Czym jest subpartycypacja?
Definicja legalna umowy o subpartycypację jest zawarta w art. 183 ust. 4 ustawy z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz.U. z 2004 r., nr 146, poz. 1546). Zgodnie z tym przepisem umowa o przekazywanie funduszowi wszystkich świadczeń otrzymywanych przez inicjatora sekurytyzacji lub uprawnionego z sekurytyzowanych wierzytelności z określonej puli wierzytelności lub z określonych wierzytelności (umowa o subpartycypację) powinna zawierać zobowiązanie tych podmiotów do przekazywania funduszowi:
1) pożytków z sekurytyzowanych wierzytelności w całości;
2) kwot głównych z sekurytyzowanych wierzytelności;
3) kwot uzyskanych z tytułu realizacji zabezpieczeń sekurytyzowanych wierzytelności – w przypadku gdy zaspokojenie się inicjatora sekurytyzacji lub uprawnionego z sekurytyzowanych wierzytelności nastąpiło przez realizację zabezpieczeń.
Jak wyjaśniano w ww. wyroku, zawierając umowę o subpartycypację, inicjator zobowiązuje się do przekazania subpartycypantowi wszystkich wpływów z określonych w tej umowie wierzytelności w zamian za uzgodnione w umowie finansowanie, które otrzymuje on od subpartycypanta, po zawarciu tej umowy. Wierzytelności z tytułu pożyczek pozostają w aktywach inicjatora. Różnica między przekazanym inicjatorowi finansowaniem a kwotą uzyskaną przez subpartycypanta w okresie obowiązywania umowy stanowi wynagrodzenie subpartycypanta. Mechanizm subpartycypacji pełni zatem dwojaką funkcję, a mianowicie, po pierwsze, instrumentu kredytowego, w ramach którego inicjator otrzymuje z góry środki pieniężne w zamian za swoje zobowiązanie do przekazania wpływów z odpowiednich wierzytelności subpartycypantowi, a po drugie, zabezpieczenia przed ryzykiem, ponieważ środki te są zwolnione z ryzyka kredytowego związanego z tymi wierzytelnościami.
Usługi finansowe świadczone na podstawie umowy o subpartycypację a VAT. Stan faktyczny rozpatrywany przez TSUE
Planując zawarcie umów o subpartycypację z bankami lub funduszami inwestycyjnymi, O. Fundusz Inwestycyjny Zamknięty reprezentowany przez O (zwany dalej „funduszem inwestycyjnym O”) zwrócił się do polskiego ministra finansów z wnioskiem o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej w celu ustalenia, czy usługi, które miał świadczyć w charakterze subpartycypanta, mogą korzystać ze zwolnienia z VAT.
W ramach spornej umowy subpartycypant i inicjator zobowiązują się wzajemnie – pierwszy – do przekazania inicjatorowi finansowania, a drugi – do przekazania subpartycypantowi wpływów z określonych w tej umowie wierzytelności, zachowując jednocześnie te wierzytelności w swoich aktywach. Inicjator korzysta z usługi w zamian za wynagrodzenie odpowiadające różnicy między przewidywaną wartością wpływów z wierzytelności a kwotą finansowania przekazanego przez subpartycypanta.
Nie podzielając stanowiska ministra finansów, zgodnie z którym transakcje subpartycypanta powinny być opodatkowane według stawki podstawowej 23%, fundusz inwestycyjny O wniósł skargę na powyższą interpretację indywidualną.
W ramach tego sporu Naczelny Sąd Administracyjny dąży do ustalenia, czy art. 135 ust. 1 lit. b) Dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (dyrektywa VAT) należy interpretować w ten sposób, że zwolnienie, które przepis ten przewiduje dla transakcji dotyczących udzielania kredytów, pośrednictwa kredytowego lub zarządzania kredytami, ma zastosowanie do opisanej w postępowaniu głównym umowy o subpartycypację.
TSUE: Subpartycypacja jest zwolniona z VAT, tak jak udzielanie kredytu
W wyroku z 6 października 2022 r. TSUE udzielił na to pytanie odpowiedzi twierdzącej.
W pierwszej kolejności Trybunał potwierdził, że usługi świadczone przez subpartycypanta wchodzą w zakres stosowania dyrektywy VAT, ponieważ są świadczone odpłatnie. W tym względzie Trybunał podkreślił, że przesłanka ta jest spełniona, gdy pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą istnieje stosunek prawny, w ramach którego następuje wymiana świadczeń wzajemnych, a wynagrodzenie otrzymywane przez usługodawcę stanowi rzeczywiste odzwierciedlenie wartości usługi świadczonej usługobiorcy. Forma wynagrodzenia wypłacanego subpartycypantowi nie ma wpływu na to, czy jego świadczenie ma charakter odpłatny, czy też nie.
W drugiej kolejności TSUE zbadał, czy świadczenia subpartycypanta wchodzą w zakres pojęcia „udzielenia kredytu” w rozumieniu art. 135 ust. 1 lit. b) dyrektywy VAT, będącego jedynym przewidzianym w nim zwolnieniem mającym zastosowanie w postępowaniu głównym.
Opierając się na wcześniejszym orzecznictwie, zgodnie z którym „udzielenie kredytu” polega między innymi na udostępnieniu, nie tylko przez instytucje bankowe i finansowe, kapitału za wynagrodzeniem, które niekoniecznie musi być zapewnione poprzez zapłatę odsetek, Trybunał potwierdził, że usługa świadczona przez subpartycypanta na rzecz inicjatora na podstawie zawartej między nimi umowy składa się z jednego świadczenia, które zasadniczo polega na wypłacie kapitału w zamian za wynagrodzenie.
Ponadto TSUE zauważył, że subpartycypant ponosi ryzyko kredytowe nieodłącznie związane z każdą transakcją kredytu; przy czym według Trybunału nie ma znaczenia okoliczność, że ryzyko to wynika z niewywiązania się przez dłużników ze spłaty wierzytelności, z których wpływy są mu przekazywane, lub z niewypłacalności jego bezpośredniego kontrahenta.
Co więcej, TSUE uznał w szczególności, że ani brak zabezpieczenia udzielonego na rzecz subpartycypanta, ani okoliczność, że subpartycypant nie ma regresu wobec inicjatora w przypadku niewykonania zobowiązań przez dłużników wierzytelności, z których wpływy są mu przekazywane, ani fakt, że wierzytelności pozostają w aktywach inicjatora, nie wpływa na zasadniczy charakter transakcji subpartycypacyjnej, a w konsekwencji, na zakwalifikowanie spornej umowy jako transakcji subpartycypacyjnej.
Z tych względów, TSUE uznał końcowo, że artykuł 135 ust. 1 lit. b) dyrektywy VAT należy interpretować w ten sposób, że pojęcie udzielenia kredytu w rozumieniu tego przepisu obejmuje usługi świadczone przez subpartycypanta na podstawie umowy o subpartycypację, polegające na przekazaniu inicjatorowi finansowania w zamian za wypłatę wpływów z określonych w tej umowie wierzytelności, które pozostają w aktywach inicjatora. Zatem usługi finansowe świadczone na podstawie umowy o subpartycypację są zwolnione z VAT, tak jak udzielanie kredytów, pośrednictwo kredytowe czy usługi zarządzania kredytami przez kredytodawcę.
Źródło: Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 6 października 2022 r. w sprawie C-250/21.