Mimo że prawo bilansowe nie mówi wprost o obowiązku prowadzenia planu amortyzacji, należy przyjąć, że użycie słowa "planowy" oznacza konieczność zaplanowania odpisów amortyzacyjnych na cały rok obrachunkowy w formie planu amortyzacyjnego.
Na potrzeby planu należy określić wysokość stawki i moment rozpoczęcia amortyzacji.
Metodę amortyzacji, okres amortyzacji oraz stawkę amortyzacyjną ustala się bowiem w momencie rozpoczęcia używania danego składnika majątkowego.
Ustalona na dzień przyjęcia środków trwałych metoda amortyzacji powinna być stosowana przez cały okres użytkowania.
UWAGA!
Zarówno prawo bilansowe, jak i prawo podatkowe nie pozwalają zmieniać zastosowanych metod amortyzacji.
Jak określić stawkę amortyzacji
Przy ustalaniu okresu amortyzacji (a w rezultacie rocznej stawki amortyzacyjnej) uwzględnienia wymaga okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego dla prowadzonej przez jednostkę działalności, tj. przedział czasu, w którym według oczekiwań środek trwały będzie użytkowany przez jednostkę i z tego tytułu będzie ona osiągała korzyści ekonomiczne.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Stawki amortyzacyjne bilansowe jednostka może ustalać dowolnie w momencie rozpoczęcia dokonywania odpisów amortyzacyjnych1.
Natomiast prawo podatkowe z góry narzuca stawki amortyzacyjne, przyczyniając się tym samym do ograniczenia okresu i intensywności amortyzowania środków trwałych. Stawki amortyzacyjne podatkowe wyszczególnione są w Wykazie rocznych stawek amortyzacyjnych, który w formie tabeli można znaleźć w załączniku nr 1 do ustawy o podatku dochodowym. Są to tzw. stawki podstawowe. W przypadkach określonych przepisami stawki podstawowe mogą być podwyższane przez określone współczynniki.
UWAGA!
Podatnicy mogą podwyższać stawki dla środków trwałych bądź rezygnować z podwyższonych stawek, począwszy od pierwszego miesiąca każdego następnego roku podatkowego2. Jeżeli podatnik przegapi ten moment i zacznie amortyzować składniki majątkowe według stawki podstawowej, to naliczanie amortyzacji według stawki podwyższonej można rozpocząć dopiero od początku następnego roku podatkowego.
Stawki amortyzacyjne mogą być również obniżane. Podatnicy mogą obniżać stawki amortyzacyjne podane w wykazie rocznych stawek amortyzacyjnych dla poszczególnych środków trwałych bez żadnych ograniczeń. Obniżenia stawki dokonuje się, począwszy od miesiąca, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji, albo od pierwszego miesiąca każdego następnego roku podatkowego3. Obniżanie stawek amortyzacyjnych jest stosowane z reguły wtedy, gdy działalność podatnika przynosi straty, co pozwala na przeniesienie części kosztów na następne lata podatkowe, kiedy może pojawić się dochód.
Jeżeli stawki amortyzacyjne obliczone zgodne z prawem bilansowym nie są zgodne ze stawkami amortyzacyjnymi podatkowymi, to jednostka musi sporządzić dwa plany amortyzacji – jeden dla celów bilansowych, a drugi dla celów podatkowych.
Rozpoczęcie amortyzacji
Zgodnie z prawem bilansowym rozpoczęcie amortyzacji może nastąpić nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania. Oznacza to, że początek dokonywania odpisów amortyzacyjnych może nastąpić zarówno w miesiącu przyjęcia składnika majątkowego do używania, jak i w miesiącu następnym.
W przypadku rozpoczęcia amortyzacji w miesiącu przyjęcia składnika majątkowego do używania należy ustalić odpis amortyzacyjny w tym miesiącu, odzwierciedlający okres od momentu przyjęcia do końca miesiąca.
PRZYKŁAD
Środek trwały przyjęto do używania 15 czerwca. Wartość początkowa to 4000 zł, roczna stawka amortyzacyjna – 60%;
Miesięczny odpis amortyzacyjny: (4000 zł × 60%)/12 = 200 zł;
Odpis amortyzacyjny w czerwcu: (200 zł / 30) × 15 = 100 zł.
Dla celów podatkowych odpisów amortyzacyjnych dokonuje się w miesiącu następnym po miesiącu, w którym składnik majątkowy został oddany do eksploatacji4. Zatem nie będzie stanowiła kosztu uzyskania przychodów wartość odpisu dokonanego w miesiącu przyjęcia środka trwałego do używania.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ!
Wyjątek od reguły stanowi jednorazowy odpis amortyzacyjny, który może zostać dokonany w miesiącu przyjęcia do używania składnika majątku lub też w miesiącu następnym.
W praktyce rozpoczęcie amortyzacji zarówno dla celów podatkowych, jak i bilansowych następuje od miesiąca następującego po przyjęciu składników majątkowych do używania.
Ostatniego odpisu, zgodnie z przepisami bilansowymi i podatkowymi, jednostka dokonuje z końcem miesiąca, w którym umorzenie środka trwałego zostanie zrównane z jego wartością początkową lub dany składnik majątku zostanie sprzedany, stwierdzi się jego niedobór lub zostanie on postawiony w stan likwidacji, z ewentualnym uwzględnieniem wartości rezydualnej.
Częstotliwość odpisów amortyzacyjnych
Prawo bilansowe nie reguluje jednoznacznie częstotliwości dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Wynika z nich, że składniki majątkowe należy amortyzować systematycznie. W praktyce odpisy amortyzacyjne dokonywane są za okresy sprawozdawcze, głównie są to okresy miesięczne.
Zgodnie z prawem podatkowym podatnicy mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych w równych ratach co miesiąc albo w równych ratach co kwartał, albo jednorazowo na koniec roku podatkowego. Należy zwrócić uwagę, że suma odpisów amortyzacyjnych dokonanych w pierwszym roku podatkowym, w którym składniki te zostały wprowadzone do ewidencji, nie może przekroczyć wartości tych odpisów przypadających za okres od wprowadzenia ich do ewidencji do końca tego roku podatkowego.
1 Zgodnie z art. 33 ust. 3, art. 44b ust. 10 ustawy o rachunkowości okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych jest ograniczony do 5 lat jedynie od:
– kosztów prac rozwojowych,
– wartości firmy (w uzasadnionych przypadkach okres ten może być przedłużony do 20 lat).
2 Zob. ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych art. 16i ust. 4; ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 22i ust. 4.
3 Zob. ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych art. 16i ust. 5; ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 22i ust. 5.
4 Zob. ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych art. 16h ust. 1; ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 22h ust. 1.
Podstawa prawna
• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości – Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 267, poz. 2252
Katarzyna Goldmann