Umarzając postępowanie w sprawie pytania prawnego WSA w Olsztynie w sprawie zgodności art. 80 ustawy o akcyzie z art. 90 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) oraz art. 91 ust. 2 Konstytucji RP, Trybunał Konstytucyjny dał wszystkim sądom wyraźny sygnał i przypomniał o ich obowiązkach dotyczących stosowania prawa wspólnotowego.
Wnioski dla sądów krajowych
Z zasad tych wynika, że kwestia stosowania prawa wspólnotowego jest domeną wszystkich sądów, a także organów administracji państw członkowskich. Dlatego też każdy sąd powinien stosować przepisy wspólnotowe w taki sam sposób jak przepisy krajowe, bez konieczności uruchamiania specjalnych procedur. Powinien mieć także możliwość samodzielnej oceny zgodności ustawy krajowej z TWE oraz możliwość odmowy zastosowania ustawy.
W żadnym wypadku nie jest wymagane uprzednie jej uchylenie. Wręcz przeciwnie, Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) stoi na stanowisku, że mogłoby to osłabić efektywność prawa wspólnotowego.
W postanowieniu w sprawie P 37/05 TK stwierdził, że art. 91 ust. 2 konstytucji konkretyzuje w odniesieniu do organów władzy sądowniczej obowiązek przestrzegania prawa wspólnotowego wynikający z zasady lojalności (art. 10 TWE) oraz art. 9 konstytucji (obowiązek przestrzegania prawa międzynarodowego). Ponadto TK podkreślił, że sędzia krajowy ma zawsze obowiązek zbadania, czy stan faktyczny podlega normom regulacji wspólnotowej. Równocześnie uznał brak konieczności zwracania się do TK z pytaniami prawnymi dotyczącymi zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym, nawet gdy sąd zamierza odmówić stosowania ustawy.
O ewentualnej kolizji rozstrzygać mają samodzielnie: Sąd Najwyższy, sądy administracyjne i powszechne. Na uwagę zasługuje także stwierdzenie TK, że w sytuacji kolizji ustawy z prawem wspólnotowym uprawnienie sądu do zadania pytania prawnego zostaje w pewnym sensie ograniczone ze względu na regułę zawartą w art. 91 ust. 2 konstytucji oraz zasady stosowania prawa wspólnotowego.
Jest podstawa do zwrotu
Problem dopuszczalności nałożenia podatku akcyzowego na używane samochody w świetle art. 90 TWE został już rozstrzygnięty przez ETS w sprawie C-313/05 Brzeziński - co do zasady na korzyść, przynajmniej niektórych, podatników. Orzeczenie TK ułatwi życie tym spośród nich, którzy mogą liczyć na zwrot nadpłaconej akcyzy w wysokości różnicy między kwotą uiszczoną a tą, która zgodnie z wyrokiem ETS uznana zostałaby za niedyskryminującą w stosunku do aut zagranicznych (odpowiednio 3,1 proc. i 13,6 proc.) wraz z ewentualnymi odsetkami.
Postanowienie TK usuwa wątpliwości co do tego, czy sądy administracyjne mogą samodzielnie rozstrzygać o sprzeczności przepisów ustawy o akcyzie z TWE. Za nieuzasadniony należy uznać argument, że ze zwrotem należy czekać, aż przepisy ustanawiające obowiązek podatkowy zostaną uchylone.
Biorąc pod uwagę te okoliczności, WSA w Olsztynie powinien odmówić zastosowania art. 80 ustawy o akcyzie w zakresie, w jakim przepis ten sprzeciwia się uznaniu podatku pobranego za nienależny. Bez znaczenia jest okoliczność, czy podatnik opłacił podatek na zasadzie samoobliczenia, czy też w wyniku wydania decyzji administracyjnej.
ETS przyjmuje bowiem, że przepis prawa krajowego sprzeczny z prawem wspólnotowym nie może wywierać jakiegokolwiek skutku. Należy pamiętać także o tym, że - zgodnie z wyrokiem 199/82 San Giorgio - prawo do zwrotu opłat pobranych przez państwo członkowskie z naruszeniem prawa wspólnotowego jest konsekwencją i uzupełnieniem praw przyznanych przez przepisy wspólnotowe zakazujące opłat równoważnych do ceł lub, w zależności od okoliczności, dyskryminujących podatników krajowych. Obowiązek zwrotu akcyzy wynikał więc będzie bezpośrednio z prawa wspólnotowego, chociaż podatnicy będą dochodzili należnych im kwot na podstawie przepisów krajowej Ordynacji podatkowej.
Można wznowić postępowanie
Korzystny dla podatników wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Brzezińskiego powinien być także uwzględniany przez krajowe organy administracji. Zgodnie z zasadami prawa wspólnotowego nie powinny one w stosunku do uprawnionych czekać ze zwrotem akcyzy na zmianę ustawy o akcyzie czy też na wydanie jakichkolwiek instrukcji czy wytycznych przez Ministerstwo Finansów.
Organy administracji nie mogą także twierdzić, że nie istnieje podstawa prawna umożliwiająca zwrot akcyzy. W tym kontekście wystarczającą podstawę stanowią przepisy Ordynacji podatkowej odnoszące się do nadpłaty podatku (art. 75), art. 90 TWE zawierający zakaz nakładania dyskryminacyjnych podatków oraz wyrok ETS w sprawie Brzezińskiego.
Korzystne dla podatników orzeczenie ETS pozwoli także zgodnie z art. 240 par. 1 pkt 11 Ordynacji podatkowej na ewentualne wznowienie postępowań w sprawie zwrotu akcyzy zakończonych już ostateczną decyzją - pod warunkiem że sprzeczny z prawem wspólnotowym podatek uiszczony został po 1 maja 2004 r.
Maciej Taborowski