Panie Profesorze, jest Pan współautorem projektu ustawy Karta Praw Podatnika. Projekt ten został przedstawiony podczas konferencji 26 marca 2019 r. w Sejmie. Wprowadzenie Karty Praw Podatnika za potrzebne uznaje także obecny Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. Jakie cele ma realizować Karta Praw Podatnika?
Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel: Tekst Karty wraz ze mną opracowywała dr Małgorzata Sęk. Nad koncepcją karty pracowali ponadto: dr Janusz Cichoń, dr Michał Wilk i p. Marcin Łoboda.
Kartę Praw Podatnika wprowadza się do systemu podatkowego, by wzmocnić ochronę praw podatnika przez ich skonsolidowanie w jednym dokumencie, usystematyzowanie i wyrażenie w sposób możliwie zrozumiały.
Proponowana Karta co do zasady nie przyznaje podatnikom nowych praw, bo te wynikają już z Konstytucji, zasady demokratycznego państwa prawnego, a także uregulowań proceduralnego i materialnego prawa podatkowego. Jednakże w niektórych obszarach Karta zwiększa zakres ochrony przysługującej podatnikom, rozszerzając ich prawa lub potwierdzając prawa, których obowiązywanie już teraz nie powinno budzić wątpliwości, a jednak nie jest tak oczywiste dla organów podatkowych.
Nawet gdy Karta powtarza jedynie prawa, które wynikają już z innych przepisów, ma do odegrania ważną rolę porządkującą, wzmacniającą oraz edukacyjną.
Proponowana Karta ma też stanowić kontekst interpretacyjny dla innych przepisów prawa podatkowego.
Czy Karta Praw Podatnika ma mieć charakter jedynie deklaratoryjny, czy też może podatnicy będą mogli wykorzystać przepisy Karty (powołać się na te przepisy) w konkretnych sytuacjach?
Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel: Z doświadczeń zagranicznych wynika, że znacznie bardziej efektywne są Karty mające formę ustawy i właśnie taką formę proponujemy. Siła oddziaływania na praktykę stosowania prawa podatkowego Karty o charakterze normatywnym będzie z pewnością większa. Poza tym tylko forma ustawowa, jako wyraz samozwiązania się prawodawcy, daje szansę na poprawę praktyki tworzenia prawa podatkowego.
Podatnicy będą mogli powoływać się na przepisy ustawy Karta Praw Podatnika w konkretnych sytuacjach. Na przykład, podatnik będzie mógł powołać konkretną podstawę prawną do tego, by organy podatkowe domniemywały, że podatnik działał w dobrej a nie złej wierze. To domniemanie działania w dobrej wierze będzie obowiązywać, póki organy podatkowe nie wykażą, zgodnie z zasadami postępowania dowodowego, że podatnik dział jednak w złej wierze. To z pewnością poprawi relacje między podatnikami i organami podatkowymi.
Jakie przepisy zaproponowane w projekcie Karty Praw Podatnika mają mieć największe znaczenie dla podatników? Które powinny najefektywniej chronić prawa podatników?
Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel: Karta dotyczy tak wielu praw ważnych dla podatników, że trudno wskazać te najważniejsze. Bardzo istotne jest uregulowanie standardów dla tworzenia prawa podatkowego, szczególnie w zakresie wymogów odpowiedniej konsultacji projektów nowych przepisów podatkowych, tak by przepisy te odpowiednio wyważały interes publiczny i interes prywatny.
Istotne jest zapisanie w Karcie prawa do jasnego i zrozumiałego prawa podatkowego, a także wskazanie, że niezrozumiały przepis prawa podatkowego nie może być podstawą stosowania sankcji podatkowych, karnych i karnych skarbowych.
Bardzo ważne jest też domniemanie rzetelności wykonania obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego i domniemanie działania w dobrej wierze.
Z karty wynika, że przesłanki zastosowania ulg i zwolnień powinny być jasno i precyzyjnie określone w przepisach. Spełnienie tych przesłanek, daje podatnikowi prawo do skorzystania z ulg i zwolnień i organy podatkowe nie mogą w sposób arbitralny pozbawiać podatnika tego prawa, kierując się nieprawidłowym założeniem, że ulga czy zwolnienie stanowi rozwiązanie wyjątkowe, a interes publiczny wymaga pobrania podatku w możliwie najwyższej kwocie. Interes publiczny wymaga bowiem pobrania podatku tylko w prawidłowej kwocie, wynikającej z przyjętych w ramach mechanizmów demokratycznych przepisów podatkowych.
Zgodnie z kartą, materiały zgromadzone sprzecznie z prawem nie będą stanowić dowodów.
Organy podatkowe będą miały obowiązek dążyć do załatwienia sprawy we współpracy i porozumieniu z podatnikiem.
To zaledwie kilka przykładów.
Skąd pomysł Karty Praw Podatnika jako odrębnej ustawy? Dlaczego nie zawrzeć takiego rozdziału np. w Ordynacji podatkowej? Czy obecna Ordynacji podatkowa nie zawiera przepisów wystarczająco chroniących prawa podatników?
Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel: Nie każdy podatnik ma świadomość obowiązywania, zawartości i roli takich aktów prawnych jak ordynacje lub kodeksy podatkowe. Podatnicy często rezygnują z sięgania bezpośrednio do aktów prawnych, zniechęceni ich dużą objętością, stopniem złożoności i szczególnym, trudnym niekiedy do zrozumienia, językiem. Dlatego rolę edukacyjną znacznie lepiej zrealizuje Karta w formie odrębnego dokumentu, mającego charakter normatywny, lecz znacznie krótszego i napisanego znacznie prostszym językiem niż inne akty prawne z zakresu prawa podatkowego.
Również w innych państwach Karty najczęściej przyjmują formę odrębnych dokumentów (normatywnych lub deklaratywnych).
Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata
Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry
Jak się ma projekt Karty Praw Podatnika do projektu nowej Ordynacji podatkowej? Projekt nowej Ordynacji (przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną Ogólnego Prawa Podatkowego i modyfikowany następnie w Ministerstwie Finansów) powoli zmierza do końca rządowych prac legislacyjnych i wg zapowiedzi przedstawicieli Ministerstwa Finansów w bieżącym roku ma trafić do Sejmu. Czy zdaniem Pana Profesora w tym projekcie nowej Ordynacji podatkowej w sposób niewystarczający chronione są prawa podatników? Czy jest możliwe, by Karta Praw Podatnika funkcjonowała obok nowej Ordynacji podatkowej?
Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel: Komisja Kodyfikacyjna Ogólnego Prawa Podatkowego rzeczywiście podjęła próbę włączenia szeregu unormowań chroniących praw podatnika do treści Ordynacji podatkowej. Ta inicjatywa i sposób jej wykonania zasługują na pozytywną ocenę.
Jednak najlepszym dla Polski rozwiązaniem jest odrębny dokument normatywny, przyjęty już teraz i czerpiący zarówno z wyników prac Komisji Kodyfikacyjnej, jak i z wcześniejszych projektów kart, deklaracji i przepisów ogólnych prawa podatkowego opracowanych przez przedstawicieli nauki i praktyki prawa podatkowego, a także z doświadczeń zagranicznych i inicjatyw międzynarodowych. Karta potrzeba jest już teraz. W bardzo wielu państwach karta działa obok ogólnych ustaw czy kodeksów podatkowych.
Gdzie można zapoznać się z treścią projektu ustawy Karta Praw Podatnika? Kiedy ten projekt trafi do Sejmu?
Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel: Obecnie trwają prace nad udoskonalaniem Karty. Staramy się uwzględnić pomysły zgłoszone przez uczestników konferencji, która obywała się w Sejmie 26 marca 2019 r. Gotowa Karta na pewno zostanie udostępniona w serwisie Facebook na stronie Włodzimierz Nykiel - poseł na Sejm RP.
Oczywiście chciałbym, by Karta jak najszybciej trafiła pod obrady Sejmu, lecz musimy dbać o jak najwyższą jakość projektu.
Czy zdaniem Pana Profesora istnieje potrzeba uzupełnienia przepisów Konstytucji RP o przepisy gwarantujące prawa podatników? Wszyscy, bez względu na poglądy są podatnikami, więc nie wydaje się nieprawdopodobne wprowadzenie do Konstytucji zmian, które przysłużyłby się wszystkim podatnikom. Jakie zdaniem Pana Profesora przepisy chroniące prawa podatników warto wpisać do Konstytucji?
Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel: Nie dostrzegam potrzeby zmiany Konstytucji w tym zakresie. Konstytucja, właściwie rozumiana i stosowana, dostatecznie chroni prawa podatników. Kluczem jest jednak przestrzeganie jej unormowań w praktyce oraz zwiększenie świadomości praw podatnika wśród samych podatników, jak i przedstawicieli administracji podatkowej. Ten cel może zostać zrealizowany przez Kartę.
Dziękuję uprzejmie za rozmowę
Z profesorem Włodzimierzem Nykielem rozmawiał Paweł Huczko z redakcji portalu infor.pl.
Projekt ustawy Karta Praw Podatnika z uzasadnieniem - wersja z 23 kwietnia 2019 r.