Trybunał Konstytucyjny zajął się wczoraj pytaniem prawnym Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu. Wątpliwości sądu wzbudził art. 100 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, w brzmieniu obowiązującym do 31 sierpnia 2005 r. Przed zmianą pozbawiał on spadkobierców podatnika VAT prawa do zwrotu tego podatku. Dotyczyło to sytuacji, gdy przed śmiercią podatnik nabył prawo do zwrotu nadwyżki podatku, ale nie zdążył złożyć deklaracji. Organy podatkowe w takich sytuacjach odmawiały zwrotu, uznając, że spadkobierca nie może złożyć deklaracji. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie, na tle której sąd zadał pytanie prawne. Po śmierci podatnika jego spadkobiercy złożyli deklarację VAT-7 i wystąpili o zwrot nadwyżki podatku naliczonego nad należnym. Organy podatkowe odmówiły, uzasadniając, że wraz ze śmiercią podatnika uprawnionego do złożenia deklaracji wygasa prawo do zwrotu nadwyżki podatku na rachunek bankowy.
W ocenie sądu sporna regulacja godziła w konstytucyjne zasady ochrony dziedziczenia, a także w istotę samego VAT, który ma być podatkiem neutralnym dla uczestników obrotu gospodarczego.
Trybunał Konstytucyjny podzielił wątpliwości sądu administracyjnego. Uznał art. 100 Ordynacji podatkowej (w brzmieniu od 1 stycznia 2003 r. do 31 sierpnia 2005 r.) za niezgodny z art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 konstytucji. Orzeczenie dotyczy zakresu, w jakim przepis nie przyznawał spadkobiercom prawa do określenia w decyzji podatkowej prawa do zwrotu na ich rzecz nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, jeżeli spadkodawca przed śmiercią nabył prawo do zwrotu podatku i nie złożył stosownej deklaracji.
Trybunał Konstytucyjny potwierdził, że sporny przepis budził poważne wątpliwości w praktyce podatkowej, a także rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Zwrócił też uwagę na dysproporcje między zakresem uregulowania w prawie podatkowym obowiązków spadkobierców i ich uprawnień.
Jak zauważył Trybunał, przepisy przewidują co prawda przejście określonego prawa na spadkobierców, ale w praktyce nie przewidują możliwości jego realizacji. Spadkobierca przejmuje na podstawie Ordynacji podatkowej przysługujące spadkodawcy prawo do zwrotu VAT, ale nie może z niego skorzystać. Ochrona prawna do dziedziczenia gwarantowana normami konstytucyjnymi nie może być rozumiana jedynie w kategoriach czysto formalnych - przypomniał TK.
Prawo do zwrotu VAT należy do kategorii praw i obowiązków majątkowych objętych zakresem stosowania Ordynacji podatkowej i podlegających ochronie konstytucyjnej. Kwestionowana regulacja ustawowa, zdaniem TK, stanowi ingerencję w sferę konstytucyjnego prawa do dziedziczenia dotykając praw spadkobierców nabytych w drodze dziedziczenia. Ingerencja ta nie znajduje uzasadnienia w innych wartościach konstytucyjnych i z tego względu kwestionowany przepis jest niezgodny z konstytucją - podkreślił TK.
Sygn. akt P 20/06
ALEKSANDRA TARKA