zapłaty zaliczek, czyli opłacanie stałej kwoty podatku.
W przypadku podstawowego systemu miesięcznego, obowiązek zapłaty zaliczki powstaje od miesiąca, w którym uzyskane dochody przekroczą kwotę powodującą obowiązek zapłacenia podatku, czyli w 2009 roku powyżej 3091 zł.
Prawo do opłacania zaliczek w systemie kwartalnym przysługuje podatnikowi rozpoczynającemu prowadzenie działalności gospodarczej. Zgodnie z ustawą o PIT przez podatnika rozpoczynającego po raz pierwszy prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej rozumie się osobę, która w roku rozpoczęcia tej działalności, a także w okresie trzech lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej samodzielnie lub jako wspólnik spółki niemającej osobowości prawnej oraz działalności takiej nie prowadził małżonek tej osoby, o ile między małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa. W tym przypadku obowiązek zapłaty zaliczki powstaje, poczynając od kwartału, w którym dochody podatnika przekroczą kwotę wolną od podatku.
W terminie do 20 lutego roku podatkowego przedsiębiorca powinien zawiadomić urząd skarbowy, zależnie od przysługujących mu praw, o zmianie systemu zapłaty zaliczek na system kwartalny. Podatnicy, którzy rozpoczną prowadzenie działalności gospodarczej w trakcie roku podatkowego, składają zawiadomienie o korzystaniu z tego systemu w terminie do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności. Zawiadomienie nie może nastąpić później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu.
Wszyscy podatnicy prowadzący działalność, z wyjątkiem tych, którzy podjęli działalność w roku podatkowym albo w roku poprzedzającym rok podatkowy, mogą wpłacać zaliczki miesięczne w danym roku podatkowym w formie uproszczonej. Stała kwota zaliczki wynosi 1/12 podatku obliczonego od dochodu wykazanego w zeznaniu rocznym złożonym w roku podatkowym poprzedzającym dany rok podatkowy albo w roku podatkowym poprzedzającym dany rok podatkowy o dwa lata. Szczegółowo zasady te określa art. 44 ust. 6b ustawy o PIT.
PRZEMYSŁAW MOLIK
przemyslaw.molik@infor.pl
Podstawa prawna
• Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).