Od 1 lutego do końca lipca 2022 r. stawka VAT na wiele produktów spożywczych została obniżona z 5% do 0%. Prezes UOKiK zaapelował do sprzedawców o obniżki cen produktów spożywczych po tej obniżce VAT i jednocześnie zapowiedział monitoring cen wybranych artykułów żywnościowych przez UOKiK i Inspekcję Handlową i piętnowanie negatywnych praktyk sprzedawców. Zdaniem Rzecznika MŚP Adama Abramowicza w polskim systemie prawnym nie ma ustawy, która ograniczałaby dowolne kształtowanie marży handlowej przez sprzedającego, a co za tym idzie ceny końcowej dla konsumenta. Dlatego jedyną realną kontrolę cen w sklepach zapewnia wolny rynek i klienci, którzy omijają sklepy z wyższymi - niż u konkurencji - cenami.
Obniżka stawki VAT na żywność. Lista towarów
Obniżenie stawki VAT na żywność (z 5% do 0%) w okresie od 1 lutego do 31 lipca 2022 r. zawiera ustawa z dnia 13 stycznia 2022 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług - opublikowana w Dzienniku Ustaw z 27 stycznia 2022 r. Poz. 196.
Obniżka ta dotyczy towarów spożywczych wymienionych w poz. 1–18 załącznika nr 10 do ustawy o VAT, innych niż klasyfikowane według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług w grupowaniu usługi związane z wyżywieniem (PKWiU 56).
Chodzi więc o następujące towary (sklasyfikowane w Nomenklaturze Scalonej wg. wskazanych kodów CN):
CN 02 – Mięso i podroby jadalne
CN ex 03 – Ryby i skorupiaki, mięczaki i pozostałe bezkręgowce wodne – z wyłączeniem homarów i ośmiornic oraz innych towarów objętych CN 0306 - CN 0308
CN 04 – Produkty mleczarskie; jaja ptasie; miód naturalny; jadalne produkty pochodzenia zwierzęcego, gdzie indziej niewymienione ani niewłączone
CN 0504 00 00 – Jelita, pęcherze i żołądki zwierząt (z wyjątkiem rybich), całe i w kawałkach, świeże, schłodzone, zamrożone, solone, w solance, suszone lub wędzone
CN 07 – Warzywa oraz niektóre korzenie i bulwy, jadalne
CN 08 – Owoce i orzechy jadalne; skórki owoców cytrusowych lub melonów
CN 10 – Zboża
CN 11 – Produkty przemysłu młynarskiego; słód; skrobie; inulina; gluten pszenny
CN ex 12 – Nasiona i owoce oleiste; ziarna, nasiona i owoce różne; rośliny przemysłowe lub lecznicze; słoma i pasza - wyłącznie towary przeznaczone do spożycia przez ludzi
CN ex 15 – Tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego lub mikrobiologicznego oraz produkty ich rozkładu; gotowe tłuszcze jadalne; woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego - wyłącznie jadalne
CN ex 16 – Przetwory z mięsa, ryb lub skorupiaków, mięczaków lub pozostałych bezkręgowców wodnych, lub z owadów - z wyłączeniem:
- kawioru oraz namiastek kawioru objętych CN 1604,
- przetworów z homarów i ośmiornic oraz z innych towarów objętych CN 1603 00 i CN 1605
CN 19 – Przetwory ze zbóż, mąki, skrobi lub mleka; pieczywa cukiernicze
CN ex 20 – Przetwory z warzyw, owoców, orzechów lub pozostałych części roślin - z wyłączeniem produktów o rzeczywistej masowej mocy alkoholu powyżej 1,2%
CN 2104 – Zupy i buliony i preparaty do nich; złożone przetwory spożywcze, homogenizowane
CN 2105 00 – Lody i pozostałe lody jadalne, nawet zawierające kakao
CN ex 2106 – Tłuszcze złożone z produktów roślinnych lub zwierzęcych (miksy), wyroby seropodobne (analogi serów) oraz preparaty do początkowego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe, preparaty do dalszego żywienia niemowląt, w tym mleko następne, mleko i mleko modyfikowane dla dzieci, o których mowa w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia
CN 2202 – Wody, włącznie z wodami mineralnymi i wodami gazowanymi, zawierające dodatek cukru lub innego środka słodzącego, lub wody aromatyzowane i pozostałe napoje bezalkoholowe, z wyłączeniem soków owocowych, z orzechów i warzywnych, objętych pozycją CN 2009 - wyłącznie produkty:
1) jogurty, maślanki, kefiry, mleko nieobjęte działem CN 04 – z wyłączeniem produktów zawierających kawę oraz jej ekstrakty, esencje lub koncentraty,
2) napoje bezalkoholowe, w których udział masowy soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego wynosi nie mniej niż 20% składu surowcowego,
3) preparaty do początkowego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe, preparaty do dalszego żywienia niemowląt, w tym mleko następne, mleko i mleko modyfikowane dla dzieci, o których mowa w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia,
4) niezawierające produktów objętych pozycjami od CN 0401 do CN 0404 lub tłuszczu uzyskanego z produktów objętych pozycjami od CN 0401 do CN 0404:
a) napoje na bazie soi o zawartości białka 2,8% masy lub większej (CN 2202 99 11),
b) napoje na bazie soi o zawartości białka mniejszej niż 2,8% masy; napoje na bazie orzechów objętych działem CN 08, zbóż objętych działem CN 10 lub nasion objętych działem CN 12 (CN 2202 99 15)
Bez względu na CN – Dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego, o których mowa w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia.
Jednocześnie sprzedawca dokonujący sprzedaży tych towarów spożywczych, ma obowiązek umieścić przy kasie rejestrującej w sklepie (punkcie sprzedaży), czytelną informację, że od dnia 1 lutego 2022 r. do dnia 31 lipca 2022 r. sprzedaż tych towarów spożywczych jest objęta stawką podatku od towarów i usług obniżoną do wysokości 0%.
Prezes UOKiK zapowiada pilnowanie cen
Już 20 stycznia 2022 r. prezes UOKiK Tomasz Chróstny zaapelował do sprzedawców o obniżki cen produktów spożywczych po ustawowych zmianach podatku VAT od 1 lutego. Na specjalnym spotkaniu z branżą handlową (na spotkaniu byli obecni przedstawiciele Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji, Polskiej Izby Handlu oraz kilkunastu sieci handlowych) zapowiedział działania UOKiK i Inspekcji Handlowej, w tym stały monitoring cen wybranych artykułów żywnościowych i piętnowanie negatywnych praktyk sprzedawców.
Pracownicy Inspekcji Handlowej prowadzą działania w wybranych placówkach handlowych i analizują ceny kilkunastu produktów podstawowych, w tym masła, mleka, chleba, oleju, cukru, mąki, jajek, nabiału, mięsa, warzyw i owoców. Dodatkowo, w trakcie rozeznania, inspektorzy sprawdzą, czy sprzedawca umieścił przy kasie informację o obowiązującej obniżce do zera stawki VAT na te towary spożywcze.
Jak zapowiada UOKiK, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, kolejnym krokiem mogą być postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, za które grozi kara do 10 proc. obrotu. Prezes UOKiK nie wyklucza także działań wobec innych podmiotów.
Rzecznik MŚP: obniżenie stawek VAT nie gwarantuje obniżenia ceny brutto - nie ma ustawy ograniczającej dowolne kształtowanie marży handlowej
W odpowiedzi na działania i zapowiedzi prezesa UOKiK oraz trwające kontrole Inspekcji Handlowej Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców Adam Abramowicz stwierdził w komunikacie z 3 lutego 2022 r., że należy mieć świadomość, że obniżenie stawek VAT nie zawsze zagwarantuje obniżenie ceny brutto (końcowej dla konsumentów), gdyż na tę cenę składają się: koszty operacyjne w tym koszty zakupu towarów i marża i dopiero do tak wyliczonej kwoty dodaje się VAT. Jeżeli koszty operacyjne będą wzrastały, to przy zachowaniu stałej marży cena musi rosnąć.
Rzecznik MŚP podkreślił, że firmy w Polsce działają na wolnym rynku, którego ograniczenie może być wprowadzone wyłącznie na drodze ustawy. Obecnie nie ma ustawy, która ograniczałaby dowolne kształtowanie marży handlowej przez sprzedającego, a co za tym idzie ceny końcowej dla konsumenta. Zgodnie z art. 3531 KC obowiązuje zasada swobody umów i stanowiąc podstawowy element konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej, należy ona do kluczowych zasad ustrojowych. Zasada swobody umów przesądza, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Powyższa zasada dotyczy zakupów, także codziennych, podczas których każdorazowo dochodzi do zawierania umów, choć nie spisanych na piśmie. Nabywca faktycznie wyraża wtedy zgodę na cenę poprzez dokonanie zapłaty. Sprzedawca, ustalając zbyt wysokie ceny, ryzykuje, że nie sprzeda towaru i odnotuje straty, dlatego na tak konkurencyjnym rynku, jaki mamy obecnie w Polsce, nie ma możliwości, aby ceny w poszczególnych sklepach różniły się znacznie od cen akceptowalnych przez konsumentów.
Zdaniem rzecznika MŚP zapowiedziane przez UOKiK kontrole u przedsiębiorców muszą być uzasadnione, nie mogą być przeprowadzane przez nieupoważnione podmioty i w dowolnym trybie. Przed rozpoczęciem kontroli należy zapoznać się z Rozdziałem 5 - Ograniczenia kontroli działalności gospodarczej - Prawa przedsiębiorców i stosować się ściśle do zasad w nim zawartych. W okresie stanu epidemii przepisy te w pełni obowiązują.
Abramowicz zauważył, że obniżki VAT nie dają w żadnym razie bezpośredniego uprawnienia do wiążącego urzędowego przesądzania czy cena zastosowana przez sprzedawcę jest właściwa, mimo nawoływania społeczeństwa do kontroli cen w sklepach. Zapowiadane przy tym środki, które mają być podejmowane przez instytucje państwowe, nie zostały dotychczas legislacyjnie sprecyzowane i wdrożone. Zgodnie z art. 6 Kodeksu Postępowania Administracyjnego, organy administracji publicznej obowiązane są do działania na podstawie przepisów prawa.
W myśl art. 8 i 9 Prawa przedsiębiorców (Konstytucja Biznesu), przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania, z wyjątkiem tych, których zakazują przepisy prawa. Przedsiębiorca może być obowiązany do określonego zachowania tylko na podstawie przepisów prawa. Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów innych przedsiębiorców i konsumentów, a także poszanowania oraz ochrony praw i wolności człowieka.
Ponadto przedsiębiorcy powinni działać zgodnie z „dobrymi obyczajami” zarówno zgodnie z założeniami Prawa przedsiębiorców (Konstytucja Biznesu), jak i przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów. Chociaż pojęcie to nie jest precyzyjnie zdefiniowane, to (zdaniem rzecznika MŚP) należy przyjąć, że w żadnym wypadku nie narusza go ustalanie cen przez przedsiębiorców w oparciu o ponoszone bieżące koszty i stosowną marżę stanowiącą wynagrodzenie. Producent i sprzedawca nie będą w stanie funkcjonować, prowadząc działalność bez marży i poniżej kosztów, nawet pomimo obniżonych stawek podatkowych.
Rzecznik podkreślił, że jeżeli przedsiębiorca z sektora MŚP zostanie poddany kontroli i uzna, że sama kontrola oraz wynikające z niej decyzje administracyjne naruszają prawo w szczególności są niezgodne z wyżej wymienionymi zasadami ma możliwość złożenia wniosku o interwencję do Rzecznika MŚP. Jeżeli wniosek będzie uzasadniony Rzecznik MŚP wejdzie do postępowania administracyjnego i będzie bronił przedsiębiorcę przed organami kontrolnymi i sądami.
oprac. Paweł Huczko
Źródła: Ministerstwo Finansów, UOKiK, Rzecznik MŚP