Spółki, w szczególności produkcyjne, które funkcjonują na rynku, korzystają z różnego rodzaju aktywów. Mogą nimi być np. maszyny oraz samochody. Podmioty mogą także dysponować innymi aktywami finansowymi bądź niefinansowymi np. nieruchomościami inwestycyjnymi. Należy pamiętać, że polskie prawo bilansowe wymaga, aby co najmniej raz w roku (na dzień bilansowy) aktywa takie poddawać aktualizacji. Podmioty mogą mieć jednak problemy z identyfikacją składników majątku, które należałoby poddać procedurze aktualizacyjnej. Z tego względu Komitet Standardów Rachunkowości (KSR) wydał krajowy standard rachunkowości nr 4 - Utrata wartości aktywów.
W punkcie 4 tego standardu wymienione są kryteria, które determinują konieczność dokonania procedury aktualizującej.
Warunki dokonania odpisów
Zgodnie ze standardem spółka musi zweryfikować, czy wystąpiły okoliczności wskazujące na to, że z przyczyn od siebie niezależnych może ona nie uzyskać należnych jej kwot pieniężnych, innych aktywów finansowych, dóbr lub świadczeń. Może to być wywołane np. występowaniem negatywnych zmian w środowisku technologicznym, rynkowym, gospodarczym, prawnym i innym, w którym działają emitenci instrumentów finansowych posiadanych przez spółkę, jej dłużnicy i inni kontrahenci. Zmiany te mogą bowiem powodować w ich działalności znaczące trudności finansowe, wpływają na niedotrzymanie warunków umowy lub wywołują wysokie prawdopodobieństwo likwidacji upadłości.
KSR nr 4 zwraca uwagę, że utrata wartości aktywów nie następuje automatycznie, np. w przypadku gdy zanika aktywny rynek z powodu wycofania z obrotu danego instrumentu finansowego, dobra lub świadczenia wynikający z przesłanek gospodarczych a niewymuszony trudnościami. Z utratą wartości nie mamy do czynienia również w przypadku krótkoterminowego spadku wartości (rynkowej, godziwej, ustalonej zgodnie z metodą praw własności lub w skorygowanej cenie nabycia) składnika aktywów, dla którego ustawa o rachunkowości przewiduje taki poziom wyceny bilansowej.
Konieczność dokonania na dzień bilansowy aktualizacji istnieje wówczas, gdy następuje znaczący i przedłużający się spadek ich wartości (rynkowej, godziwej, ustalonej zgodnie z metodą praw własności lub w skorygowanej cenie nabycia) poniżej wartości ustalonej przy ich wprowadzeniu do ksiąg rachunkowych jednostki.
Standard wskazuje również, że potrzeba przeprowadzenia procedury aktualizacji może być wywołana także zmianą w krajowej lub lokalnej sytuacji gospodarczej, takiej jak na przykład wzrost bezrobocia, spadek cen nieruchomości, spadek cen niektórych dóbr.
Będzie tak, jeżeli czynniki te mogą negatywnie wpływać na realizację umów zawartych z emitentami, dłużnikami i innymi kontrahentami.
Inwestycje krótkoterminowe
Spółki mogą posiadać np. niezaliczane do towarów dzieła sztuki, antyki, monety o wartości numizmatycznej lub cenne przedmioty użytkowe, przeznaczone do zbycia w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Stanowią one inwestycje krótkoterminowe i mogą być wycenianie na dzień bilansowy w cenie (wartości) rynkowej albo w cenie nabycia zależnie od tego, która z nich jest niższa. Zgodnie ze KSR nr 4 dla inwestycji krótkoterminowych, dla których istnieje aktywny rynek, ustala się ich wartość rynkową. Z kolei za taką wartość przyjmuje się odpowiednio ceny udokumentowane przeprowadzonymi ostatnio transakcjami sprzedaży, wynikające z powszechnie dostępnych cenników specjalistycznych sklepów, domów aukcyjnych, antykwariatów i innych jednostek zajmujących się obrotem takimi dobrami. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie wiarygodnej wartości rynkowej, jego wartość godziwą na dzień bilansowy określa się w inny sposób, korzystając na przykład z usług rzeczoznawcy.
Ujęcie odpisu aktualizacyjnego
Odpisu aktualizującego wycenę takiej inwestycji dokonuje się, jeżeli na dzień bilansowy księgowa wartości tej inwestycji jest wyższa od jej wartości rynkowej. Odpis obniża wartość składnika aktywów i jednocześnie odnoszony jest na wynik finansowy (aktualizacja wartości inwestycji).
Może się stać, że wartość inwestycji krótkoterminowej wynikająca z ksiąg rachunkowych nie jest jej wartością w cenie nabycia (ponieważ wcześniej dokonano odpisów aktualizujących cenę nabycia), a wartość rynkowa ustalona na ten dzień jest wyższa od wartości inwestycji w cenie jej nabycia. W takiej sytuacji spółka powinna ustalić różnicę pomiędzy niższą wartością wynikającą z ksiąg rachunkowych i wyższą od niej wartością w cenie nabycia. Następnie podwyższa ona wartość wynikającą z ksiąg rachunkowych, doprowadzając ją do wartości rynkowej nie wyższej od pierwotnej ceny nabycia, która w takim przypadku wyznacza wartość bilansową tej inwestycji. Kwotę zwiększenia odnosi się na wynik finansowy (aktualizacja wartości inwestycji).
Sposób ujęcia w księgach rachunkowych, na dzień bilansowy korekty wartości inwestycji krótkoterminowej wynikającej z ksiąg rachunkowych o odpis aktualizujący zależy od przyjętego w jednostce. Według standardu odpis może zostać wyodrębniony jako aktualizacja wyceny danej inwestycji spowodowana utratą wartości lub też pomniejszyć bezpośrednio wartość inwestycji wynikającą z ksiąg rachunkowych. KSR zaleca stosowanie pierwszego rozwiązania.
PRZYKŁAD
ODPIS AKTUALIZUJĄCY NIERUCHOMOŚCI INWESTYCYJNEJ
Spółka na dzień bilansowy wykonała procedurę aktualizującą (z powodu trwałej utraty wartości) wartości nieruchomości inwestycyjnej wycenianej w wartości rynkowej.
• Cena nabycia tej nieruchomości wynosiła 60 tys. zł
• Wartość wykazana w księgach rachunkowych - 64 tys. zł
• Wartość ustalona na dzień bilansowy - 48 tys. zł
W ubiegłych okresach sprawozdawczych zmiany wartości rynkowej tej nieruchomości powodowały zarówno zwiększenia, jak i zmniejszenia odnoszącego się do niej kapitału z aktualizacji wyceny. Na dzień bilansowy kapitał ten wynosi 4 tys. zł. Dotychczas zarejestrowane przez podmiot we wcześniejszych okresach obciążenia kosztów z tytułu aktualizacji wartości tej nieruchomości wynosiły 1,4 tys. zł i zostały w pełni pokryte późniejszymi zwiększeniami wartości godziwej ujmowanymi w przychodach.
Ujęcie w księgach
Spółka ustaliła, że odpis aktualizujący jej wartość spowodowany trwałą utratą wartości wynosi (60 tys. - 48 tys.) 12 tys. zł. Rozlicza więc związany z nią kapitał z aktualizacji wyceny (4 tys. zł) i koryguje wartość bilansową nieruchomości do poziomu ceny nabycia. Następnie obciąża koszty finansowe odpisem aktualizującym 12 tys. zł, a jednocześnie pomniejsza wartość nieruchomości (o kwotę 12 tys. zł).
AGNIESZKA POKOJSKA
agnieszka.pokojska@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 10 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).