Jest już projekt zmian przepisów dotyczących świadczeń wychowawczych (500+). Zmiany te nie mają zasadniczego charakteru (nie zmienią się np. kwoty świadczeń), a raczej są doprecyzowaniem istniejących zasad. Zmiany dotyczą m.in. terminów składania i rozpatrywania wniosków, ustalania prawa do świadczenia wychowawczego na dzieci pozostające pod opieką naprzemienną rodziców nie tworzących rodziny, warunków przyznawania świadczenia wychowawczego osobom deklarującym samotne wychowywanie dzieci, czy ustalania dochodu rodziców, którzy są opodatkowani kartą podatkową lub ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Nowe przepisy powinny wejść w życie jeszcze w czerwcu 2017 roku, bowiem jedną z projektowanych nowości jest umożliwienie składania elektronicznych wniosków na kolejny okres świadczeniowy już od 1 lipca 2017 roku. Więcej na ten temat: 500 plus - zmiany 2017
Jednym z elementów „Przeglądu systemów wsparcia rodzin” jest podsumowanie roku działania programu „Rodzina 500+”. Znalazły się tam także propozycje zmian w obszarze świadczenia wychowawczego, świadczeń rodzinnych, ściągalności alimentów, opieki nad dziećmi do lat 3 oraz Karty Dużej Rodziny.
Z badań wynika, że Polacy chce mieć dzieci, ale przed ich posiadaniem powstrzymuje ich obawa przed pogorszeniem warunków materialnych. Rząd wyszedł naprzeciw tym obawom i zwiększył nakłady na wspieranie rodzin – na politykę rodzinną w 2011 r. z budżetu państwa wydano 1,3 proc. PKB, w 2015 r. było to ok. 1,8 proc. PKB, a w 2017 r. – po wprowadzeniu programu „Rodzina 500 plus” – na ten cel zostanie przeznaczone 3,11 proc. PKB. Planuje się, że w 2017 r. na politykę rodziną zostanie przeznaczone ok. 59 mld zł.
W 2016 roku urodziło się o ok. 13 tys. dzieci więcej, niż w roku 2015. Jednym z elementów, który z pewnością wpływa na wzrost urodzeń jest program „Rodzina 500+”. Nie sprawdziły się obawy krytyków programu - nie ma mowy ani o marnotrawieniu pieniędzy przez rodziny, ani o dezaktywizacyjnym jego wpływie na rynek pracy.
„Rodzina 500+” realizuje swoje cele
„Przegląd systemów wsparcia rodzin” to także okazja do podsumowania programu „Rodzina 500+”. Program zdecydowanie poprawił warunki materialne rodzin. Coraz mniej osób korzysta ze świadczeń pomocy społecznej i z pomocy w postaci dożywiania – w stosunku do roku poprzedniego to 12-procentowy spadek. Chodzi o zasiłki okresowe, celowe i dożywanie dzieci. Dzięki programowi ubóstwo skrajne zmalało aż o 94 proc.
„To nie zmiany kulturowe powodują, że w Polsce rodzi się mało dzieci, jak to ma miejsce chociażby w krajach Europy Zachodniej. Głównymi przyczynami niskiej dzietności w Polsce była od wielu lat zła sytuacja materialna rodzin i ich obawy o kondycję ekonomiczną w przyszłości. Wiedzieliśmy o tym, uruchamiając program Rodzina 500+, a dzisiaj możemy śmiało powiedzieć - nie myliliśmy się.” – podsumowała Elżbieta Rafalska, minister rodziny, pracy i polityki społecznej.
Fundamenty „Rodzina 500+” bez zmian
Pewne jest, że fundamenty „Rodzina 500+” pozostaną bez zmian: świadczenie powszechne 500 zł przyznawane na drugie i kolejne dzieci bez kryterium dochodowego do ukończenia przez nie 18 lat. Proponowane zmiany mają na celu przede wszystkim uszczelnienie systemu oraz ułatwienia dla rodzin przy składaniu wniosków. Jakie to zmiany?
- możliwość składania wniosków o świadczenie wychowawcze na nowy okres już od lipca, ale tylko przez internet (wnioski drogą tradycyjną - bez zmian - przyjmowane będą od 1 sierpnia). Dodatkowo planowane jest ujednolicenie terminów składania wniosków o świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimentacyjnego na nowy okres zasiłkowy z terminami składania wniosków o świadczenie wychowawcze;
- doprecyzowanie sposobu ustalania dochodu z działalności gospodarczej opodatkowanej w formach ryczałtowych (karta podatkowa, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych). Ma to wyeliminować przypadki zaniżania dochodu z tego tytułu, aby spełnić kryterium dochodowe na pierwsze dziecko,
- doprecyzowanie przepisów regulujących przyznawanie świadczenia wychowawczego na dzieci objęte opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących osobno;
- doprecyzowanie przepisów regulujących utratę i uzyskanie dochodu. Ma to wyeliminować nadużycia polegające na sztucznym dopasowywaniu sytuacji zawodowej do kryterium dochodowego na pierwsze dziecko;
- doprecyzowanie przepisów regulujących przyznawanie świadczenia wychowawczego osobom deklarujących samotne wychowywanie dziecko. Pozwoli to wyeliminować deklarowanie samotnego wychowywania jedynie po to, aby uzyskania świadczenie na pierwsze dziecko bez wliczania dochodu drugiego z rodziców dziecka;
- wprowadzenia rozwiązań, przede wszystkim informatycznych, które pozwolą gminie ustalić zgodność deklaracji o zamieszkiwaniu w Polsce z stanem faktycznym.
Program „Rodzina 500+” funkcjonuje od 1 kwietnia 2016 r. Na drugie i kolejne dziecko wypłacane jest 500 zł miesięcznie do ukończenia przez nie 18 roku życia – bez względu na dochód osiągany w rodzinie. Na pierwsze dziecko pieniądze wypłacane są po spełnieniu kryterium dochodowego – gdy nie zostanie przekroczone 800 zł netto na osobę lub 1200 zł netto w przypadku dziecka niepełnosprawnego. Rząd nie będzie zmieniał podstawowych zasad funkcjonowania programu. W 2016 r. (od kwietnia do końca roku) na realizację programu wydano ponad 17 mld zł, w 2017 r. będzie to 23,1 mld zł. Programem objętych jest ponad 3,8 mln dzieci.
Program realizuje trzy podstawowe cele: pronatalistyczny (zwiększenie liczby urodzeń, czyli poprawę sytuacji demograficznej w Polsce), redukcji ubóstwa wśród polskich dzieci oraz inwestycji w rodziny.
Z aktualnie dostępnych danych dotyczących urodzeń wynika, że w 2016 r. na świat przyszło 382,5 tys. dzieci. Było to o ok. 13 tys. dzieci więcej niż w 2015 r. Ubiegłoroczny wzrost dotyczy głównie danych za listopad i grudzień 2016 r., czyli już 9 miesięcy po uchwaleniu ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Wzrost liczby urodzeń w tych miesiącach wynosił po ok. 4 tys. Zjawisko to może być symptomem mocniejszego trendu wzrostu urodzeń i wskazuje, że Program „Rodzina 500+” wpływa na odwrócenie negatywnego trendu demograficznego.
Z raportu „Przewidywane skutki społeczne 500+: ubóstwo i rynek pracy”, polskiego oddziału Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu, wynika, że przed wprowadzeniem programu „Rodzina 500+” aż 11,9 proc. polskich dzieci znajdowało się w sytuacji skrajnego ubóstwa. Po wprowadzeniu programu w tej grupie pozostanie jedynie 0,7 proc. polskich dzieci, co oznacza spadek o 11,2 pkt. proc. i zmniejszenie grupy dzieci żyjących w skrajnym ubóstwie aż o 94 proc.
Świadczenie wychowawcze, jako element inwestycji w kapitał ludzki, zapewnia dodatkowe 6 tys. zł rocznie na wychowanie dziecka, co pozwala na pokrycie ponad 60 proc. kosztów jego utrzymania. To zastrzyk gotówki, który redukuje obawy o przyszłość ekonomiczną rodziny, a tym samym zachęca do jej powiększania. Od wprowadzenia programu zauważalny jest wzrost konsumpcji, wynikający z lepszej sytuacji finansowej rodzin. Potwierdzają to wyniki badania przeprowadzonego przez CBOS w 2016 r. – 31 proc. rodzin wydało środki z programu na odzież, 29 proc. kupiło obuwie, 22 proc. wyjechało na wakacje, a kolejne 22 proc. kupiło książki i pomoce naukowe, a 20 proc. przeznaczyło je na zajęcia dodatkowe dla dzieci.
Z monitoringu przeprowadzonego przez resort wynika, że od uruchomienia programu prowadzonych było jedynie ok. 1 tysiąca spraw dotyczących zmiany formy wpłaty świadczenia z pieniężnej na rzeczową. Zaledwie ok. 600 świadczeń miesięcznie wypłacanych jest w formie rzeczowej lub opłacania usług, co oznacza, że znikomy procent rodzin wydawał pieniądze z programu w sposób niezgodny z przeznaczeniem.
Z międzynarodowego badania Finansowy Barometr ING 2017 r. wynika, że 21 proc. osób otrzymujących środki z programu 500+ zaczęło po raz pierwszy oszczędzać, a kolejne 36 proc. odkłada teraz więcej pieniędzy niż wcześniej. Tylko 32 proc. beneficjentów programu przyznaje, że wydaje wszystkie środki z 500+ na bieżąco.
Jeśli chodzi o wpływ programu na rynek pracy, a zwłaszcza na dezaktywizację zawodową kobiet pobierających świadczenie, to nie jest on widoczny.
Analiza danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) nie wskazuje wprost na bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy między pobieraniem świadczenia 500+ a poziomem bierności zawodowej kobiet, chociaż nie należy wykluczać, że takie przypadki mogły mieć miejsce, szczególnie w rodzinach wielodzietnych, w małych miejscowościach, czy w rodzinach o niskich dochodach. Dane dostępne z BAEL nie pozwalają precyzyjne określić skali tego zjawiska. Podważa to formułowane w debacie publicznej stwierdzenie, że program „Rodzina 500+” może w dłuższym okresie ograniczyć zatrudnienie wśród rodziców. Również zmiany poziomu rejestrowanego bezrobocia nie potwierdzają negatywnego wpływu programu na sytuację bezrobotnych kobiet. Program może być natomiast szansą dla pracowników do negocjowania wyższych wynagrodzeń, a dla pracodawców, chcących zatrzymać lub pozyskać wartościowych pracowników, do wdrażania innowacyjnych rozwiązań umożliwiających godzenie obowiązków rodzinnych z pracą zawodową. Dzięki programowi o 9 proc. zmniejszyła liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.
Lepsza opieka maluchów
Wśród propozycji są zmiany ułatwiające tworzenie żłobków czy klubów dziecięcych, dziennych opiekunów. Rozważane jest także przekazanie dodatkowych środków z Funduszu Pracy na aktywizację rodziców najmłodszych dzieci poprzez poprawę dostępności miejsc opieki dla maluchów oraz obniżenie kosztów opłat za miejsca w tych placówkach ponoszonych przez rodziców. Jedną z głównych barier związanych z trudnościami w łączeniu pracy zawodowej z obowiązkami rodzicielskimi jest brak dostępnej opieki dla najmłodszych dzieci.
Poprawa ściągalności alimentów
Niepłacenie alimentów to poważny problem. Łączna kwota niewyegzekwowanych zobowiązań dłużników alimentacyjnych wobec Skarbu Państwa utrzymuje się na poziomie ok.10 mld zł. To także duży problem społeczny. Wśród propozycji zmian znalazło się wprowadzenie tzw. pakietu alimentacyjnego, który ma poprawić ściągalność alimentów.
Rozwój Karty Dużej Rodziny
Wśród propozycji jest utworzenie aplikacji mobilnej Karty Dużej Rodziny, rozszerzenie wiedzy na temat oferty oraz zachęcanie kolejnych podmiotów do włączania się w program. Zaproponowano także rozszerzenie uprawnionych do Karty o tych rodziców, którzy kiedykolwiek mieli na utrzymaniu co najmniej troje dzieci. Obecna sytuacja jest dla nich krzywdząca, gdyż mimo tego, że wychowali na przykład pięcioro czy sześcioro dzieci, nie mogą otrzymać KDR, ponieważ ich dzieci nie są już w wieku uprawniającym rodziców do jej otrzymania.
Świadczenia przez internet
Po sukcesie, jakim okazały się wnioski online w ramach „Rodzina 500+” pora na kolejne świadczenia. Celem jest większa liczba wniosków składanych elektronicznie. Już od tego okresu zasiłkowego rodzice łatwiej złożą wnioski online o wszystkie formy wsparcia finansowego rodzin.
Źródło: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej