Jeżeli wspólnik posiada 25 proc. lub więcej praw głosu w spółce i udziela jej pożyczki, to pożyczkobiorca powinien liczyć się z tym, że nie wszystkie zapłacone odsetki będą mogły zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodu. Sytuacja taka wystąpi, gdy wysokość pożyczki przekroczy trzykrotność kapitału zakładowego spółki, której udzielono pożyczki.
W obrocie gospodarczym często funkcjonują spółki z o.o. i akcyjne wyposażone jedynie w minimalny wymagany przez kodeks spółek handlowych kapitał. Dotyczy to także sytuacji, w których kapitał taki jest zbyt niski do prowadzenia założonej działalności. Wynika to z faktu, że niektórzy wspólnicy wolą finansować działalność spółek poprzez udzielane im pożyczki. Daje im to możliwość szybkiego wycofania zainwestowanych środków. Taka sytuacja jest jednak niekorzystna z punktu widzenia pewności obrotu. W przypadku bankructwa danego podmiotu może się okazać, że jego majątek nie wystarcza na pokrycie zobowiązań. Z tych powodów ustawodawca stara się ograniczać finansowanie działalności poprzez pożyczki udzielane przez udziałowców. Mają do tego zniechęcać regulacje zawarte w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm. – dalej ustawy o CIT). Ograniczają one możliwość zaliczania odsetek od takich pożyczek do kosztów uzyskania przychodów.
Odsetki dla wspólnika
W myśl pierwszego z tych przepisów nie uznaje się za koszty uzyskania przychodów części odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych spółce przez jej udziałowca (akcjonariusza) posiadającego nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) tej spółki albo udziałowców (akcjonariuszy) posiadających łącznie nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) tej spółki. Ograniczenie to dotyczy sytuacji, gdy wartość zadłużenia spółki wobec jej udziałowców (akcjonariuszy) posiadających co najmniej 25 proc. udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25 proc. udziałów w kapitale takiego udziałowca (akcjonariusza) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki. W takim przypadku nie zalicza się do kosztów podatkowych odsetek w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza trzykrotność wartości kapitału zakładowego, określoną na dzień zapłaty odsetek. Zasady te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu udziałowego takiej spółdzielni.
Pożyczki od wspólników
Analogiczne do wcześniej opisanych ograniczenia zostały także wprowadzone w stosunku do pożyczek zawieranych między spółkami mającymi tego samego wspólnika posiadającego co najmniej 25 proc. udziałów lub akcji. Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 61 ustawy o CIT nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów części odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych przez spółkę innej spółce, jeżeli w obu tych podmiotach ten sam udziałowiec (akcjonariusz) posiada nie mniej niż po 25 proc. udziałów (akcji). Ograniczenie to ma zastosowanie, jeżeli wartość zadłużenia spółki otrzymującej pożyczkę (kredyt) wobec udziałowców (akcjonariuszy) tej spółki posiadających co najmniej 25 proc. jej udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25 proc. udziałów w kapitale tych udziałowców (akcjonariuszy) oraz wobec spółki udzielającej pożyczki (kredytu) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki. Do kosztów nie mogą być zaliczone odsetki w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza trzykrotność wartości kapitału zakładowego, określoną na dzień zapłaty odsetek. Także w tym przypadku ustawodawca nakazuje odpowiednie stosowanie opisanych regulacji do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu udziałowego takiej spółdzielni.
Udział procentowy
Wśród podatników mogą pojawić się wątpliwości dotyczące zasad obliczania wskaźnika procentowego udziałów (lub akcji). Przepisy ustawy o CIT precyzują, że należy go określać na podstawie liczby praw głosu, jakie w związku z posiadanymi udziałami (akcjami) przysługują tym udziałowcom (akcjonariuszom). Ustawodawca dokładnie zdefiniował także zasady obliczania wielkości kapitału dla potrzeb opisywanych przepisów. Wartość funduszu udziałowego w spółdzielni lub kapitału zakładowego spółki należy określać bez uwzględnienia tej części tego funduszu lub kapitału, jaka nie została na ten fundusz lub kapitał faktycznie przekazana. Ponadto obliczając wysokość kapitału pomija się jego część pokrytą wierzytelnościami z tytułu pożyczek (kredytów) oraz z tytułu odsetek od tych pożyczek (kredytów), przysługujących członkom wobec tej spółdzielni lub udziałowcom (akcjonariuszom) wobec tej spółki. Przepisy nakazują również nie brać pod uwagę wielkości objętej w zamian za aport w postaci wartości niematerialnych lub prawnych, od których dla celów podatkowych nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych.
SŁOWNICZEK
POŻYCZKA – dla potrzeb przepisów ograniczających możliwość zaliczania do kosztów odsetek od podmiotów powiązanych (art. 16 ust. 1 i pkt 60 i 61 ustawy o CIT) pojęcie to zostało zdefiniowane bardzo szeroko. Za pożyczkę uznaje się każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. Przez pożyczkę rozumie się także emisję papierów wartościowych o charakterze dłużnym, depozyt nieprawidłowy lub lokatę.
Wcześniejsze pożyczki
Warto przypomnieć, że przed 1 stycznia 2005 r. ograniczenia dotyczące możliwości zaliczania odsetek do kosztów nie dotyczyły umów zawieranych między podmiotami polskimi (z wyjątkiem podmiotów, których dochody były zwolnione na podstawie przepisów o specjalnych strefach ekonomicznych). Konieczność zmiany ustawy o CIT była konsekwencją orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Wynikało z niego, że w świetle prawa europejskiego niedopuszczalne jest dyskryminowanie podatników podatku dochodowego ze względu na położenie ich siedziby. Należy jednak pamiętać o przepisach przejściowych ustawy dnia z 18 listopada 2004 r. o zmianie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 254, poz. 2533). Artykuł 9 tej ustawy stanowi, że ograniczeń wynikających z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o CIT nie stosuje się do odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych przed dniem 1 stycznia 2005 r. przez podatników mających siedzibę bądź zarząd na terytorium Polski. Oznacza to, że podatnicy, którzy zawarli umowę pożyczki do końca 2004 r., mogą na jej podstawie zaliczać do kosztów podatkowych całość wypłacanych odsetek, nie zważając na ograniczenia wynikające z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o CIT.
Konrad Piłat