Ustawa o rachunkowości dość precyzyjnie określa cechy jakościowe prawidłowych ksiąg rachunkowych. Aby księgi rachunkowe spełniały wymogi ustawy, muszą być rzetelne, bezbłędne, sprawdzalne i prowadzone na bieżąco. Jakie są zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych?
Księgi rachunkowe uznaje się za rzetelne, jeżeli dokonane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. Za prowadzone bezbłędnie uznaje się księgi, jeżeli wprowadzono do nich kompletnie i poprawnie wszystkie zakwalifikowane do zaksięgowania w danym miesiącu dowody księgowe, zapewniono ciągłość zapisów oraz bezbłędność działania stosowanych procedur obliczeniowych.
Ponadto księgi rachunkowe uznaje się za sprawdzalne, jeżeli umożliwiają stwierdzenie poprawności dokonanych w nich zapisów, stanów (sald) oraz działania stosowanych procedur obliczeniowych, a w szczególności: udokumentowanie zapisów pozwala na identyfikację dowodów i sposobu ich zapisania w księgach rachunkowych na wszystkich etapach przetwarzania danych; zapisy uporządkowane są chronologicznie i systematycznie według kryteriów klasyfikacyjnych umożliwiających sporządzenie obowiązujących jednostkę sprawozdań finansowych i innych sprawozdań, w tym deklaracji podatkowych oraz dokonanie rozliczeń finansowych; w przypadku prowadzenia ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera zapewniona jest kontrola kompletności zbiorów systemu rachunkowości oraz parametrów przetwarzania danych; zapewniony jest dostęp do zbiorów danych, pozwalających, bez względu na stosowaną technikę, na uzyskanie w dowolnym czasie i za dowolnie wybrany okres sprawozdawczy jasnych i zrozumiałych informacji o treści zapisów dokonanych w księgach rachunkowych.
Sprawdzalność ksiąg rachunkowych jest ściśle związana z zachowaniem śladu rewizyjnego (kontrolnego), umożliwiającego powiązanie poszczególnych pozycji ksiąg rachunkowych z dokumentem źródłowym na wszystkich etapach przetwarzania danych. W tym celu zapisy księgowe muszą być uporządkowane w porządku chronologicznym z zachowaniem niezmienionej klasyfikacji jednolitej systematyki dla jednolitych co do rodzaju operacji gospodarczych. Aby księgi rachunkowe prowadzone przy użyciu komputera zostały uznane za sprawdzalne, konieczne jest zapewnienie kontroli kompletności zbiorów rachunkowości oraz parametrów przetwarzania danych. Ustawa o rachunkowości nie określa definicji parametru przetwarzania danych. Za taki należy uznać każdą wielkość, która jest używana przez program finansowo-księgowy do dokonania obliczeń z wykorzystaniem zaimplementowanych algorytmów. Przykładem parametrów przetwarzania danych mogą być kursy walut lub wysokość stóp procentowych, na podstawie których program może obliczyć wartość naliczonych lub wymagalnych odsetek. Sprawdzalność ksiąg rachunkowych za pomocą komputera wymaga także, aby został zapewniony dostęp do wszelkich danych rachunkowych w dowolnie wybranym okresie i za dowolny okres sprawozdawczy.
Spełnienie wszystkich wskazanych wymogów wymaga przemyślanego systemu rachunkowości, wspartego efektywnym systemem kontroli wewnętrznej. Odpowiedzialność za taki system ponosi kierownik jednostki. Cechy jakościowe takiego systemu zmieniają się wraz z rodzajem i zakresem prowadzonej działalności gospodarczej. Obowiązujące przepisy wymagają, aby księgi rachunkowe były prowadzone na bieżąco, jeżeli zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej są sporządzane przynajmniej za poszczególne okresy sprawozdawcze, jednak nie rzadziej niż na koniec miesiąca, w terminie umożliwiającym sporządzenie obowiązujących jednostkę sprawozdań finansowych (i deklaracji podatkowych) oraz dokonania rozliczeń podatkowych. Za rok obrotowy termin ten obowiązuje do 85 dnia po dniu bilansowym.
dr ANDRÉ HELIN
prezes firmy audytorskiej BDO Numerica