Fiskus nie zapomina o niezapłaconym podatku. Jeśli podatnik nie realizuje w terminie swojego zobowiązania, dochodzi do powstania zaległości podatkowej. Za zaległość podatkową uważa się nie tylko niezapłacony podatek, ale również niezapłaconą w terminie płatności zaliczkę na podatek lub ratę podatku. Niedotrzymanie terminu wykonania zobowiązania podatkowego powoduje powstanie zaległości podatkowej niezależnie od przyczyn takiego opóźnienia. Zaległość podatkowa skutkuje nie tylko naliczaniem odsetek. Jedną z najważniejszych konsekwencji jej powstania jest możliwość prowadzenia egzekucji administracyjnej, której celem jest doprowadzenie do przymusowego ściągnięcia od dłużnika zaległości podatkowych.
W praktyce zdarza się jednak, że postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte przeciwko podatnikowi bezpodstawnie lub w trakcie jego trwania pojawiają się okoliczności wyłączające możliwość jego dalszego prowadzenia. Dlatego przepisy przewidują określone sposoby obrony podatnika przed egzekucją administracyjną.
Konieczne pouczenie
Możliwość prowadzenia egzekucji dotyczy zobowiązania podatkowego powstałego w wyniku doręczenia decyzji ustalającej jego wysokość, a także powstającego z mocy prawa. W tym ostatnim przypadku przepisy zezwalają na prowadzenie egzekucji administracyjnej z deklaracji lub zeznania złożonego przez podatnika lub płatnika, ale pod warunkiem, że w deklaracji lub w zeznaniu zostało zamieszczone pouczenie, że stanowią one podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego, a wierzyciel przez wszczęciem postępowania egzekucyjnego przesłał dłużnikowi pisemne upomnienie zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego.
Zarzuty w sprawie
Egzekucja administracyjna wszczynana jest na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego. Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą doręczenia odpisu tytułu wykonawczego. W przypadku zobowiązań podatkowych wierzycielem pozostaje organ podatkowy.
Podatnik może w ciągu siedmiu dni, licząc od dnia, w którym został mu doręczony tytuł wykonawczy, wnieść zarzuty w sprawie prowadzenia egzekucji do naczelnika urzędu skarbowego. Zarzuty są zatem podstawowym środkiem obrony w początkowej fazie postępowania. Podatnik ma niewiele czasu na ich zgłoszenie, a zarzuty wniesione po upływie siedmiodniowego terminu nie podlegają rozpatrzeniu, chyba że organ egzekucyjny uwzględni wniosek zobowiązanego o przywrócenie terminu do ich zgłoszenia. Przepisy przewidują liczne przesłanki, które mogą być podstawą zarzutu. Są to:
- wykonanie lub umorzenie w całości albo w części, przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku,
- odroczenie terminu wykonania albo brak wymagalności obowiązku z innego powodu, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnej,
- określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia,
- błąd co do osoby zobowiązanego,
- niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego,
- brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia,
- zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego,
- prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny,
- niedopełnienie wymogów formalnych przewidzianych dla tytułu wykonawczego.
Jeśli wniesione przez podatnika zarzuty okażą się uzasadnione, postępowanie egzekucyjne zostaje umorzone. Niestety, co do zasady wniesienie przez zobowiązanego zarzutu w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego nie wstrzymuje tego postępowania. W praktyce oznacza to, że organ w dalszym ciągu będzie mógł prowadzić egzekucję. W uzasadnionych przypadkach organ egzekucyjny może jednak wstrzymać postępowanie egzekucyjne lub niektóre czynności egzekucyjne do czasu rozpatrzenia zarzutu.
Przedstawienie dowodów
W dalszej fazie postępowania podatnik może bronić się przed egzekucją, przedstawiając dowody potwierdzające wykonanie, umorzenie, wygaśnięcie lub nieistnienie obowiązku, odroczenie terminu wykonania obowiązku, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnych, albo gdy zachodzi błąd co do osoby zobowiązanego. W takiej sytuacji organ egzekucyjny i egzekutor są zobowiązani odstąpić od czynności egzekucyjnych.
Gdy egzekucja administracyjna została skierowana do składnika majątkowego nienależącego do zobowiązanego, podmiot, który rości sobie prawo do tej rzeczy lub prawa majątkowego może wystąpić do organu egzekucyjnego w ciągu 14 dni od dnia uzyskania wiadomości o czynności egzekucyjnej o wyłączenie go spod egzekucji. W tym celu musi przedstawić dowody na poparcie tego żądania.
Zobowiązanemu przysługuje także skarga na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego i egzekutora. Skargę wnosi się za pośrednictwem organu egzekucyjnego w terminie 14 dni od dnia dokonania zakwestionowanej czynności egzekucyjnej. Postanowienie w spra- wie skargi wydaje organ nadzoru. Na postanowienie o oddaleniu skargi przysługuje zażalenie. W toku postępowania egzekucyjnego organ egzekucyjny wydaje postanowienia, na które przysługuje zażalenie, jeżeli odpowiednie przepisy tak stanowią.
Umorzenie egzekucji
Jeśli postępowanie egzekucyjne słusznie zostało wszczęte w stosunku do podatnika, ale w trakcie jego prowadzenia wystąpiły okoliczności, które wyłączają dalsze prowadzenie egzekucji, podatnik może złożyć wniosek o zawieszenie postępowania. Chodzi tu o sytuacje, w których podatnikowi udało się uzyskać decyzję w sprawie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłaty należności pieniężnej.
Podatnik może także wystąpić z wnioskiem o umorzenie postępowania, np. w sytuacji wydania decyzji dotyczącej umorzenia należności objętej postępowaniem egzekucyjnym. W takich przypadkach podatnik nie musi czekać aż urząd skarbowy, w zależności od okoliczności, zawiesi lub umorzy egzekucję, i sam wystąpić z taką inicjatywą. Nie jest przy tym związany żadnymi ustawowymi terminami na złożenie stosownego wniosku.
JAKIE ŚRODKI EGZEKUCYJNE STOSUJE ORGAN
W postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym należności podatkowych mogą być zastosowane określone środki egzekucyjne, m.in.:
- egzekucja z pieniędzy,
- z wynagrodzenia za pracę,
- ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego,
- z rachunków bankowych,
- innych wierzytelności pieniężnych.
Organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku, a spośród kilku takich środków - środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego.
KIEDY MOŻLIWA JEST EGZEKUCJA ZALEGŁOŚCI PODATKOWEJ
Możliwość prowadzenia egzekucji zobowiązania podatkowego powstałego z mocy prawa uzależniona jest od zamieszczenia w deklaracji lub zeznaniu pouczenia, że stanowią one podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego. Konieczne jest również uprzednie doręczenie zobowiązanemu upomnienia.
Magdalena Majkowska
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 3a, 33, 38, 45, 54, 56, 59 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 z późn. zm.).