Wśród zdarzeń, które pozostają poza zwykłą działalnością jednostki, znajdują się m.in. wypadki losowe, czyli pożary, kradzieże, klęski żywiołowe itp. Skutki tych zdarzeń zalicza się do strat nadzwyczajnych, a otrzymane z tego tytułu odszkodowanie do zysków nadzwyczajnych.
Jak prawidłowo określić wartość majątku straconego w pożarze? Na jakim koncie ewidencjonować szkody w majątku objętym ubezpieczeniem? Jak rozliczyć usuwanie szkód przez firmę zewnętrzną? Czy otrzymane odszkodowanie jest przychodem do opodatkowania dla przedsiębiorcy?
Straty i zyski nadzwyczajne definiowane są przez ustawę o rachunkowości jako straty i zyski powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, będących poza działalnością operacyjną jednostki i nie związanych z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia.
Jako zyski nadzwyczajne jednostka kwalifikuje między innymi otrzymane odszkodowania od zakładów ubezpieczeń za utratę lub zniszczenie aktywów trwałych, jak też obrotowych wskutek zdarzeń losowych. Stratami nadzwyczajnymi są natomiast koszty usuwania skutków tych zdarzeń.
Utrata składników majątku w ewidencji księgowej
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 21 ustawy o rachunkowości szkody spowodowane zdarzeniami losowymi, czyli także pożary, ujmuje się w księgach rachunkowych w następujący sposób: wartość zniszczonych w wyniku pożaru składników majątku, ustaloną w rzeczywistych cenach zakupu (nabycia) lub koszcie wytworzenia, a w przypadku środków trwałych – w wartości pomniejszonej o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne, zalicza się do strat nadzwyczajnych. Jeśli składniki majątku objęte były ubezpieczeniem, wówczas w ostatecznym rozrachunku równowartością szkód, a także kosztami ich usuwania obciążany jest ubezpieczyciel.
Do ewidencji otrzymanych odszkodowań z tytułu ubezpieczeń majątkowych służy konto 770 „Zyski nadzwyczajne” (skutki zdarzeń powstających niepowtarzalnie poza zwykłą działalnością jednostki, która nie kwalifikuje się ani do zwykłej działalności jednostki, ani do pozostałych przychodów operacyjnych). Natomiast na koncie 771 „Straty nadzwyczajne” ewidencjonowana jest bezpośrednio wartość szkód w składnikach majątku nieobjętych ubezpieczeniem majątkowym.
Szkody w składnikach majątku objętych ubezpieczeniem oraz koszty ich usuwania obciążające ubezpieczyciela ewidencjonowane są w ciągu roku na koncie 24 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: np. 240 „Rozrachunki z ubezpieczycielem”).
Istotne jest, aby wszelkie operacje związane z rozliczaniem w księgach rachunkowych szkód i odszkodowań były ewidencjonowane w taki sposób, aby możliwe było wykazanie w rachunku zysków i strat (sporządzany za okres sprawozdawczy) wysokości poniesionych strat i otrzymanych odszkodowań.
W zależności od tego, czy usuwanie skutków pożaru odbywać się będzie własnymi siłami, czy poprzez zlecenie tych prac firmie z zewnątrz, ujęcie w ewidencji będzie różne.
Sytuacja 1
Usuwanie szkód powstałych w wyniku pożaru zostało przeprowadzone we własnym zakresie, bez pomocy firm zewnętrznych.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Sytuacja 2
Usuwanie szkód odbyło się przy pomocy firm zewnętrznych.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.PRZYKŁAD 1
W firmie DIK wybuchł pożar w jednym z pomieszczeń magazynowych. Wartość początkowa spalonych pomieszczeń to 200 000 zł, a kwota umorzenia widniejąca w księgach rachunkowych to 60 000 zł. W wyniku pożaru magazyn uległ całkowitemu zniszczeniu. Firma miała wykupioną polisę ubezpieczeniową na cały swój majątek. Likwidacji magazynu (rozbiórki) dokonano przy pomocy wynajętej firmy KORA, która wystawiła za wykonane prace fakturę VAT na kwotę netto 20 000 zł. Ubezpieczyciel – po oszacowaniu szkód – wypłacił firmie DIK odszkodowanie w wysokości 100 000 zł. Poniżej przedstawiamy ujęcie tej sytuacji w księgach rachunkowych firmy DIK:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wyjaśnienie
Jeśli w magazynach znajdowałyby się zapasy materiałów, wówczas wartość szkód w zapasach materiałów należałoby zaewidencjonować w następujący sposób:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Jeśli firma otrzymałaby ewentualne przychody ze sprzedaży zniszczonych materiałów bądź części, wówczas należałoby przychody te zaewidencjonować w następujący sposób:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Skutki pożaru – aspekt podatkowy
Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, nie uważa się za koszty uzyskania przychodu strat w środkach trwałych w części pokrytej odpisami amortyzacyjnymi. Odszkodowania podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych.
Jeśli zaś chodzi o podmioty opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych, to – zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą są przychodami podatkowymi z działalności gospodarczej.
Utrata wartości środków trwałych na skutek pożaru
Na zakończenie jeszcze uwaga dotycząca aktualizacji wartości środków trwałych. Otóż utrata wartości środków trwałych może odbywać się nie tylko poprzez planowane odpisy amortyzacyjne (obciążające koszty działalności operacyjnej). Odpisy aktualizujące wartość środków trwałych mogą być spowodowane także zdarzeniami trudnymi do przewidzenia, występującymi poza działalnością operacyjną jednostki.
Podstawa prawna:
• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.),
• ustawa z 15 lutego1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn.zm.),
• ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn.zm.).
Aneta Mazur