Ustawa reguluje m.in. zasady: scalania nieruchomości (połączenia ich w jedną całość, celem dokonania ponownego ich podziału, zmieniając jednak ich usytuowanie i przeznaczenie, tak aby korzystniej je zagospodarować), pierwokupu nieruchomości (zastrzeżenia dla jednej ze stron pierwszeństwa kupna oznaczonej nieruchomości w sytuacji, gdyby druga strona chciała sprzedać ją osobie trzeciej), a także podziału oraz wyceny nieruchomości. Istotną część ustawy stanowi regulacja dotycząca wywłaszczenia nieruchomości, które polega na przymusowym przejęciu lub ograniczeniu prawa własności (prawa użytkowania wieczystego) nieruchomości w drodze decyzji administracyjnej na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, samorząd województwa).
Dnia 27 listopada 2010 roku weszła w życie nowelizacja ustawy (Dz. U. z 2010 r. Nr 200, poz. 1323, dalej „nowelizacja”), która ma na celu w szczególności usprawnienie procedur związanych z wywłaszczaniem nieruchomości. Nowelizacją poszerzony został zakres spraw, w których starosta, pomijając procedury wywłaszczeniowe uregulowane w rozdziale 4 ustawy, wydaje decyzję ograniczającą korzystanie z nieruchomości przez właściciela.
W sytuacji, gdy właściciel (również użytkownik wieczysty lub osoba, której przysługują inne prawa rzeczowe do nieruchomości) nie wyraża zgody na udostępnienie swojej nieruchomości w celu wykonania czynności związanych np. z konserwacją, czy remontami przewodów i urządzeń, służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, bądź w celu zapewnienia dojazdu umożliwiającego wykonanie powyższych czynności, podmiot zobowiązany do ich wykonania (np. przedsiębiorstwo gazowe) może wnioskować do starosty o wydanie decyzji zobowiązującej właściciela (użytkownika wieczystego) do udostępnienia nieruchomości. Obowiązek udostępnienia nieruchomości może być ustanowiony na czas nie dłuższy niż 6 miesięcy.
Właścicielowi za udostępnienie nieruchomości oraz ewentualne szkody, które powstały na skutek udostępnienia nieruchomości, przysługuje odszkodowanie. Wysokość odszkodowania powinna zostać ustalona pomiędzy zainteresowanymi, czyli właścicielem, a podmiotem, któremu udostępniono nieruchomość, czyli przedsiębiorstwem energetycznym, gazowym, czy wodno-kanalizacyjnym. Jeżeli w ciągu 30 dni, licząc od dnia, w którym upłynął termin udostępnienia nieruchomości określony w decyzji, zainteresowani nie doszli do porozumienia co do wysokości odszkodowania, starosta wszczyna postępowanie w sprawie ustalenia odszkodowania.
Ponadto, nowelizacja wprowadziła również zmiany dotyczące słusznego odszkodowania przy wywłaszczeniu, które powinno mieć charakter ekwiwalentny w stosunku do wartości nieruchomości wywłaszczonej. Oznacza to, że odszkodowanie powinno stwarzać możliwość odtworzenia sytuacji majątkowej, jaką właściciel nieruchomości miał przed wywłaszczeniem. Wprowadzono ponadto zasadę wypłacania tzw. bezpiecznej zaliczki w sytuacji, gdy przed pozbawieniem prawa do nieruchomości następuje niezwłoczne jej zajęcie, na podstawie decyzji z art. 122 ustawy.
Nowelizacja doprecyzowała również niektóre przepisy ustawy, w tym definicję „stanu nieruchomości”, przez który należy rozumieć stan zagospodarowania, stan prawny, stan techniczno-użytkowy, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, a także stan otoczenia nieruchomości, w tym wielkość, charakter i stopień zurbanizowania miejscowości, w której nieruchomość jest położona.
Podsumowując, należy wskazać, iż nowelizacja rozszerza kompetencje starosty w zakresie wydawania decyzji dotyczących wywłaszczenia, a także doprecyzowuje niektóre przepisy ustawy, co z pewnością przyczyni się do wyeliminowania problemów interpretacyjnych pojawiających się w praktyce ich stosowania.
Patrycja Dzięgielewska, Aneta Wrona-Kłoczko
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna