Opcja to kontrakt, w wyniku którego jednostka nabywa prawo kupna - opcja kupna (call), lub sprzedaży - opcja sprzedaży (put), aktywów podstawowych po określonej z góry cenie i w określonym czasie.
Opcja to pochodny instrument, który umożliwia zabezpieczenie przed ewentualnymi stratami wynikającymi z wahań cen przedmiotu transakcji, tj. aktywów podstawowych (pierwotnych). Kontrakty opcyjne są instrumentami giełdowymi, standaryzowanymi w zakresie ceny, ważności, terminu i przedmiotu umowy.
Według przedmiotu transakcji rozróżniamy następujące opcje:
• akcje (stock options), • waluty (FX options),
• obligacje (bond options), • stopy procentowe (interest rate options),
• towary (commodity options), • inne instrumenty pochodne (futures, swap options),
• indeksy giełdowe (index options), • inne indeksy.
Kupując opcję, inwestor nabywa prawo do kupna lub sprzedaży w przyszłości określonego instrumentu bazowego po z góry określonej cenie. Zajmuje tym samym tzw. długą pozycję (long position). Często nazywa się go posiadaczem opcji (option holder). Drugą stroną transakcji, sprzedającą opcję, jest wystawca opcji (option writer). Wystawca opcji zajmuje tzw. krótką pozycję (short position) i jest zobowiązany do sprzedaży lub kupna w przyszłości określonego instrumentu podstawowego po ściśle określonej cenie. Jest to cena wykonania (cena bazowa lub inaczej cena rozliczenia). Za to zobowiązanie wystawca opcji pobiera opłatę będącą ceną opcji, inaczej zwaną premią.
Schemat. Opcje
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Tabela 1. Ogólna charakterystyka opcji
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przykład 1
1 października 2006 r. spółka XYZ kupiła opcję kupna (call) obligacji, tj. zajęła długą pozycję. Kupiona opcja daje prawo nabycia obligacji za 200 000 zł po upływie 10 miesięcy od dnia nabycia opcji, tj. 1 sierpnia 2007 r. W momencie zakupu opcji zapłacono premię opcyjną w wysokości 10 000 zł. 31 grudnia 2006 r. wartość rynkowa opcji wyniosła 25 000 zł. 1 sierpnia 2007 r. spółka XYZ zrealizowała opcję i kupiła obligacje. W dniu wykonania opcji wartość rynkowa obligacji wyniosła 250 000 zł.
Ewidencja księgowa
1. Nabycie opcji 1 października 2006 r. i zapłata premii opcyjnej w wysokości 10 000 zł:
Wn „Terminowy kontrakt opcyjny” 10 000
Ma „Rachunek bieżący” 10 000
2. Wycena opcji do wartości godziwej na dzień bilansowy 31 grudnia 2006 r.:
Wn „Terminowy kontrakt opcyjny” 15 000
Ma „Przychody finansowe” 15 000
3. Realizacja opcji 1 sierpnia 2007 r. - zakup obligacji za 200 000 zł (po cenie ustalonej w opcji call na 1 października 2006 r.:
Wn „Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu” 200 000
Ma „Rachunek bieżący” 200 000
4. Zamknięcie kontraktu opcyjnego:
Wn „Koszty finansowe” 25 000
Ma „Terminowy kontrakt opcyjny” 25 000
5. Wycena instrumentu bazowego, tj. obligacji, do wartości godziwej 250 000 zł:
Wn „Papiery wartościowe” 50 000
Ma „Przychody finansowe” 50 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Warrant to rodzaj instrumentu finansowego, którego cena jest zależna od ceny instrumentu bazowego. Warrant daje posiadaczowi prawo do zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego w określonej liczbie, po ustalonej cenie, w konkretnym ustalonym terminie.
Główna różnica między opcjami a warrantami polega na tym, że te pierwsze są umową dwóch stron, natomiast warranty są emitowane przez określoną instytucję. Ta różnica powoduje, że w przypadku warrantów możemy zająć tylko długą pozycję, emitent zaś zajmuje krótką pozycję. Ilość opcji dostępnych w obrocie jest praktycznie nieograniczona, natomiast w przypadku warrantów to emitent decyduje o liczbie wyemitowanych warrantów. Kolejną cechą różniącą jest istnienie depozytu zabezpieczającego. Wystawcy opcji muszą wpłacić tzw. depozyt zabezpieczający, gwarantujący wypłatę ewentualnych zobowiązań. W przypadku emisji warrantów tego typu zabezpieczenie na ogół nie jest wymagane.
Tabela 2. Różnice między opcjami i warrantami
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje warrantów: warranty subskrypcyjne oraz warranty opcyjne.
Warrant subskrypcyjny to dokument (certyfikat) często dołączany do akcji lub obligacji, dający posiadaczowi ograniczone lub nieustające prawo kupna papierów wartościowych lub innych aktywów po ustalonej cenie lub prawo do subskrypcji przyszłych emisji obligacji tego samego emitenta. Warranty subskrypcyjne są najczęściej warrantami kupna (call) emitowanymi przez spółki na własne akcje. Najczęściej dołącza się je do emisji obligacji bądź wystawia się je w przypadku planowania nowej emisji akcji.
Warrant opcyjny to instrument finansowy łączący cechy warrantu subskrypcyjnego i opcji. W najprostszy sposób można go zdefiniować jako uprawnienie do nabycia od emitenta (warrant kupna) lub zbycia emitentowi (warrant sprzedaży) w określonym terminie instrumentu bazowego po określonej przez strony cenie wykonania.
Warrant opcyjny to instrument uprawniający nabywcę do otrzymania różnicy między ceną akcji a ceną wykonania (warrant call) lub odwrotnie - różnicy między ceną wykonania a ceną akcji (warrant put). Jest to więc instrument podobny do opcji, z tym że nie można go wystawiać na rynku wtórnym. Powoduje to powstanie możliwych różnic w wycenie obu instrumentów.
Warranty opcyjne emitowane są głównie przez banki inwestycyjne lub domy maklerskie. W Polsce warranty notowane są na GPW oraz w CeTO (Centralnej Tabeli Ofert). Obecnie notowanych jest ponad 100 serii warrantów wyemitowanych przez BRE Bank SA (BRE), Beskidzki Dom Maklerski SA (BDM), CDM PEKAO SA (CDM). Większość jest wariantami put lub call, typu europejskiego, wystawionymi na akcje spółek notowanych na GPW, indeksy giełdowe, bony skarbowe. BDM wyemitował również amerykańskie warranty kupna i sprzedaży wystawione na kontrakty terminowe na WIG 20.
Przykład 2
Inwestor nabywa 1000 warrantów kupna akcji spółki XYZ z ceną wykonania 100 zł. Aktualna cena rynkowa akcji spółki XYZ wynosi 90 zł za jedną akcję. Cena warrantu na jedną akcję (premia) wynosi 10 zł. Jeden warrant (warrant europejski) daje inwestorowi prawo do nabycia w dacie realizacji 10 akcji po cenie 100 zł za akcję.
Wariant 1
Cena rynkowa akcji w momencie wykonania warrantu wynosiła 95 zł.
Inwestor ponosi stratę w wysokości 100 000 zł (wartość zapłaconej premii).
Ewidencja księgowa:
1. Zakup warrantu i płatność premii w wysokości 100 000 zł (1000 × 10 akcji × 10 zł):
Wn „Rozliczenie kontraktu terminowego
- w analityce „Warrant” 100 000
Ma „Rachunek bankowy 100 000
2. Zamknięcie kontraktu/rezygnacja z realizacji warrantu/strata zainwestowanej premii:
Wn „Koszty finansowe” 100 000
Ma „Rozliczenie kontraktu terminowego”
- w analityce „Warrant” 100 000
(Na WGPW można nabyć akcje za 95 zł, warrant ma cenę wykonania w wysokości 100 zł).
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wariant 2
Cena rynkowa akcji w momencie wykonania warrantu wynosiła 110 zł.
Inwestor „wychodzi na zero”, ponieważ nadwyżka ceny rynkowej akcji jest równa zapłaconej premii.
Ewidencja księgowa:
1. Zakup warrantu i płatność premii w wysokości 100 000 zł (1000 × 10 akcji × 10 zł):
Wn „Rozliczenie kontraktu terminowego”
- w analityce „Warrant” 100 000
Ma „Rachunek bankowy” 100 000
2. Realizacja kontraktu/zaksięgowanie przychodów finansowych w wysokości różnicy między rynkową ceną akcji spółki XYZ w wysokości 110 zł a kursem warrantu w wysokości 100 zł (10 zł × 10 000 = 100 000 zł):
Wn „Rachunek bankowy” 100 000
Ma „Przychody finansowe” 100 000
3. Zamknięcie kontraktu/wyksięgowanie wartości zapłaconej premii w koszty finansowe okresu:
Wn „Koszty finansowe” 100 000
Ma „Rozliczenie kontaktu terminowego” 100 000
- w analityce „Warrant”
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wariant 3
Cena rynkowa akcji w momencie wykonania warrantu wynosiła 115 zł.
Inwestor realizuje zysk w wysokości 50 000 zł (osiągnięty zysk na realizacji kontraktu w wysokości 150 000 zł minus zapłacona premia w wysokości 100 000 zł).
Ewidencja księgowa:
1. Zakup warrantu i płatność premii w wysokości 100 000 zł (1000 × 10 akcji × 10 zł):
Wn „Rozliczenie kontraktu terminowego”
- w analityce „Warrant” 100 000
Ma „Rachunek bankowy” 100 000
2. Realizacja kontraktu/zaksięgowanie przychodów finansowych w wysokości różnicy między rynkową ceną akcji spółki XYZ w wysokości 115 zł a kursem warrantu w wysokości 100 zł (15 zł × 10 000 = 150 000 zł):
Wn „Rachunek bankowy” 150 000
Ma „Przychody finansowe” 150 000
3. Zamknięcie kontraktu/wyksięgowanie wartości zapłaconej premii w koszty finansowe okresu:
Wn „Koszty finansowe” 100 000
Ma „Rozliczenie kontraktu terminowego” 100 000
- w analityce „Warrant”
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Opcje europejskie i amerykańskie
Pod względem możliwości wykonania rozróżniamy dwa rodzaje opcji:
• opcje europejskie, które mogą zostać wykonane tylko w dniu wygaśnięcia opcji,
• opcje amerykańskie, które mogą być wykonane w każdym momencie przed wygaśnięciem ważności.
Nazwa nie oznacza, że opcje europejskie istnieją tylko na rynku europejskim, a amerykańskie - na amerykańskim. Obecnie jest to klasyfikacja według wykonania.
• § 6 pkt 2, § 13 pkt 1, § 14 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych - Dz.U. Nr 149, poz. 1674; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 256, poz. 2146
Mariusz Bukowiński
Partner Zarządzający MB Audyt