I tak, ustawodawca wprowadził do Kodeksu cywilnego nowy przepis – tj. art. 387 [1] Kc, zgodnie z którym:
„Nieważna jest umowa, w której osoba fizyczna zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości służącej zaspokojeniu jej potrzeb mieszkaniowych w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z tej lub innej umowy niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, w przypadku gdy:
1) wartość nieruchomości jest wyższa niż wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych powiększonych o wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od tej wartości za okres 24 miesięcy lub
2) wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych nie jest oznaczona, lub
3) zawarcie tej umowy nie zostało poprzedzone dokonaniem wyceny wartości rynkowej nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę.”
Jak czytamy w uzasadnieniu do wprowadzenia w/w regulacji sankcja nieważności ma się odnosić do umów tzw. przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości mieszkalnej wykorzystywanej przez konsumenta. Zdaniem ustawodawcy „jest to środek niezbędny do wyeliminowania nadużyć, ponieważ regulacje o wadach oświadczenia woli, które odwołują się do takich okoliczności zawarcia umowy, jak podstęp, przymus, groźba czy też regulacje dotyczące wyzysku (art. 388 Kc), są w praktyce mało skuteczne. Ponadto przepis ten, obejmując także umowy zawarte między osobami fizycznymi (dokonującymi czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową), zabezpiecza przed nadużyciami, które mogą występować w obrocie powszechnym, jak również wyklucza możliwość obejścia przepisu poprzez wskazanie drugiej osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej jako strony tejże umowy. Proponowany przepis w sposób proporcjonalny ogranicza swobodę umów i poprzez to czyni zadość wymogom z art. 22 i art. 31 Konstytucji RP. Nie odnosi się on do wszystkich umów przewłaszczenia na zabezpieczenie, które mają za przedmiot nieruchomość służącą zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, lecz jedynie do tych sytuacji, w których najczęściej zdarzały się wyłudzenia mieszkań.”
Uzupełnieniem dla rozwiązań natury cywilnej, są prawnokarne rozwiązania sankcjonujące sytuacje wykorzystywania lichwy. I tak, w art. 304 Kodeksu karnego dotychczasową treść oznacza się jako § 1 oraz dodaje się § 2 i 3 w brzmieniu:
„§ 2. Kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Tej samej karze podlega, kto, w związku z udzieleniem osobie fizycznej świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie.”
Uzasadnienie wprowadzenia w/w przepisu to przede wszystkim ochrona konsumentów, ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych lub niedołężnych, których sytuacja materialna jest trudna. Jak wskazuje ustawodawca „wprowadzone przepisy art. 304 § 2 i 3 Kodeksu karnego będą miały zastosowanie wobec czynów wymierzonych w stosunku do osób fizycznych, poza zakresem ich działalności gospodarczej, a więc w obszarze życia prywatnego tych osób. Tym samym obocznym dobrem chronionym, oprócz pewności obrotu prawnego, jest mienie nieprofesjonalnych uczestników obrotu i szeroko rozumiane prawo do wolności zachowania.”
O ile cel wprowadzonych regulacji ocenić należy pozytywnie, wszak opisywane przez ustawodawcę sytuacje nie należały wcale do rzadkich, to na ich praktyczne zastosowanie przyjdzie jeszcze poczekać. Niemniej, poszkodowani przez lichwiarskie pożyczki konsumenci mają kolejne narzędzie do walki z patologiami, a prokuratorzy i sądy karne mają nowy środek, który (jak oczekuje uzasadnienie ustawy) mają im ułatwić walkę z przestępcami wykorzystującymi trudną sytuację niektórych osób.
Maciej Broniecki, Radca Prawny
Kancelaria Prawa Sportowego i Gospodarczego „Dauerman”
[RAPORT] KORONAWIRUS – podatki, prawo pracy, biznes