Ministerstwo Finansów uzależnia kwalifikację kosztów procesowych do kosztów uzyskania przychodów od tego, czy podatnik występuje w postępowaniu w charakterze dłużnika czy wierzyciela. U dłużnika koszty procesowe nie stanowią kosztu uzyskania przychodu, u wierzyciela koszty sądowe stanowią taki koszt (patrz pismo Ministerstwa Finansów nr PO 3/722-459/95, z 23 października 1995 r.).
W mojej ocenie pogląd zawarty w piśmie MF jest co najmniej dyskusyjny. Przede wszystkim pismo to nie stanowi źródła prawa podatkowego, a nawet interpretacji prawa podatkowego, o której mowa w art. 14 par. 1 pkt 2 i par. 2 Ordynacji podatkowej. Zatem jego treść nie jest wiążąca zarówno dla podatników, jak i organów podatkowych.
Z tezą zawartą w tym piśmie nie można zgodzić się także ze względów merytorycznych. Podstawą do rozważań w zakresie kwalifikacji do kosztów uzyskania przychodów kosztów sądowych jest przede wszystkim przepis art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zgodnie z którym kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem wymienionych w art. 16 ust. 1.
Wspomniany przepis art. 15 ust. 1 ustawy nie zawiera wyraźnego stwierdzenia, że między poniesionym wydatkiem a osiągniętym przychodem musi zachodzić skonkretyzowany i bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy, ponieważ nie wszystkie koszty ponoszone przez podatników są bezpośrednio związane z osiągnięciem przychodu. Związek ten może mieć także charakter pośredni, jak np. w przypadku kosztów funkcjonowania podatnika. Koszty funkcjonowania podatnika, jakkolwiek poniesione w celu uzyskania przychodu, nie są bezpośrednim czynnikiem uzyskania konkretnego przychodu (wyrok NSA sygn. akt S.A./Rz 406/98, z 20 listopada 1998 r.).
Obrona przed roszczeniami
Ponadto, jeżeli dłużnik przegra proces o zapłatę, w toku którego sporne było istnienie lub wysokość zobowiązania, to koszty procesowe powinny stanowić koszt uzyskania przychodu, bowiem jakkolwiek nie nastąpił faktyczny przyrost przychodu, to jednak poniesione koszty sądowe związane są z obroną przed roszczeniami wierzyciela podejmowanymi w celu ewentualnego zmniejszenia przychodu dłużnika. Zatem koszty sądowe ponoszone przez dłużnika uznać należy za koszty ponoszone w celu ochrony źródła przychodów przed uszczupleniem.
Pogląd, zgodnie z którym kosztem uzyskania przychodu są nie tylko wydatki bezpośrednio generujące przychód, ale również inne ponoszone w celu ochrony źródła przychodów przed uszczupleniem, potwierdza także nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Od 1 stycznia 2007 r. poszerzono definicję kosztów. Zgodnie z art. 15 ust. 1 kosztami uzyskania przychodów są koszty ponoszone w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Nie ulega wątpliwości, że modyfikacja ta jest konsekwencją m.in. orzeczeń sądowych w tym zakresie.
Brak ograniczeń
W mojej ocenie nie można uzależniać kwalifikacji przedmiotowych kosztów procesu w kosztach uzyskania przychodu od stwierdzenia, że skoro zostały poniesione przez dłużnika, a nie wierzyciela, to nie stanowią kosztu uzyskania przychodu. W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych brak jest jakiegokolwiek ograniczenia w tym zakresie. Ponadto zwracam uwagę, że ustawa w art. 16 ust. 1 pkt 17 wyłącza z kosztów uzyskania przychodów jedynie koszty egzekucyjne związane z niewykonaniem zobowiązań. Uzasadnione zatem jest wnioskowanie, że ponoszone koszty na innych etapach procesu cywilnego, związane z dochodzeniem praw, jak również z niewykonaniem zobowiązań, w intencji racjonalnego ustawodawcy mogą być kosztem uzyskania przychodu podmiotu, który je ponosi. Gdyby było inaczej, ustawodawca w art. 16 ust. 1 tejże ustawy wyłączyłby z kosztów uzyskania przychodów nie tylko koszty egzekucyjne, lecz również koszty sądowe ponoszone przez dłużnika.
Wierzyciel i dłużnik
Podsumowując, za uzasadniony uważam pogląd, zgodnie z którym podatkowymi kosztami uzyskania przychodu są koszty sądowe ponoszone zarówno przez powoda (wierzyciela), jak i pozwanego (dłużnika), jeżeli koszty te wynikają z okoliczności związanych z prowadzeniem działalności - nawet w przypadku, gdy nie wiążą się z konkretnym przewidywanym do otrzymania przychodem.
Stanowisko to potwierdza decyzja Izby Skarbowej w Warszawie nr 1401/PD-4230Z-101/05/ZO, z 25 listopada 2005 r. Dyrektor Izby wyjaśnił, że: jeżeli dłużnik przegra proces o zapłatę, w toku którego sporne było istnienie lub wysokość zobowiązania, to powinien on przede wszystkim wykazać, że były to działania związane z obroną przed roszczeniami wierzyciela podejmowanymi w celu zmniejszenia przychodu, a więc w związku z tym koszty mieszczą się w art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Niestety, nie wszystkie organy podatkowe podzielają tę opinię. Jeden z dolnośląskich urzędów skarbowych np. odmówił uznania za koszt uzyskania przychodu kosztów sądowych ponoszonych przez pozwanego wyjaśniając, że decydujące jest rozstrzygnięcie sądu.
Ważne!
Wobec rozbieżności dotyczących kwalifikacji wydatków sądowych do kosztów uzyskania przychodów najbezpieczniej jest zwrócić się z pisemnym wnioskiem do naczelnika urzędu skarbowego o udzielenie pisemnej interpretacji prawa podatkowego w tej sprawnie, a po 1 lipca 2007 r. - do ministra finansów
RADOSŁAW KNAPIK