Zmiany w ustawie o rzemiośle. Nowa definicja rzemieślnika i rzemiosła. Co się zmieni i od kiedy?

Ustawa z 22 marca 1989 r. o rzemiośle

Jak czytamy w uzasadnieniu omawianego projektu nowelizacji, ustawa o rzemiośle, regulująca zasady funkcjonowania rzemiosła, była wielokrotnie nowelizowana. Ostatnią modyfikację przeszła 1 stycznia 2020 r. w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych. Wówczas na nowo określono m.in. zakres podmiotowy (definicję rzemieślnika) i zakres przedmiotowy (definicję rzemiosła) ustawy o rzemiośle.

Jak ocenia rząd istnieje potrzeba kolejnej nowelizacji tej ustawy. Chodzi w szczególności o rozszerzenie definicji rzemiosła i rzemieślnika oraz zastosowania środków komunikacji elektronicznej w głosowaniach organów organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła.

Autorzy projektu wskazują, że potrzebę wprowadzenia kolejnych zmian w obowiązującej ustawie o rzemiośle sygnalizują również przedsiębiorcy (rzemieślnicy), zdaniem których − zgodnie z zasadą wolności gospodarczej zawartą w art. 22 Konstytucji oraz wyrażoną w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców − powinni mieć oni prawo do prowadzenia działalności w dogodnej dla nich formie prawnej, ich zaś wyróżnikiem powinny być wyłącznie kwalifikacje zawodowe w rzemiośle, nabyte na podstawie dowodów kwalifikacji zawodowych w rzemiośle.

Aktualna treść ustawy o rzemiośle

Dlaczego trzeba zmienić definicje rzemiosła i rzemieślnika?

Rząd chce zmienić definicje rzemiosła i rzemieślnika, w szczególności poprzez zastosowanie bardziej uniwersalnych kryteriów zaliczania określonych podmiotów do rzemiosła. Dlaczego zmiany te są konieczne?

W uzasadnieniu omawianego projektu nowelizacji wskazuje się, że obecnie obowiązujące przepisy ustawy o rzemiośle umożliwiają uzyskanie statusu rzemieślnika przez niektóre spółki prawa handlowego (np. przez spółkę jawną, spółkę komandytową, spółkę komandytowo-akcyjną czy jednoosobową spółkę kapitałową powstałą w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, wykonującego we własnym imieniu działalność gospodarczą z wykorzystaniem zawodowych kwalifikacji i pracy własnej). Wymagają one jednak, aby wszyscy wspólnicy spółki posiadali kwalifikacje zawodowe w rzemiośle, nabyte w postaci dyplomu mistrza, świadectwa czeladniczego lub robotnika wykwalifikowanego w zawodzie odpowiadającym danemu rodzajowi rzemiosła.

Rząd ocenia, że praktyka stosowania przepisów ustawy o rzemiośle pokazała, że przyjęte rozwiązania są w tym zakresie niewystarczające. Problem ten dotyczy przede wszystkim spółek z ograniczoną odpowiedzialnością jako coraz powszechniejszej formy prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawowe ograniczenie w zakresie możliwości zaliczenia do rzemiosła jedynie wskazanych w ustawie o rzemiośle spółek prawa handlowego − zdaniem środowiska rzemieślniczego − nie znajduje uzasadnienia. Dlatego też projekt nowelizacji przewiduje maksymalne uproszczenie definicji rzemiosła i rzemieślnika.

Nowe definicje rzemiosła i rzemieślnika

Przepis art. 8 omawianego projektu nowelizacji zakłada:
- wprowadzenie nowej treści art. 2 ustawy o rzemiośle zawierającego nową definicję rzemiosła oraz 
- wprowadzenie nowego art. 2a ustawy o rzemiośle zawierającego nową definicję rzemieślnika.

Poniżej treść tych proponowanych przepisów.

„Art. 2. 1. Rzemiosłem jest wykonywanie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2023 r. poz. 221, 641 i poz. …), z wykorzystaniem kwalifikacji
zawodowych nabytych na podstawie dowodów kwalifikacji zawodowych w rzemiośle, o których mowa w art. 3 ust. 1.
2. Przez wykorzystanie kwalifikacji zawodowych rozumie się wykonywanie rzemiosła przez przedsiębiorcę:
1) który posiada kwalifikacje zawodowe w rzemiośle, o których mowa w art. 3 ust. 1, lub
2) zatrudniającego, na podstawie umowy o pracę, co najmniej jedną osobę posiadającą kwalifikacje zawodowe w rzemiośle, o których mowa w art. 3 ust. 1, lub
3) będącego wspólnikiem spółki cywilnej, jeżeli działalność gospodarcza w ramach tej spółki jest wykonywana z wykorzystaniem kwalifikacji zawodowych, o których mowa w art. 3 ust. 1, posiadanych przez co najmniej jednego wspólnika.
3. Do rzemiosła nie zalicza się:
1) działalności:
a) transportowej,
b) wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików,
c) handlowej, z wyłączeniem działalności handlowej rzemieślników, polegającej na sprzedaży wyrobów własnych;
2) usług:
a) świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów,
b) leczniczych, z wyłączeniem działalności optyków okularowych,
c) hotelowych.”;

„Art. 2a. 1. Rzemieślnikiem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1–3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, wykonujący rzemiosło.
2. Rzemieślnikiem jest również każdy wspólnik spółki cywilnej jeżeli co najmniej jeden wspólnik tej spółki wykonuje rzemiosło.”;

Nowa definicja rzemieślnika nie przewiduje szczególnych wymagań wobec wspólników lub akcjonariuszy spółek prawa handlowego, które ograniczałyby możliwość uznania tych spółek za rzemieślnika lub wykluczałyby ich z rzemiosła.

Nowe przepisy nie przewidują również ograniczeń co do wymogu zatrudniania określonej liczby pracowników dysponujących dowodami kwalifikacji zawodowych w rzemiośle, by można było uznać działalność spółek prawa handlowego, w tym spółek kapitałowych, za rzemiosło, definiowane jako wykonywanie działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców z wykorzystaniem kwalifikacji zawodowych w rzemiośle, nabytych na podstawie dowodów kwalifikacji zawodowych w rzemiośle.

Rząd wskazuje też, że ograniczenie wielkości przedsiębiorcy rzemieślnika do mikro-, małego i średniego przedsiębiorcy jest rozwiązaniem analogicznym do aktualnie obowiązującego.

Autorzy projektu podkreślają, że nowa definicja rzemieślnika nie przewiduje, by można było uznać za rzemieślnika przedsiębiorcę, który poza stosunkiem pracy jedynie zleca wykonanie określonych produktów lub usług innym przedsiębiorcom, którzy zatrudniają osoby posiadające kwalifikacje zawodowe w rzemiośle. Aby uznać spółkę prawa handlowego za rzemieślnika i za przedsiębiorcę wykonującego rzemiosło, będzie musiała ona w tym celu zatrudniać pracowników posiadających dowody kwalifikacji zawodowych w rzemiośle poprzez nawiązanie stosunku pracy.

Zakres działalności rzemieślniczej. Wolny zawód to nie rzemieślnik

Aktualnie obowiązująca definicja rzemiosła nie obejmuje działalności handlowej, usług hotelarskich, działalności transportowej, usług świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów, usług leczniczych oraz działalności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików.

Projekt nowelizacji ustawy o rzemiośle zakłada utrzymanie regulacji, zgodnie z którą do rzemiosła nie zalicza się działalności transportowej oraz działalności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików, usług hotelowych, a także usług świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów.

Określenie „wolny zawód” jest zdefiniowane w art. 4 ust. 1 pkt 11) ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, w którym ustawodawca enumeratywnie wskazał rodzaje działalności, której wykonywanie jest zaliczane do tej grupy zawodów.

Sprzedaż wyrobów własnych rzemieślnika

Utrzymane będzie wykluczenie działalności handlowej z rzemiosła - z wyłączeniem działalności handlowej prowadzonej przez rzemieślników polegającej na sprzedaży wyrobów własnych.

Rząd zdaje sobie sprawę, że działalność handlowa to obecnie bardzo często działalność towarzysząca działalności rzemieślników. W obecnych realiach gospodarczych i rynkowych firmy rzemieślnicze − do zapewnienia sobie lepszej pozycji na rynku, poprawy wyników ekonomicznych prowadzonej działalności gospodarczej, jak również uniezależnienia się od praktyk dużych sieci handlowych − zmuszone są do organizacji i prowadzenia sprzedaży wytwarzanych wyrobów. Tworzenie punktów sprzedaży czy sieci sklepów sprzedaży takich wyrobów stało się popularnym rozwiązaniem w zakresie poszukiwania przez rzemieślników form zbytu i pozyskiwania klientów. W ten sposób działalność handlowa rzemieślników stała się immanentnym elementem prowadzonej działalności rzemieślniczej, co powoduje, że wyłączenie tego rodzaju działalności z rzemiosła nie znajduje już uzasadnienia.

Obecne realia konkurencji wśród przedsiębiorców wymagają nie tylko stosowania różnych form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej, ale także zachodzi potrzeba łączenia jej z działalnością ściśle handlową. Proponowana w tym zakresie nowelizacja przepisów ustawy o rzemiośle będzie odpowiedzią na wynikające z nowej rzeczywistości gospodarczej i społecznej potrzeby rzemiosła, do czego niezbędnym wydaje się uznanie, że domeną rzemiosła jest nie tylko wytwarzanie produktów i świadczenie usług, ale także ich skuteczna sprzedaż.

Wyłączenie usług leczniczych z rzemiosła - wyjątek dla optyków okularowych

W odniesieniu do obowiązującego wyłączenia usług leczniczych z rzemiosła omawiany projekt zakłada, że wyłączenie to nie obejmuje działalności optyków okularowych.

Zawód optyka okularowego jest zawodem rzemieślniczym, polegającym na doborze i wykonywaniu oraz sprzedaży okularów korekcyjnych oraz innych pomocy wzrokowych. W zawodzie optyka okularowego prowadzona jest zarówno szkolna, jak i praktyczna nauka zawodu, przeprowadzane są egzaminy czeladnicze i mistrzowskie. W Polsce działa 8 branżowych cechów zrzeszających optyków okularowych oraz branżowa Izba Rzemieślnicza – Krajowa Rzemieślnicza Izba Optyczna.

Zgodnie z zapisami art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. W świetle art. 2 ust. 1 pkt 10) tej ustawy świadczeniami zdrowotnymi są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania.

Okulary korekcyjne, podobnie jak i inne pomoce wzrokowe, spełniają definicję wyrobu medycznego zawartą w ustawie z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych; stąd są traktowane jako wyroby medyczne. Dobór, wykonywanie i sprzedaż okularów korekcyjnych oraz innych pomocy wzrokowych mieści się również w definicji zaopatrzenia w środki pomocnicze ochrony zdrowia; stąd jest również traktowane jako świadczenie zdrowotne i jest m.in. przedmiotem refundacji w ramach NFZ w puli świadczeń zdrowotnych z zakresu zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.

Zdaniem rządu, działalność optyka okularowego mieści się w definicji działalności leczniczej. Zatem proponuje się – w celu uniknięcia nieporozumień − włączenie usług leczniczych świadczonych przez rzemieślników optyków okularowych także do definicji rzemiosła.

Środki komunikacji elektronicznej w głosowaniach organów władz organizacji rzemiosła

Omawiany projekt nowelizacji przewiduje także wprowadzenie do ustawy o rzemiośle przepisów pozwalających członkom organów jednostek samorządu gospodarczego rzemiosła udział w posiedzeniach tych organów oraz głosowanie na posiedzeniach oraz poza posiedzeniami z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. Proponowany zapis art. 13a ustawy o rzemiośle nawiązuje do rozwiązań legislacyjnych istniejących w ustawie z 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, wprowadzonych ustawą z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2. 

Uregulowanie możliwości udziału członków organów organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła w posiedzeniach tych organów z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej oraz podejmowania uchwał z wykorzystaniem tychże środków jest szczególnie istotne w stanach nadzwyczajnych lub stanach epidemii. Wprowadzenie przedmiotowej regulacji wpisuje się ponadto w ogólną tendencję upowszechniania praktycznego wykorzystania technologii informatycznych we wszystkich aspektach życia społeczno-gospodarczego.

Termin wejścia w życie nowych przepisów

Nowe przepisy dot. rzemieślników i rzemiosła mają wejść w życie 1 stycznia 2024 r.

Źródło: Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ulepszenia środowiska prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorców.

oprac. Paweł Huczko

Zobacz także: Rzemieślnik